Μερκαντιλισμός και Φιλελευθερισμός*
Το μερκαντιλιστικό κράτος.
Όπως είναι γνωστό, το καθεστώς πού προηγήθη αμέσως του φιλελευθερισμού είναι το καθεστώς του αυταρχικού μερκαντιλιστικού κράτους [1].
Τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτού του καθεστώτος μπορούν να υπαχθούν σε τέσσαρες κατηγορίες ή απόψεις.
Από φιλοσοφική άποψη, το μερκαντιλιστικό — απολυταρχικό κράτος είναι προσδεμένο στη θεωρία του ατομισμού και στη μηχανιστική θεωρία του σύμπαντος [2].
Από την άποψη των τεχνικών εφαρμογών και δυνατοτήτων, έχει σαν γνώρισμα τη σταθερή πίστη στην παντοδυναμία τής επιστήμης [3].
Από κοινωνικό - πολιτική σκοπιά, στηρίζεται στο συντονισμό τής κεντρικής — κατά κανόνα βασιλικής — εξουσίας και των ενδιαμέσων υποκειμένων εξουσιών, δηλαδή τής φεουδαρχικής ή τής αστικής ολιγαρχίας [4].
Από οικονομική, τέλος, πλευρά, ο μερκαντιλισμός τής απολυταρχικής περιόδου επιδιώκει την προοδευτική ενοποίηση τής εσωτερικής αγοράς, χάρη στο συνδυασμό συναλλακτικής ελευθερίας και κρατικών μονοπωλίων [5].
Στη βάση του συστήματος επενεργεί σταθερά ή ιδέα ενός εκτεταμένου οικονομικό - πολιτικού σχεδιασμού, με επίκεντρο την κυβερνητική εξουσία.
Οι κεντρικές ιδέες του φιλελευθερισμού.
Από το μερκαντιλιστικό - απολυταρχικό κράτος, ο φιλελευθερισμός κληρονομεί δύο κυρίως βασικές ιδέες.
Ή πρώτη είναι ή Ιδέα τής οικονομικής προόδου, χάρη στην εφαρμογή νέων επιστημονικών ή τεχνικών μεθόδων.
Ή δεύτερη είναι ή Ιδέα τής ευρείας εθνικής αγοράς, σαν πλαισίου μιας απεριόριστης, κατ' αρχή, παραγωγικής και καταναλωτικής διαδικασίας, εκ διαμέτρου αντίθετης προς το στατικό ιδεώδες τής ιεραρχήσεως και κοινωνικής ταξινομήσεως των αναγκών των μεσαιωνικών χρόνων [6].
Και τις δύο όμως αυτές Ιδέες ο φιλελευθερισμός τις αναθεωρεί, τις διευρύνει και τις αναπροσαρμόζει σύμφωνα με τις επιταγές μιας νέας κοινωνικής Ιδεολογίας, πού συνοψίζεται στο γνωστό σύνθημα : laissez faire laissez passer s.
Αυτό το σύνθημα υποδηλώνει όχι την απλή τυπική ενοποίηση[7], άλλα την ουσιαστική ομοιογένεια και ομοιομορφία τής εθνικής αγοράς και τής εθνικής πολιτιστικής κοινότητας. Επάγεται, συνεπώς, την κατάργηση των εσωτερικών φραγμών και των μονοπωλιακών θέσεων—διά τής αποβολής των ενδιαμέσων" εξουσιών τής φεουδαρχίας και δι' ολοκληρώσεως τής συναλλακτικής ελευθερίας, χάρη στην εξαφάνιση κάθε είδους κρατικού παρεμβατισμού—την απελευθέρωση των δουλοπάροικων και την αποδέσμευση τής μεγάλης φεουδαρχικής ιδιοκτησίας. Αυτό υπήρξεν, άλλωστε, το τελικό αποτέλεσμα όλων των επαναστατικών κινημάτων του δεκάτου ογδόου και του δεκάτου ενάτου αιώνα, από τις επαναστάσεις των Η.Π.Α. και τής Γαλλίας ως εκείνες των άλλων ευρωπαϊκών λαών.
Το μερκαντιλιστικό κράτος.Όπως είναι γνωστό, το καθεστώς πού προηγήθη αμέσως του φιλελευθερισμού είναι το καθεστώς του αυταρχικού μερκαντιλιστικού κράτους [1].
Τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτού του καθεστώτος μπορούν να υπαχθούν σε τέσσαρες κατηγορίες ή απόψεις.
Από φιλοσοφική άποψη, το μερκαντιλιστικό — απολυταρχικό κράτος είναι προσδεμένο στη θεωρία του ατομισμού και στη μηχανιστική θεωρία του σύμπαντος [2].
Από την άποψη των τεχνικών εφαρμογών και δυνατοτήτων, έχει σαν γνώρισμα τη σταθερή πίστη στην παντοδυναμία τής επιστήμης [3].
Από κοινωνικό - πολιτική σκοπιά, στηρίζεται στο συντονισμό τής κεντρικής — κατά κανόνα βασιλικής — εξουσίας και των ενδιαμέσων υποκειμένων εξουσιών, δηλαδή τής φεουδαρχικής ή τής αστικής ολιγαρχίας [4].
Από οικονομική, τέλος, πλευρά, ο μερκαντιλισμός τής απολυταρχικής περιόδου επιδιώκει την προοδευτική ενοποίηση τής εσωτερικής αγοράς, χάρη στο συνδυασμό συναλλακτικής ελευθερίας και κρατικών μονοπωλίων [5].
Στη βάση του συστήματος επενεργεί σταθερά ή ιδέα ενός εκτεταμένου οικονομικό - πολιτικού σχεδιασμού, με επίκεντρο την κυβερνητική εξουσία.
Οι κεντρικές ιδέες του φιλελευθερισμού.Από το μερκαντιλιστικό - απολυταρχικό κράτος, ο φιλελευθερισμός κληρονομεί δύο κυρίως βασικές ιδέες.
Ή πρώτη είναι ή Ιδέα τής οικονομικής προόδου, χάρη στην εφαρμογή νέων επιστημονικών ή τεχνικών μεθόδων.
Ή δεύτερη είναι ή Ιδέα τής ευρείας εθνικής αγοράς, σαν πλαισίου μιας απεριόριστης, κατ' αρχή, παραγωγικής και καταναλωτικής διαδικασίας, εκ διαμέτρου αντίθετης προς το στατικό ιδεώδες τής ιεραρχήσεως και κοινωνικής ταξινομήσεως των αναγκών των μεσαιωνικών χρόνων [6].
Και τις δύο όμως αυτές Ιδέες ο φιλελευθερισμός τις αναθεωρεί, τις διευρύνει και τις αναπροσαρμόζει σύμφωνα με τις επιταγές μιας νέας κοινωνικής Ιδεολογίας, πού συνοψίζεται στο γνωστό σύνθημα : laissez faire laissez passer s.
Αυτό το σύνθημα υποδηλώνει όχι την απλή τυπική ενοποίηση[7], άλλα την ουσιαστική ομοιογένεια και ομοιομορφία τής εθνικής αγοράς και τής εθνικής πολιτιστικής κοινότητας. Επάγεται, συνεπώς, την κατάργηση των εσωτερικών φραγμών και των μονοπωλιακών θέσεων—διά τής αποβολής των ενδιαμέσων" εξουσιών τής φεουδαρχίας και δι' ολοκληρώσεως τής συναλλακτικής ελευθερίας, χάρη στην εξαφάνιση κάθε είδους κρατικού παρεμβατισμού—την απελευθέρωση των δουλοπάροικων και την αποδέσμευση τής μεγάλης φεουδαρχικής ιδιοκτησίας. Αυτό υπήρξεν, άλλωστε, το τελικό αποτέλεσμα όλων των επαναστατικών κινημάτων του δεκάτου ογδόου και του δεκάτου ενάτου αιώνα, από τις επαναστάσεις των Η.Π.Α. και τής Γαλλίας ως εκείνες των άλλων ευρωπαϊκών λαών.
*Γ.Κ. Βλάχου, "Πολιτική", τ. Α΄, σ. 44-45, Αθήνα 1977
[1] Για το οικονομικό σύστημα του μερκαντιλισμού, βλ. R. Gonnard, Histoire des doctrines économiques, Paris, 1930, σελ. 53 έπ.
[2] Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ή θεωρία αυτή ανεπτύχθη στα πλαίσια του αντιστοίχου είδους κρατικής οργανώσεως και αντανακλά, κατά κάποιον τρόπο, την Ιδεολογία του κράτους τής αυτής κατηγορίας.
[3] Βλ. το βιβλίο του James E.King,Science and nationalism in the Government of Louis XIV, 1661 -1683, Baltimore, 1948.
[4] Ή Ιδέα αύτη ξεπερνάει, κατά §να μέρος, τα όρια τής μερκαντιλιστικής Ιδεολογίας καί είναι διάχυτη και στο έργο φιλελευθέρων συγγραφέων, όπως ó Montesquieu.
[5] Βλ. R. Gonnard, op. cit.
[6] Κάτω από τη γενική αρχή, ότι, σε κάθε τάξη άνηκαν ορισμένες υποχρεώσεις άλλα και Ιδιαίτερος τρόπος ζωής και εργασίας (convenienter vivere). Βλ. R. Gonnard, op. cit. σελ. 23 έπ.
[7] Όπως αυτό συνέβαινε κατά το προηγούμενο καθεστώς του μερκαντιλισμού, το οποίο είχε περιορίσει άλλ' όχι και ανατρέψει την εσωτερική κατάτμηση τής κυριαρχίας προς Όφελος των προνομιούχων τάξεων.
[1] Για το οικονομικό σύστημα του μερκαντιλισμού, βλ. R. Gonnard, Histoire des doctrines économiques, Paris, 1930, σελ. 53 έπ.
[2] Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ή θεωρία αυτή ανεπτύχθη στα πλαίσια του αντιστοίχου είδους κρατικής οργανώσεως και αντανακλά, κατά κάποιον τρόπο, την Ιδεολογία του κράτους τής αυτής κατηγορίας.
[3] Βλ. το βιβλίο του James E.King,Science and nationalism in the Government of Louis XIV, 1661 -1683, Baltimore, 1948.
[4] Ή Ιδέα αύτη ξεπερνάει, κατά §να μέρος, τα όρια τής μερκαντιλιστικής Ιδεολογίας καί είναι διάχυτη και στο έργο φιλελευθέρων συγγραφέων, όπως ó Montesquieu.
[5] Βλ. R. Gonnard, op. cit.
[6] Κάτω από τη γενική αρχή, ότι, σε κάθε τάξη άνηκαν ορισμένες υποχρεώσεις άλλα και Ιδιαίτερος τρόπος ζωής και εργασίας (convenienter vivere). Βλ. R. Gonnard, op. cit. σελ. 23 έπ.
[7] Όπως αυτό συνέβαινε κατά το προηγούμενο καθεστώς του μερκαντιλισμού, το οποίο είχε περιορίσει άλλ' όχι και ανατρέψει την εσωτερική κατάτμηση τής κυριαρχίας προς Όφελος των προνομιούχων τάξεων.
