Η Μεγάλη Μητέρα[1]Η πρωτόγονη εικόνα, η ιδέα ή το αρχέτυπο της Μεγάλης Θεάς Μητέρας, δεν υφίσταται σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο αλλά είναι εσωτερική εικόνα στην ανθρώπινη ψυχή.
Η συμβολική έκφραση αυτού του ψυχικού φαινομένου βρίσκεται στις μορφές της Μεγάλης μητέρας, όπως παριστάνεται στους μύθους και στις καλλιτεχνικές δημιουργίες του ανθρώπινου γένους. μπορούμε να το παρακολουθήσουμε διά μέσου της ιστορίας, στις λατρείες, στους μύθους, στα σύμβολα του πρωτόγονου ανθρώπου, όπως επίσης στα όνειρα, τις φαντασίες, τα τραγούδια ή τους ύμνους, που μιλούν για τη δημιουργία του κόσμου. Εκεί ο κόσμος δημιουργείται από κάποια θεά, στην οποία απευθύνεται ο ύμνος και την κατονομάζει Μητέρα. Ύμνοι με αυτό το περιεχόμενο υπάρχουν σ’ όλους σχεδόν τους λαούς.
Η ψυχή μεταξύ συνειδητού και ασυνειδήτου, σε θετικές ή αρνητικές συγκινήσεις εκφράζει αυτό το αρχέτυπο που εκδηλώνεται αρχικά να ορίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η επικράτηση του αρχέτυπου της Μεγάλης μητέρας εξυψώνει την ψυχή του ανθρώπου της πρωτόγονης κατάστασης, στην οποία η συνείδηση αναπτύσσεται σιγά-σιγά και βαθμιαία μόνο ελευθερώνει εαυτήν από την κυριαρχία της ασυνείδητης κατευθυντήριας προόδου.
…
Μερικοί μιλούν για μητριαρχικές καταστάσεις ή εποχές, όπου η κοινωνική οργάνωση βασίζεται στο μητρικό ένστικτο ή στην ομαδική μητρότητα, όπου επικρατεί η ιδέα, η εικόνα της Μητέρας, της γεννήτρας που δημιουργεί, που δίνει ζωή, που πλάθει τον ουρανό, τα άστρα, που κινεί τον τροχό της ζωής, που εξουσιάζει, που είναι η Βασίλισσα των Ουρανών, η αφέντρα των ζώων και των φυτών, η πηγή της γνώσης καμμιά φορά καλή ή κακή.
Η εμφάνιση των μορφών της πρωτόγονης κατ’ αρχήν Μητέρας ή της θηλυκής θεότητας εκτείνεται από τη Σιβηρία έως τα Πυρηναία, αλλά η Μεγάλη Θεά εντοπίζεται κυρίως στον Μεσογειακό χώρο, στην Κρήτη, Κύπρο, Αίγυπτο.
Κατά τη λίθινη εποχή οι ασχημάτιστες μορφές της Μεγάλης Μητέρας αντιπροσωπεύουν την έγκυο θεά της γονιμότητας, που ατένιζε προς όλο τον κόσμο σαν θεά της κυοφορίας και παιδοποιΐας και η οποία σαν αντικείμενο λατρείας, όχι μόνο των γυναικών αλλά και των ανδρών, αντιπροσωπεύει το αρχέτυπο σύμβολο του στοιχειώδους χαρακτήρα, της γονιμότητας, της καταφυγής (ασύλου, προσφυγής), της προστασίας και της ανάθρεψης.
Πριν από την Δ΄ χιλιετηρίδα – αντιπροσωπευτικό δείγμα της μητριαρχικής εποχής – εμφανίζεται στη λατρεία η Μεγάλη Μητέρα. Τα γνωστότερα λίθινα ειδώλια της εποχής εκείνης αποκαλούνται Αφροδίτες και βρέθηκαν εγκατεσπαρμένα από τον ποταμό Δον της Ρωσίας μέχρι τη Γαλλία. Τα μεταγενέστερα αγαλματίδια όμως είναι γύψινες παραστάσεις, γυμνών, ζωγραφισμένων γυναικών με το κεφάλι που μόλις διακρίνεται, αλλά με υπερβολικά εξεικονισμένους τους μαστούς, την κοιλιά, τους γοφούς και τη γεννητική χώρα.
Η μορφή αυτή της Μεγάλης Μητέρας και των ιερειών που την αντιπροσωπεύουν, θεωρείται από πολλούς ερευνητές ότι αργότερα λαϊκοποιήθηκε και ότι δείχνει ερωτισμό, ή αντανακλά το «γούστο» του άνδρα της εποχής εκείνης, που φθάνει μέχρι των χρόνων μας, ή ότι ήταν φυλετικό γνώρισμα των γυναικών. Αυτό θα ήταν λάθος, ούτε είναι δυνατόν η εμφάνιση της μορφής να αποδοθεί στο ανδρικό ερωτικό «γούστο». Μπορεί να επηρεάζεται ο αρσενικός ερωτισμός από τη μορφή αυτή του θηλυκού, αλλά η υπερβολικά σωματώδης άμορφη γυναίκα είναι το ευνοούμενο ερωτικό αντικείμενο και μπορούμε να συμπεράνουμε μια ασυνείδητη κυριαρχία της αρχέτυπης μητέρας στην αρσενική ψυχή. Άλλωστε μιλούμε για μητριαρχικές καταστάσεις.
…
Συχνά η Μεγάλη Μητέρα παριστάνεται καθισμένη επί της γης. Σαν Μάννα και χαρακτηριστικά μπορούμε να πούμε η μητρικότητα της γυναίκας βρίσκεται όχι μόνο στην μήτρα, αλλά επίσης στους πληθωρικούς γοφούς της καθισμένης γυναίκας, πάνω στην αγκαλιά της οποίας κάθεται το νεογέννητο βρέφος ενθρονισμένο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η μεγαλύτερη Μητέρα Θεά των Πρώϊμων πολιτισμών ονομαζόταν Ίσις που σημαίνει «το κάθισμα», «ο θρόνος», το σύμβολο του οποίου (του θρόνου) φέρει στο κεφάλι της, και ο βασιλιάς που «κάνει κατοχή» επί της γης της Μητέρας Θεάς, την κάνει καθίζοντας πάνω της με όλη την σημασία της λέξης.
Σύμφωνα με τον Μένγκουϊν η ένθρονος λατρεία έρχεται από την Ανατολή. Γιγαντιαίοι θρόνοι βρέθηκαν στη Λυδία, Φρυγία, [ηπειρωτική] Ελλάδα, Ρόδο, Θήρα ως επίσης σε τάφους στην Τίρυνθα, Μυκήνες, Μενίδι και την περιοχή της Ναυπλίας. Επιπρόσθετα με τις λατρείες θρόνου της κλασσικής εποχής βρίσκουμε θρόνους σε συνδυασμό με τη λατρεία του θανάτου στη Σικελία και Ετρουρία.
Ο αρχικός θρόνος ήταν το βουνό, το οποίο συνδυάζει τα σύμβολα της γης, του σπηλαίου και του ύψους. Το βουνό ήταν το αμετακίνητο, μόνιμο σύμβολο που ορατά κυβερνά επί της γης.
Πρώτα υπήρχε η μητέρα – Βουνό, όπως τη βλέπουμε σε κρητική σφραγίδα. Ο συμβολισμός της κεφαλής της θεάς με λόφο ή βουνό εξακολουθεί μέχρι τη μεταγενέστερη εποχή στην Ανατολή, όπου ο «ιερός γάμος» μεταξύ ουρανού και γης επιτελείται πάνω στην κορυφή του βουνού, ή πάνω σε πύργο που τον συμβολίζει, όπως στη Βαβυλώνα και άλλα μέρη. Εδώ ο αρσενικός θεός του ουρανού, των σύννεφων, της αστραπής, του κεραυνού και της βροχής κατεβαίνει και ενώνεται με τη Γη – Θεά.
…
Γυναικεία ειδώλια με υπερβολικούς γλουτούς έχουν ευρεθεί στο Περού, όπως επίσης στα Βαλκάνια. Μια νησιώτικη φιγούρα από την Ελλάδα συνδυάζει τα προηγούμενα χαρακτηριστικά με τα τατουάζ. Ανάλογες μορφές έχουν βρεθεί σε Ελληνικά νησιά και σε πρωτόγονα ειδώλια στη Ρουμανία, Θράκη, πηγάζουν δε από την ίδια την ψυχική κατάσταση. Όλες αυτές οι μορφές σχετίζονται με όμοιους αρχέτυπους, η διασπορά των οποίων εκτείνεται από τη Συρία έως την Κρήτη και από τη Μεσοποταμία έως την Ινδία.
Μια άλλη ομάδα ειδωλίων που κατανέμονται από την προδυναστική Αίγυπτο διά μέσου της Συρίας, Μεσοποταμίας, Ιράν και Μικράς Ασίας, από την Τροία, τις νήσους του Αιγαίου, την Κύπρο, Κρήτη μέχρι τη νοτιοδυτική Ευρώπη με το γεννητικό τρίγωνο πάλι προεξέχον, εμφανίζονται παραπέρα να κρατούν το στήθος τους, πράγμα που σημαίνει ότι ο χαρακτήρας της γονιμότητας και του ερωτισμού ήταν έντονος. Είναι, επίσης, μια άλλη έκφραση της Μητριαρχίας και της θηλείας θεότητας στην τέχνη.
