Προάσπιση των πολιτών κατά των παρανομιών της δημοσίας διοικήσεως στις Αγγλοσαξωνικές χώρες(*).
Στις αγγλοσαξωνικές χώρες – και εν μέρει στις σκανδιναβικές, που σε αρκετά σημεία ακολουθούν τη βορειοαμερικανική και τη βρεταννική παράδοση στη διοικητική οργάνωση και νομοθεσία – δεν υπάρχει «κράτος δικαίου» με τη μορφή που το γνωρίζει η ηπειρωτική Ευρώπη. Οι ιστορικές εξελίξεις εκεί υπήρξαν διαφορετικές. Εκεί δεν έγινε μετάβαση από το «αστυνομικό[1]» κράτος στη νεώτερη μορφή της «δικαιοκρατούμενης[2]» πολιτείας. Ούτε και διοικητικό δίκαιο υπάρχει, με το εννοιολογικό περιεχόμενο που οι ηπειρωτικοί ευρωπαίοι του δίνουν, ούτε και δίκαιο των διοικητικών διαφορών. Εντούτοις, οι πολίτες απολαύουν εκεί πλήρων εγγυήσεων κατά των παρανόμων ενεργειών των δημοσίων υπηρεσιών.
Στις αγγλοσαξωνικές χώρες η παραφυλακή της νομιμότητας της δράσεως της δημόσιας διοικήσεως και η προστασία των δικαιωμάτων και των εννόμων συμφερόντων των ιδιωτών είναι εμπιστευμένες στα τακτικά πολιτικά δικαστήρια. Δεν ισχύει εκεί ο κανόνας ότι τα δικαστήρια αδυνατούν σύμφωνα με το πολίτευμα να επεμβαίνουν στα έργα των διοικητικών αρχών. Υπάρχει εκεί «ενιαίο δίκαιο» , που διέπει τις ενέργειες των δημοσίων υπηρεσιών, όπως διέπει και τους ιδιώτες. Τα κοινά δικαστήρια (οι τακτικοί πολιτικοί δικαστές) μπορούν να απευθύνουν προς τις υπηρεσίες της δημόσιας διοικήσεως διαταγές, απαγορεύσεις, υποδείξεις για την προσαρμογή τους στον νόμο ή και ανασταλτικές της εκτελεστότητας των διοικητικών πράξεων επιταγές. Λογίζονται – στα θέματα της τηρήσεως των νόμων και του σεβασμού των δικαιωμάτων των πολιτών από τη δημόσια διοίκηση – σαν προϊστάμενες αρχές έναντι των δημοσίων υπηρεσιών. Οι τελευταίες τελούν σε ένα είδος υπηρεσιακής εξαρτήσεως έναντι των αγγλοσαξόνων δικαστών, στις περιπτώσεις που πρόκειται για τη νομιμότητα της λειτουργίας των. Για οποιαδήποτε δε μεταξύ των ιδιωτών και δημοσίων αρχών διένεξη η δικαιοδοσία ανήκει, τόσο στη Μεγάλη Βρεταννία όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Βορείου Αμερικής, στους δικαστές πάντοτε, χωρίς διάκριση μεταξύ «ιδιωτικών» και «διοικητικών» διαφορών[3].
Είναι αλήθεια ότι από την εποχή του τερματισμού του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και πέρα το καθεστώς αυτό του «ενιαίου δικαίου» έχει μετριασθεί στη Μεγάλη Βρεταννία. Γαλλικές επιρροές παρατηρούνται στη βρεταννική νομοθεσία, οφειλόμενες όχι βέβαια σε ένα πνεύμα μιμήσεως γειτονικών θεσμών, αλλά σε ουσιαστικότερες ανάγκες, που απέρρευσαν ιδίως από τον ολοένα επεκτεινόμενο παρεμβατισμό του κράτους σε χίλιους-δυο τομείς οικονομικής δραστηριότητος. Αυτή η διεύρυνση του κύκλου δράσεως της κρατικής διοικήσεως σε τόσες νέες σφαίρες, επιφυλαγμένες άλλοτε αποκλειστικά στην ιδιωτική επιχειρηματική πρωτοβουλία, αυτή η πολυειδής επέμβαση της κρατικής εξουσίας σε τόσο πολλά νέα θέματα οικονομικής και κοινωνικής ζωής, έχει αναγκάσει και τους Βρεταννούς να αρχίζουν να ιδρύουν θεσμούς διοικητικής δικαιοδοσίας χωριστούς από την παλαιά πολιτική δικαιοσύνη[4]. Όχι τακτικά διοικητικά δικαστήρια γενικής δικαιοδοσίας, αλλά πολυάριθμες ήδη εκδικαστικές επιτροπές, για ειδικές η καθεμιά τους κατηγορίες υποθέσεων και με ενδικοφανή ενώπιόν τους διαδικασία[5].
____________________
(*) Γεωργίου Παπαχατζή, "Σύστημα του ισχύοντος στην Ελλάδα Διοικητικού Δικαίου", Αθήνα 1991
[1] Η αποστολή και το έργο των αρχών έγκειτο στην επιδίωξη του δημοσίου συμφέροντος, στη μέριμνα υπέρ του κοινού, στην ασφάλεια των προσώπων και των περιουσιών των υπηκόων με κάθε πρόσφορο μέσο. Η δράση των Αρχών στόχευε, επισήμως, στην επίτευξη της ευημερίας των υπηκόων και την πραγμάτωση της «ευδαιμονιστικής πολιτείας» (wohlfahrtsstaat). Υπήρχε όμως απόλυτη ελευθερία ως προς την εκλογή του τρόπου ενεργείας. Περιορισμοί νομικής φύσεως σ’ αυτό το ζήτημα, νομικοί κανόνες που να ρυθμίζουν εν γένει τη δράση και τις «επεμβάσεις» στον κύκλο ζωής των διοικουμένων, δεν ήταν νοητοί.
[2] Ο όρος κράτος δικαίου διατυπώθηκε για να σημασιολογήσει την πολιτεία που η δραστηριότητά της διέπεται από κανόνες νομικμότητος.
[3] Η Γαλλία είναι το πρότυπο χώρας με «χωριστές δικαιοδοσίες» («πολιτικά δικαστήρια» και «διοικητικά δικαστήρια»). Η Αγγλία το αντίθετο. Είναι το πρότυπο των χωρών με «ενιαία δικαιοσύνη».
[4] Αλλά και αντίστροφοι νομοθετικοί πειραματισμοί σημειώθηκαν σε άλλες χώρες τις τελευταίες δεκαετίες. Καθώς είναι γνωστό, οι προθυμότερες στο να ακολουθούν τα γαλλικό σύστημα χώρες – «διοικητικά δικαστήρια» σε οργανικό διαχωρισμό από τα «κοινά πολιτικά» - ήταν πάντοτε η Ιταλία (από τον 19ο αιώνα ήδη), η Ισπανία, το Βέλγιο και η Ελλάδα. Τα τελευταία εντούτοις χρόνια οι Ιταλοί και οι Βέλγοι προσεπάθησαν να υπαγάγουν τις διοικητικές διαφορές στα κοινάπολιτικά δικαστήρια. Ανεπιτυχώς όμως. Νέα διοικητικά δικαστήρια ανεφάνησαν πάλι, χάρη σε μεταγενέστερες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις [Jean-Claude Escaras, “Les experiences belge et italienne d’ unite de jurisdiction”, 1972].
[5] “Tribunals and Inquiries Act”, 1958.
