Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣΟ Θεόφιλος δεν είναι ο ζωγράφος που θα μας διασκεδάσει με την αφέλειά του και την αθωότητά του, ούτε ο χωρικός εις βάρος του οποίου θα γελάσουμε λιγάκι με αγαθότητα προστατευτικά. Αν η καθ’ υπερβολή ιδεαλιστική εποχή μας- και ας λένε μερικοί το αντίθετο- βρίσκει στον Θεόφιλο μερικά στοιχεία χωριάτικα και αφελή, αυτά είναι πολύ λίγα, ιδίως σχετικά με τα στοιχεία της γνώσεως, της βαθύτερης γνώσεως των πραγμάτων της ζωγραφικής.
Ο Θεόφιλος είναι ζωγράφος και μόνον ως τέτοιον πρέπει να τον πάρουμε. Όλη του η σημασία έγκειται ε
ις το εξής: ότι ξέρει να ζωγραφίζει και πολύ καλά μάλιστα. Δυστυχώς οι πιο πολλοί άνθρωποι, όπως είναι φανερό, έχουν μείνει στην αντίληψη της Τζοκόντας όταν μιλούν για ζωγραφική, είναι δε αυτό η πιο μεγάλη παρανόηση του Ντα Βίντσι γιατί αυτός είναι που έθεσε με τέτοιον τρόπο τα πράγματα, ώστε να δημιουργηθεί μεν η Τζοκόντα, αλλά και να σπαρθούν όλες οι ανησυχίες, αυτές που έγιναν ανησυχίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού και που κατέληξαν στον εμπρεσιονισμό και τη νεώτερη ζωγραφική.
Εκείνο που στο Θεόφιλο φαίνεται για τους περισσότερους ως αμάθεια και αφέλεια, κατά βάθος δεν είναι παρά μία άλλη αντίληψη της ζωγραφικής, ίσως μάλιστα η σωστότερη. Μόνο άμα κριθεί μ’ αυτό το πνεύμα ο Θεόφιλος, δηλαδή ως ζωγράφος που βλέπει τη φύση ως χρώμα και ως σχέδιο και η σκιά είναι χρώμα- και όχι με το μεταφυσικό τρόπο της Αναγεννήσεως, η οποία είχε ανάγκη να κάνει αφαίρεση του πράγματος που λέγεται χρώμα στη φύση και να δώσει στο αντικείμενο ένα φωτισμό τεχνητό εργαστηρίου με μελετημένες αντιθέσεις, μ’ έναν τρόπο νέο που θυμίζει όμως γλυπτική, μόνο τότε μπορούμε να εκτιμήσουμε τις πραγματικές του αρετές. Τότε θα δούμε ένα σοφό καλλιτέχνη και όχι τον αθώο και διασκεδαστικό χωρικό. Αυτοί που θάθελαν να συγκρίνουν τον Θεόφιλο με αξίες πιο κλασικές, ή πιο διάσημες τουλάχιστον, θάπρεπε να τον συγκρίνουν με τους ποστ-εμπρεσιονίστ, με τους φωβ, με τον Ματίς. Με τέτοιες συγκρίσεις ο Θεόφιλος δεν βγαίνει εύκολα ζημιωμένος. Μία σύγκριση όμως, και μάλιστα στενοκέφαλη, με τον Ραφαήλ, με τους Βενετσιάνους ακόμα, με τον τελώνη Ρουσσώ τέλος, θάταν άσκοπη γιατί ο Θεόφιλος, όποια κι αν είναι η αξία του, έχει άλλους σκοπούς στη ζωγραφική του, όπως το δείχνουν φανερά τα πολυάριθμα έργα του.
Το καταπληκτικό είναι, εκ πρώτης όψεως, πως αυτός ο αγράμματος και αποτραβηγμένος άνθρωπος, συμβαδίζει με τους πιο μεγάλους ζωγράφους της εποχής του. Αλλά σ’ αυτό δεν πρέπει να δίνουμε τόση σημασία, γιατί θάδειχνε πως βάζουμε σε ανώτερη μοίρα την εκ των υστέρων τοποθέτηση των τάσεων της τέχνης, ενώ το πιο εκπληκτικό πάντα θα είναι η εμφάνιση ενός ταλέντου, είτε αυτό εμφανίζεται στο Παρίσι, είτε σ’ ένα έρημο χωριό.(…)
__________________________
Γιάννης Τσαρούχης «Αγαθόν το εξομολογείσθαι», σελ. 17-18, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1989.
