Αφορμή για την δημοσίευση του αποσπάσματος που ακολουθεί υπήρξε μία οικολογικού περιεχομένου συνομιλία μου με την Μάρθα Μπεκ[1]. Στη διάρκεια της συνομιλίας μας, στο περιθώριο του 18ου διεθνούς συμποσίου φιλοσοφίας, η Αμερικανίδα καθηγήτρια φιλοσοφίας εξέφρασε τις ανησυχίες της για την καταστροφική σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον του, υπενθυμίζοντας μου, παράλληλα, πως παρόμοιες ανησυχίες, το ίδιο έντονες, προβάλλονταν στις Ηνωμένες Πολιτείες ήδη από την δεκαετία του 1960. Στην Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας του ’70, ο αντίκτυπος αυτών των αντιδράσεων, ενάντια στην αυτοκαταστροφική δραστηριότητα του ανθρώπου, στις ΗΠΑ, μετατρέπεται σε λόγο και οι σχετικές δημοσιεύσεις πολλαπλασιάζονται. Τα αποσπάσματα που ακολουθούν προέρχονται από την εργασία του καθηγητή Ηλία Οικονόμου, που δημοσιεύθηκε το 1973 από την Ελληνική Ανθρωπιστική Εταιρεία με τον τίτλο «Θεολογική θεώρησις των προβλημάτων του περιβάλλοντος»Ι.Λ.
Εγράφη προσφυώς ότι «είμεθα αστροναύται εις το διαστημόπλοιο ‘γη’, το οποίο είναι προικοδοτημένον με συστήματα εξασφαλίζοντα την ζωήν τόσον τέλεια, ώστε ανανεούνται συνεχώς και ταχέως και καλύπτουν τας ανάγκας επιβιώσεως δισεκατομμυρίων ανθρώπων».
Επί αιώνας οι άνθρωποι επίστευον ότι τα αποθέματα ταύτα είναι απεριόριστα. Τελευταίως όμως διεπιστώθη, ότι τα συστήματα επιβιώσεως διαταράσσονται σοβαρώς. Και υποστηρίζεται μετά σοβαρότητας, ότι θα καταστραφώμεν, εάν δεν τερματισθή η φθορά των συστημάτων εφοδιασμού. Το δίλημμα είναι σαφές: ή θα διατηρήσωμεν τα συστήματα ζωής ή θα τιμωρηθώμεν. Και η ποινή είναι ο «βιολογικός θάνατος».
Η διατάραξις των συστημάτων, εκ των οποίων εξαρτάται η βιολογική ύπαρξις του ανθρώπου, διακρίνεται εις (α) καταστροφήν της λειτουργίας ωρισμένων ζωτικής σπουδαιότητος συστημάτων[2] και (β) εις εξάντλησιν των πηγών ενεργείας.
…
Η περί του μέλλοντος της γης και της επ’ αυτής Ανθρωπότητος πρόβλεψις των ειδικώς με το περιβάλλον ασχολουμένων είναι ζοφερά και απελπιστική. Εν ομοφωνία διακηρύσσουν ούτοι, ότι, εάν δεν διακοπή η ανάπτυξις, τότε εις το τέλος του αιώνος ή οπωσδήποτε κατά την διάρκειαν της ζωής των τέκνων μας θα επέλθη η καταστροφή[3]. Και τούτο, διότι ο άνθρωπος δια του τεχνικού πολιτισμού καταστρέφει τας πηγάς της ζωής, διατροφής και διατηρήσεως του ανθρώπου.
Η τεχνική πρόοδος δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως πηγή ευτυχίας της ανθρωπότητος, αλλά ως πρόξενος αδυσωπήτου καταστροφής.
…
Τα γενεσιουργά αίτια
Αι ευθύναι διά την πορείαν προς την καταστροφήν, την οποίαν έλαβεν ο πολιτισμός, ανεζητήθησαν εις την δράσιν της τεχνολογίας. Αυτή μολύνει το περιβάλλον και εξαντλεί τας πηγάς ενεργείας , διά να εξύπηρετήση μέσω της βιομηχανίας τας απλήστους ανάγκας μιας καταναλωτικής κοινωνίας. Υποστηρίζεται, υπό το πρίσμα της συγχρόνου πείρας, ότι δεν είναι μόνον η ανθρώπινη ύπαρξις απαραβίαστος αλλά όλον το σύστημα της ζωής και ότι ο άνθρωπος, αφεθής εις τα ίδια συμφέροντα, δεν δύναται να επιτύχη την διατήρησιν του περιβάλλοντός του.
…
Εκτιμήσεις περί της εγκαθίδρυσης παγκόσμιας δικτατορίας
…η λανθασμένη φιλοσοφική τοποθέτησις[4] έναντι της φύσεως ωδήγησε τον άνθρωπον εις τον επικίνδυνον αυτόν προγραμματισμόν της πολιτιστικής του δραστηριότητας. … Παραλλήλως πρέπει να υπογραμμισθή ότι η επιστροφή εις το παρελθόν δεν είναι δυνατή, διότι η τυχόν εγκατάλειψις της τεχνικής θα έχη ως συνέπειαν τον θάνατον των 9/10 της ανθρωπότητος και την καταστροφήν της τεχνολογίας. Διά τούτο, ως υποστηρίζεται υπό διαφόρων, είναι απαραίτητος μία «παγκόσμιος κυβέρνησις», η οποία θα δύναται να λάβη λογικάς[5] και ανθρωπιστικάς αποφάσεις και θα δύναται να εφαρμόση ταύτας. Προσφάτως[6] ο αγγλικανός επίσκοπος Αδελαΐδος Δρ. Θωμάς Ρηδ εδήλωσεν ότι «θα χρειασθή να δεχθώμεν μεκροπροθέσμους μεταβολάς εις τον τρόπον ζωής και διακυβερνήσεώς μας, εάν θέλωμεν να επιβιώσωμεν» και ωμίλησε περί «καλοήθους δικτατορίας».
_______________________
[1] Μάρθα Μπεκ [Martha Beck]. Αναπληρώτρια καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Κολλέγιο Λυών (Lyon College) του Πανεπιστημίου του Aρκάνσας. Διδάσκει ηθική και πολιτική φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Το 2006 δημοσιεύσε την τριλογία «Πρωταγόρας», «Πολιτεία» και «Φαίδρος και Συμπόσιο» σε απάντηση στην ερμηνεία περί της Πλατωνικής διδασκαλίας, όπως αυτή παρουσιάζεται στο βιβλίο της Μάρθας Νουσμπάουμ στο βιβλίο της τελευταίας υπό τον τίτλο «Το εύθραυστο της θεότητας: Τύχη και Ηθική στην Ελληνική Φιλοσοφία και Τραγωδία». Η Μάρθα Μπεκ προγραμματίζει για φέτος την έκδοση ενός νέου βιβλίου με τίτλο «Μεγαλώνοντας φιλελεύθερη στο Σαιντ Κλάουντ της Μιννεσότας, στην δεκαετία του ‘60», όπου επιχειρεί να εφαρμόσει τις πολιτικές και κοινωνικές θεωρίες του Αριστοτέλη στον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή και την ψυχολογία του Καρλ Γιανγκ στους Πλατωνικούς διαλόγους.
[2] Υπό του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του Ο.Η.Ε., υπελογίσθη ότι περί το 2.000, δηλαδή μετά 27 έτη, αι εις ύδωρ ανάγκαι θα έχουν σχεδόν τριπλασιασθή (από 2 τρισεκατομμύρια εις 5,5 τρισεκατομμύρια λίτρα), διότι την αυτήν περίοδον ο πληθυσμός της γης θα διπλασιασθή (από 3,5 δισεκατομμύρια εις 7 δισεκατομμύρια κατοίκους). Οι ως άνω εκτιμήσεις αναφέρονται στον χρόνο έκδοσης της μελέτης [1973]
[3] Πεσιμιστική εκτίμηση, που ευτυχώς δεν επαληθεύτηκε. Ανάλογες ακραίες θέσεις, η επιστημονική βάση των οποίων αμφισβητείται, παρουσιάζονται και σήμερα, εν έτει 2007.
[4] Ο συγγραφέας αναφέρεται στις φιλοσοφικές θέσεις των Καρτέσιου, Μπέρκλεϋ, Καντ, Έγελου και Έμερσον.
[5] Δεν διευκρινίζονται τα όρια των «λογικών» αυτών αποφάσεων
[6] Η παρούσα μελέτη δημοσιεύθηκε το 1973
