το πέρασμα από την Δημοκρατία στην Δικτατορία[1]Κατά τας αρχάς του τρίτου αιώνος το δημοκρατικόν πολίτευμα της Ρώμης έχει λάβει την οριστικήν του μορφήν και υπό την τοιαύτην συγκρότησιν του πολιτεύματός της η Ρώμη αποδύεται εις τους αγώνας εξ ων επέπρωτο να εξέλθη κοσμοκράτειρα.
Αλλ’ αι βαθύτεραι οικονομικαί και κοινωνικαί ανακατατάξεις ας επέφεραν αι Ρωμαϊκαί κατακτήσεις δεν ήτο δυνατόν να μην επιδράσουν επί της λειτουργίας του πολιτεύματος αυτής.
Αι συναχείς πολεμικαί περιπέτειαι εις ας η Ρώμη αποδύεται οδηγούν εις την οικονομικήν καταστροφήν της αποτελούσης μέχρι τότε τον κορμόν της Ρωμαϊκής κοινωνίας και την βάσιν της στρατιωτικής αυτής δυνάμεως τάξεως των μικρών καλλιεργητών. Εκατέρωθεν, αι πολεμικαί κατακτήσεις δημιουργούν δύο ισχυράς κοινωνικώς και οικονομικώς ομάδας: Τους Συγκλήτικούς και τους Ιππείς.
…
Κατ’ αντίθεσιν προς τους ανωτέρω, δημιουργείται εν Ρώμη ευρεία τάξις πενήτων, αποτελουμένη από κατεστραμμένους μικροκτηματίας, απελευθέρους και παλαιμάχους δυσηρεστημένους και προθύμους ν’ ακολουθήσουν φιλοδόξους αρχηγούς από τους οποίους προσεδόκων οφέλη.
…
Η εντεύθεν δημιουργουμένη έντασις έβαινεν αυξανομένη μέχρι των μέσων του δευτέρου π.Χ. αιώνος, πολλαί δε αλλ’ ανεπιτυχείς προσπάθειαι εγένοντο εκ διαφόρων κατευθύνσεων προς διόρθωσιν των καώς κειμένων. Ούτως η Ρώμη κλυδωνίζεται έκτοτε από ταραχάς και εμφυλίους πολέμους, συνεπεία των οποίων το δημοκρατικόν πολίτευμα καταρρέει.
Τόσον ως προς το κοινωνικόν πρόβλημα, όσον και ως προς το πολιτικόν, σημαντικόν σταθμόν απετέλεσαν αι μεταρρυθμιστικαί προσπάθειαι των αδελφών Γράκχων. Η Lex Sempronia agrarian (133 πΧ) του πρεσβυτέρου τούτων Τιβερίου, επαναλαμβάνουσα τας διατάξεις μιας των Leges Liciniae Sextiae, έθεσεν ανώτατον όριον εις την έκτασιν του ager publicous, ην έκαστος Ρωμαίος pater familias ηδύνατο να νέμηται ομού μετά των υιών αυτού. Η επί πλέον έκτασις διενέμετο μεταξύ ακτημόνων εις αναπαλλοτρίωτους κλήρους έναντι ετησίου τελέσματος (vectigal). Διά να επιτύχη όμως τους σκοπούς του ο Τιβέριος ηναγκάσθη να παραβιάση τους καθιερωμένους κανόνας του Ρωμαϊκού πολιτειακού βίου, θέτων υποψηφιότητα επί δύο διαδοχικά έτη ως Δήμαρχος. Κατά τας επακολουθησάσας, συνεπεία της προκληθείσης αντιδράσεως της περί την Σύγκλητον μερίδος, ταραχάς, ο Τιβέριος Γράκχος εφονεύθη. Ευρυτέρου χαρακτήρος υπήρξαν αι προσπάθειαι του νεωτέρου αδελφού του Τιβερίου, Γαΐου, όστις απέβλεψεν εις εκδημοκρατισμόν του Ρωμαϊκού πολιτεύματος. Και εν προκειμένω η αντίδρασις της περί την Σύγκλητον μερίδος ωδήγησεν εις τον φόνον του Γαΐου, ούτω δε η μεταρρυθμιστική προσπάθεια των αδελφών Γράκχων έλαβεν οικτράν κατάληξιν …
Το έργον των γράκχων συνέχισεν εν τινι μέτρω ο Μάριος, όστις πρώτος εδημιούργησε εξ εθελοντών στρατόν μισθοφορικοί, προσωπικώς αφοσιωμένον εις τον ίδιον. Οι μισθοφορικοί στρατοί, αποτελούμενοι εκ πενήτων, υπήρξαν εις των σημαντικοτέρων μοχλών της επαναστατικής μεταμορφώσεως της Ρωμαϊκής πολιτικής ζωής, ήτις κατέληξεν εις την Ηγεμονίαν. Ο Μάριος προβαίνει εις διώξεις και σφαγάς των προσκειμένων προς την ευγένειαν.
…
Ακολουθεί προσπάθεια της περί την Σύγκλητον μερίδος, διά του Σύλλα, όπως, υπό το πρόσχημα της αποκαταστάσεως του δημοκρατικού πολιτεύματος, αναμορφώση τούτο κατά τας επιθυμίας της. Ο Σύλλας ορίζεται Δικτάτωρ διά μίαν τριετίαν (81-79 πΧ) με πλήρεις εξουσίας, περιλαμβανομένης και της καταργήσεως της provocation ad populum, της προγραφής των αντιπάλων του και της δημεύσεως περιουσιών. Ο αριθμός των μελών της Συγκλήτου αναβιβάζεται υπό του Σύλλα εις εξακοσίους. Η δικτατορία του Σύλλα παρ’ ότι υποτίθεται ότι απέβλεπεν εις την αποκατάστασιν της δημοκρατικής τάξεως, εν τοις πράγμασι κατέφερε νέα πλήγματα κατ’ αυτής, ως το της το πρώτον εισόδου ενόπλου στρατού εντός του pomonerium.
Με τον Καίσαρα καθίσταται πλέον προφανές ότι η Ρώμη οδηγείται προς απολυταρχικόν πολίτευμα, το οποίον, άλλωστε, αυτός ούτος ο αντίπαλος του Κάισαρος Κικέρων, προανήγγελλεν. Ο Καίσαρ ορίζεται Δήμαρχος διά βίου, αποκτά το δικαίωμα να θέτη υποψηφιότητα διά την Υπατείαν επί πέντε συνεχή έτη, ορίζεται διά βίου Δικτάτωρ και αναλαμβάνει τον έλεγχον των ηθών. Επί Καίσαρος ο αριθμός των Συγκλητικών αναβιβάζεται εις εννεακοσίους, ενώ διαγράφεται η πρόθεσις αυτού να καταστήση την Σύγκλητον όργανόν του.
…
Ότε ο καίσαρ δολοφονείται, είναι πλέον πασιφανές ότι η Ρωμαϊκή Δημοκρατία δεν είναι πλέον βιώσιμος, η δε ιδέα της διακυβερνήσεως του Ρωμαϊκού κράτους υφ’ ενός μονάρχου[2], κατά το υπόδειγμα των Ελληνιστικών μοναρχιών, έχει πλέον ωριμάσει.
