Αρχαίο Ελληνικό Δίκαιο

Ο Γ ά μ ο ς

Μιλώντας για το θεσμό του γάμου θα πρέπει να ξεχωρίσουμε ευθύς εξαρχής το γάμο δ ι’ α ρ π α γ ή ς, που θεωρείται ως η πιο παλιά μορφή γάμου στον ελληνικό κόσμο. Κι αν ακόμα δεχτούμε ότι δεν υπήρξε ποτέ ο τύπος αυτός του γάμου (γιατί δεν υπάρχει καμιά ασφαλής σχετική απόδειξη) πάντως πρέπει να υποθέσουμε ότι εξαφανίστηκε αρκετά σύντομα (χωρίς μάλιστα να αφήσει ίχνη), για να αντικατασταθεί, κατά την ομηρική ήδη εποχή, από το γάμο δ ι’ α γ ο ρ ά ς[1] και στη συνέχεια από το γάμο δ ι’ ε γ γ ύ η ς.

Κατά την κλασσική περίοδο κάθε γάμος συναπτόταν κατά μία τυπική διαδικασία –τη διαδικασία της εγγύης (ή εγγυήσεως)- που βασικά την αποτελούσε μία ανταλλαγή υποσχέσεων μεταξύ αφενός του κυρίου της γυναίκας και αφετέρου του μελλοντικού της συζύγου: ο κύριος υποσχόταν να του την παραδώσει και ο μέλλων σύζυγος να την κρατήσει κοντά του ως σύζυγο.

Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, η εν λόγω υπόσχεση που συμπληρωνόταν με την παράδοση της γυναίκας στον μέλλοντα σύζυγο, αποτελούσε τη συστατική πράξη του γάμου. Όπως, όμως, προκύπτει σαφώς από τις πηγές η υπόσχεση ότι μία γυναίκα του οίκου θα δοθεί για να γίνει σύζυγος κάποιου αλλά και, στη συνέχεια, η παράδοσή της, αποτελούσαν δύο πράξεις που διακρίνονταν η μία από την άλλη, όχι μόνο οργανικά αλλά και χρονικά.

Γάμος υπήρχε, όπως κατέδειξε ο Paoli, μόνο αφότου, μετά την υπόσχεση της παράδοσης, η γυναίκα πήγαινε να κατοικήσει με το σύζυγό της, γεγονός που αποδεικνύει ότι η συνοίκηση αποτελούσε το βασικό στοιχείο για τη γέννηση της σχέσης του γάμου. Με άλλα λόγια η εγγύη δεν αποτελούσε αυτή καθαυτή τη συστατική πράξη του γάμου. Οπωσδήποτε όμως την θεωρούσαν ως ουσιώδες στοιχείο για την γέννησή του.

Για να θεωρηθεί μία συνοίκηση ως γάμος και όχι ως παλλακεία (για να μπορεί δηλαδή να γίνεται λόγος για συνοικείν και όχι για συνείναι όπως θα ‘λεγαν οι κλασσικοί), ήταν απαραίτητο να είχε προηγηθεί της συναινέσεως αυτής η εγγύη. Η τήρηση του τύπου της εγγύης αποτελούσε προϋπόθεση της νομιμότητας του γάμου. Το θέμα πάντως του εάν η εγγύη δημιουργήθηκε ή όχι γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό είναι τουλάχιστον συζητήσιμο. Μάλλον πρέπει να θεωρήσουμε ως πιο πιθανό, ότι αρχικά η εγγύη υπήρξε απλώς ένα είδος μνηστείας που δεν την θεωρούσαν καθόλου αναγκαία, νομικώς τουλάχιστον, για τη σύσταση της γαμικής σχέσης. Από μία όμως ορισμένη στιγμή (πιθανότατα με την επέμβαση του Σόλωνα) για να αποφεύγονται συζητήσεις γύρω από τη νομιμότητα των διαφόρων ενώσεων, η εγγύη θεωρήθηκε ως ουσιώδης προϋπόθεση για την ύπαρξη του γάμου, σαν τέτοια δε παρέμεινε, χωρίς αμφιβολία, και στο οικογενειακό δίκαιο της κλασσικής εποχής.
_________________________

Arnaldo Biscardi, Αρχαίο Ελληνικό Δίκαιο, μετάφραση: Παν. Δ. Δημάκης, εκδόσεις Παπαδήμας, Αθήνα 1991, σελ. 170-172.

[1] Ο γάμος κατά την Ομηρική εποχή συναπτόταν με την πληρωμή ενός ορισμένου τιμήματος για την απόκτηση μίας γυναίκας. Το τίμημα χαρακτηριζόταν δια του όρου «έεδνα» χρησίμευε δε επίσης για τον χαρακτηρισμό της προίκας: βλ. Ομήρου Οδύσσεια, β΄196.

*επιλογή, επιμέλεια: Αγγελική Χρυσικοπούλου