Γαστρονομία

«η φτώχεια ήταν πάντοτε
σύντροφος της Ελλάδας»
(Ηρόδοτος 7, 102)

Κι όμως φαίνεται πως η ως άνω ρήση του Ηροδότου δεν αντικατοπτρίζει επακριβώς την πραγματικότητα, καθώς ως φαίνεται οι αρχαίοι ημών πρόγονοι είχαν τον τρόπο να θεραπεύουν με επιτυχία τις διαιτητικές επιπτώσεις της φτώχειας. Και είναι, επιπλέον, βέβαιο πως τα πλούσια ελέη που μας περιγράφει, μέσα από τις πηγές, ο Χρήστος Μότσιας στο βιβλίο του "Τί έτρωγαν οι αρχαίοι Έλληνες" [εκδόσεις Κάκτος] δεν "γέμιζαν" μόνο τις τράπεζες των πλουσίων, αλλά αποτελούσαν μέρος των διατροφικών συνηθειών των μέσων αστών.

Ι.Λ.

Ένα πλούσιο δείπνο, την εποχή του Περικλή, ασφαλώς και δεν θα μας άφηνε αδιάφορους. Θα μπορούσαμε ν’ απολαύσουμε: λαγό μαγειρεμένο με αρώματα μέντας και θυμαριού, ψητές τσίχλες ή σπίνους, διατηρημένους μέσα σ’ ευωδιαστό λάδι, αρνάκι ή γουρουνόπουλο σούβλας, ποτισμένο με «θυλήματα», γλυκίσματα από ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, πασπαλισμένα με μελωμένο κρασί και με σουσάμι, αρμυρά τσουρέκια, βρεγμένα στο γάρο, ψητά ορτύκια[1], τυρί της Αχαΐας, σύκα και μέλι της Αττικής, «αίθοπα οίνο» από τη Χίο και τη Λέσβο, σταφύλια από τη Μένδη της Παλλήνης, χέλια και ψάρια από τη λίμνη Κωπαΐδα, θαλασσινά από τις πλούσιες ακτές της Εύβοιας, δαμάσκηνα από τη Δαμασκό της Συρίας, κριθαρένιο ψωμί από την Πύλο, φάβα ή ζωμό από μπιζέλια[2], τηγανίτες βουτηγμένες στο λάδι και το μέλι, τυρί αλογίσιο[3], βραστούς βολβούς[4], ραπάνια για να περνά η μέθη και βέβαια πίτες της Αθήνας, το καύχημα της πόλης, παραγεμισμένες με τυρί, μέλι και διάφορα «νωγαλεύματα».

Ο Αθήναιος[5] τόσο πολύ εντυπωσιάστηκε από την καλοπέραση των αρχαίων προγόνων μας, ώστε θέλησε ν’ αποτυπώσει σε κείμενα τις διατροφικές συνήθειές τους. Γύρω στα τέλη του 2ου μ.Χ. αι. έγραψε τους «Δειπνοσοφιστές», μια, κατ’ ουσίαν, γαστρονομική πραγματεία, που μας μεταφέρει ποκίλες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής των προγόνων μας, επικεντρώνοντας, ειδικά, στο θέμα της διατροφής.

Ο συγγραφέας των «Δειπνοσοφιστών» βρίσκει την ευκαιρία να παρεμβάλει στις συζητήσεις των «συμποσιαζομένων» πληροφορίες για όλες σχεδόν τις τροφές της αρχαιότητας, διάφορες συνταγές, τα πρώτα σε προτίμηση μεταξύ των εδεσμάτων, τις οινοπαραγωγές και φρουτοπαραγωγές περιοχές, καθώς και σχετικά με τις μεγάλες αγορές τροφοδοσίας.

Όμως, ο καθημερινός βίος των αρχαίων ελλήνων απασχόλησε και τους νεώτερους ερευνητές. Ο Γάλλος Παύλος Γκιρώ (Paul Guiraud) στο βιβλίο του «Η ιστορία της αρχαίας Ελλάδας» (Παρίσι 1909) μας παραθέτει πολλά στοιχεία της αρχαίας ζωής, σημειώνοντας ακόμη και το κοστολόγιο των τροφίμων, περί της άνθησης του εμπορίου και σχετικά με τις διακυμάνσεις του τιμάριθμου.

Οι έρευνες του Καρόλου Πικάρ (Charles Picard), επίτιμου διευθυντή της γαλλικής αρχαιολογικής σχολής στην Αθήνα (1934), καταλήγουν στο καθόλου ενδιαφέρον συμπέρασμα πως οι αρχαίοι «έτρωγαν φαγητά που προτιμούν, συνήθως, οι ναυτικοί. Η μαγειρική των έμοιαζε με την σημερινή των … Κινέζων ή των Ιαπώνων. Οι τροφές των αρχαίων σκοπό είχαν να ερεθίσουν κι όχι να βαρύνουν το στομάχι, γι’ αυτό άλλωστε ήταν πλούσιες σε καρυκεύματα με ρίγανη, κύμινο και διάφορα άλλα αρωματικά βότανα».

Πολλά από τα μυστικά του διαιτολογίου των αρχαίων Ελλήνων και δεκάδες άλλες πληροφορίες αντλούμε από τα ομηρικά έπη, τις κωμωδίες του Αριστοφάνη, τα ποικίλα συγγράμματα[6] φιλοσόφων, ιστορικών, ποιητών, λογογράφων, γιατρών και δειπνολόγων, που οι περισσότεροι αποτέλεσαν τις πηγές απ’ όπου άντλησε στοιχεία ο Αθήναιος.

______________________

[1] Οι Αθηναίοι του 5ου π.Χ. αι. αγαπούσαν ιδιαιτέρως τις ορτυκομαχίες και για τον λόγο αυτό εκτρέφανε με περισσή φροντίδα τα ορτύκια
[2] ο ζωμός από μπιζέλια ήταν, σύμφωνα με την μυθολογική παράδοση το αγαπημένο έδεσμα του Ηρακλή
[3] το αλογίσιο τυρί αποτελούσε μέρος της διατροφής των πολεμοχαρών κατοίκων της μακρινής Σκυθίας
[4] οι κατανάλωση βολβών προτεινόταν ως αφροδισιακό
[5] γραμματικός ή σοφιστής από τη Ναύκρατι της Αιγύπτου. Έζησε στο τέλος του 2ου και στις αρχές του 3ου μ.Χ. αι. Έζησε στην Αλεξάνδρεια, όπου και δίδασκε. Προς το τέλος της ζωής του (επί αυτοκρατορίας Μάρκου Αυρήλιου) επισκέφθηκε την Ρώμη, όπου και παρέμεινε έως τον θάνατό του. Συγγράμματά του οι «Δειπνοσοφιστές», σε 15 βιβλία, το «Περί των εν Συρία Βασιλευσάντων», το «Περί του θαλασσίου ιχθύος Θράττης» και μια πραγματεία περί μονομαχίας.
[6] Πλάτωνας, Ηρόδοτος, Πλούταρχος, Ησίοδος, Αλκαίος, Θεόκριτος, Πολύβιος, Μένανδρος