εργάτης ορύσσων υπονόμους, υπονομοποιός, μιναδόρος. Μτφρ. ο κρυφίως και δολίως ενεργών ίνα βλάψη τινά, ο δολιοφθορεύς, ο σαμποτέρ. [Λεξικόν της Νέας Ελληνικής Γλώσσης, Ιωάννη Σταματάκου].
Ο δρων υπογείως, υπό του νόμου, ο παρανόμως δραστηριοποιούμενος. Ο κινούμενος υπό την νομή (=βοσκή, βοσκότοπος, εξ ου και διανομή), κάτω από το έδαφος.
________________________________
Τα αποσ
πάσματα που ακολουθούν θα μπορούσαν κάλλιστα να περιγράψουν την πολιτική επικαιρότητα των ημερών μας, ιδιαίτερα δε στον χώρο της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Αναφέρονται όμως σε γεγονότα που συνέβησαν πριν από 51/2 ολόκληρους αιώνες και δυστυχώς εξακολουθούν να έχουν αντίκτυπο στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Εάν επιχειρήσουμε μια προβολή στο σήμερα, των κειμένων των χρονογράφων της εποχής, θα διαπιστώσουμε πως ο κάθε «σουλτάνος» θα πρέπει κάθε τόσο να επινοεί νέα τεχνάσματα, προκειμένου να αλώσει την «Πόλη», προκειμένου δηλαδή να εκπληρώσει του στόχους του. Οι υπονομευτές θα γίνουν στα χέρια του το τέλειο όπλο. Όμως κι ο αμυνόμενος «αυτοκράτορας» και νόμιμος κάτοχος του όποιου θρόνου, με βάση το σύστημα της διαδοχής σε ευθεία εξ αίματος γραμμή, έχει κι αυτός ανάγκη τους υπονομευτές. Όχι απλώς για ν’ αποκρούσει, με τα ίδια όπλα, τις επιθέσεις του «εχθρού», αλλά και για να ισχυροποιήσει την θέση του ως αμυνόμενος
και «θύμα» στην άδικη επίθεση του «εχθρού». Και πίσω απ' όλη αυτή την ιστορία, πάντα θα βρίσκεται κάποιος "Μεγάλος Δούκας", φίλος πιστός και υπονομευτής, ταυτόχρονα, του "αυτοκράτορα" και κάποιοι σοφοί "γέροι" που θα δηλώνουν πως η "Πόλη" δεν θα πέσει. Το ποιος είναι τελικά ο θύτης και ποιος το θύμα, το ποιος "σουλτάνος" και το ποιος "αυτοκράτορας" παραμένει ζήτημα της οπτικής γωνίας υπό την οποία καλούμαστε να ερμηνεύσουμε τα γεγονότα. Και αν για το παρελθόν μπορούμε να μιλήσουμε με κάποια ασφάλεια, εκμεταλλευόμενοι την αντικειμενικοποίηση που νομοτελειακά επέρχεται προϊόντος του χρόνου, η κρίση επί των ζητημάτων της πολιτικής μας καθημερινότητας παραμένει αβέβαιη, κάθε δε άποψη θα μπορούσε να θεωρηθεί υπονομευτική…Ι.Λ.
_____________________________
«Βλέποντας λοιπόν ο σουλτάνος ότι οι διαταγές του δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθούν, ένιωσε μεγάλη ντροπή και αποφάσισε να χρησιμοποιήσει κάποιο άλλο τέχνασμα. Διέταξε δηλαδή να έρθουν ειδικοί στην κατασκευή υπονόμων, ώστε να μπορέσει ο στρατός να μπει εύκολα στην πόλη μέσα απ’ αυτούς. Κάποιος Γερμανός, όμως, που λεγόταν Ιωάννης[1] και ήταν πολύ έμπειρος στις πολεμικές μηχανές και ήξερε να φτιάχνει το «υγρό πυρ[2]», αντιλαμβάνοντας τις προθέσεις του εχθρού, άνοιξε απέναντι άλλη στοά και τη γέμισε με «υγρό πυρ». Όταν λοιπόν οι Τούρκοι άρχισαν να προχωρούν χαρούμενοι μέσα στους υπονόμους τους, έβαλε φωτιά στην άλλη άκρη του ανοίγματος και έκαψε τους περισσότερους, ματαιώνοντας έτσι το σχέδιό τους. Σε μια στοά όμως που διέφυγε της προσοχής του, οι Τούρκοι άνα
ψαν κι εκείνοι το «υγρό πυρ» που είχαν ετοιμάσει, αλλά δεν κατάφεραν σημαντικά πράγματα. Έριξαν μόνο ένα μικρό μέρος κάποιου παλιού πύργου, τον οποίο εμείς επισκευάσαμε αμέσως. Μερικοί ηλικιωμένοι έλεγαν ότι και άλλες φορές, όταν γίνονταν μάχες, οι εχθροί είχαν μεταχειριστεί τους υπονόμους, αλλά δεν πέτυχαν τίποτα επειδή το μεγαλύτερο μέρος της πόλης που βρίσκεται μέσα από τα τείχη είναι πετρώδες. Μετά από αυτή τη νέα του αποτυχία, ο σουλτάνος κατέφυγε σε νέα πολιορκητικά τεχνάσματα. …»Γεωργίου Φραντζή[3]
«Η Πολιορκία και η Άλωση της Κωνσταντίνουπόλης»
______________________________
«ωρύσσετο μέντοι και ορύγματα τω βασιλεί υπό γην φέροντα ες τείχος. Και οι τε ορυκταί του βασιλεώς πύργους καθίστασαν επί ξύλων μετεώρους τέσσαρας και επιπύργια, ως αυτίκα πυρ ενήσοντες η αυτά. Ου μέντοι γε προεχώρησε τα ορύγματα. Οι γαρ Έλληνες ως ήσθοντο τους πολεμίους ορρύσσοντας, ένδοθεν ώρυσσον και αυτοί, και προϊόντες εύρον τους βασιλέως ορυκτάς, και εξέωσαν πυρ ενιέντες,…»
«Οι Τούρκοι έσκαβαν επίσης ορύγματα που οδηγούσαν στο τείχος. Ενώ οι λαγουμιτζήδες (υπονομευτές) του σουλτάνου στερέωσαν με ξύλα τέσσερεις πύργους και τις οχυρώσεις τους σκοπεύοντας να τους βάλουν φωτιά. Τα ορύγματα όμως δεν έφεραν αποτέλεσμα, επειδή οι Έλληνες, όταν κατάλαβαν ότι οι εχθροί έσκαβαν, άρχισαν να σκάβουν και οι ίδιοι από μέσα και προχωρώντας συνάντησαν τους λαγουμιτζήδες (υπονομευτές) του σουλτάνου, τους έδιωξαν βάζοντας φωτιά και κυρίευσαν τα ορύγματα.»
Λαόνικου Χαλκοκονδύλη[4]
«Βυζαντίου Άλωσις»
___________________
"Οι Τούρκοι είχαν ανοίξει ένα λαγούμι για να μπουν στην Πόλη κάτω από τα τείχη και σήμερα [16 Μαΐου 1453] ανακαλύψαμε αυτό το λαγούμι. Οι Τούρκοι είχαν αρχίσει να το σκάβουν κοντά μισό μίλι μακριά από τα τείχη και ετοιμάζονταν να μπουν υπογείως κάτω από τα θεμέλια της Πόλης. Οι δικοί μας, όμως, στη στεριά άκουσαν την νύχτα τον κρότο που έκαναν σκάβοντας το λαγούμι, γιατί είχαν ήδη περάσει τα θεμέλια των τειχών. Μόλις λοιπόν άκουσαν θόρυβο, αμέσως ο Μεγάλος Δούκας[5] ανέφερε το γεγονός στον γαληνότατο αυτοκράτορα και του εξήγησε πώς ήταν εκείνη η υπόγεια στοά. Εξεπλάγη τα μέγιστα ο αυτοκράτορας μ’ αυτό το πράγμα. Αλλά ο γαληνότατος αμέσως έλαβε μέτρα για το λαγούμι
Την ίδια στιγμή έστειλε να βρουν σ’ όλη τη στεριά όλους τους αρχιτεχνίτες που άνοιγαν υπόγειες σήραγγες. Όταν λοιπόν οι μάστορες βρέθηκαν, εστάλησαν όλοι να παρουσιαστούν στον Μέγα Δούκα και εκείνος τους έβαλε να σκάψουν ένα λαγούμι μέσα στη γη το οποίο θα συναντούσε εκείνο των Τούρκων, και να συναντιόνταν λαγούμι με λαγούμι με τρόπο που το δικό μας να έμπαινε στο δικό τους. Οι μάστορές μας έκαναν γρήγορα κι αμέσως έβαλαν φωτιά[6] στο λαγούμι των Τούρκων. Πήρε λοιπόν φωτιά όλη η ξυλεία και κάηκαν οι ξύλινες αντιστηρίξεις και η γη υποχώρησε. Όλοι οι Τούρκοι που βρίσκονταν μέσα έπαθαν ασφυξία ή κάηκαν. Το λαγούμι αυτό βρέθηκε σε μια τοποθεσία που ονομάζεται Καλιγαρία…"
Νικολό Μπάρμπαρο[7]
«Χρονικό[8] της Πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης»
_______________
[1] Γκραντ Ιωάννης. Γερμανός ή Σκώτος μηχανικός με ειδικότητα στην αντιμετώπιση ορυγμάτων. Προσέφερε πολύτιμές υπηρεσίες κατά την πολιορκία. Η μετέπειτα τύχη του αγνοείται.
[2] Ή ελληνικό πυρ. Ήταν μίγμα εύφλεκτων χημικών ουσιών, το οποίο εφευρέθηκε από τον μηχανικό Καλλίνικο, τον 7ο αιώνα μ.Χ.
[3] Πρωτοβεστιάριος και Μεγάλος Λογοθέτης του Βυζαντίου. Τόσο ο ίδιος όσο και η οικογένειά του αιχμαλωτίστηκαν από τους Τούρκους, κατά την Άλωση της Βασιλεύουσας.
[4] Το πραγματικό του όνομα ήταν Νικόλαος, γόνος της παλαιάς Αθηναϊκής οικογένειας του 11ου αιώνα, των Χαλκοκονδυλών ή Χαλκοκανδυλών. Υπήρξε ο τελευταίος Βυζαντινός ιστοριογράφος. Γνωστός από το εκτενές ιστορικό του έργο με τίτλο «Αποδείξεις Ιστοριών», που καλύπτει την περίοδο 1298-1463. Σύμφωνα με τον Ιταλό αρχαιοδίφη και περιηγητή Κυριακό Αγκωνίτη (Ciriaco Pizzicoli) ο Λαόνικος μαθήτευσε πλάι στον φιλόσοφο Γεώργιο Γεμιστό-Πλήθωνα, στον Μυστρά.
[5] Λουκάς Νοταράς
[6] ένας άλλος Λατίνος χρονογράφος ο Τετάλντι μιλά για «υγρό πυρ» ή καπνό και δηλητηριώδη αέρια ή ακόμα και για χείμαρρο νερού.
[7] Ενετός γιατρός. Βρέθηκε αποκλεισμένος με ένα ενετικό καράβι στο λιμάνι της Πόλης και έγινε αυτόπτης μάρτυς της τραγωδίας.
[8] Φυλάσσεται στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας
