…, μοιχεία στοιχειοθετούσε η εξώγαμη ερωτική δραστηριότητα μόνο των έγγαμων γυναικών. Αν ένας άνδρας, ακόμη και έγγαμος, δημιουργούσε ερωτικό δεσμό με μη έγγαμη γυναίκα, η σχέση αυτή χαρακτηριζόταν γενικώς ως πορνεία. Μια πορνική σχέση δεν ήταν όμως οπωσδήποτε αξιόποινη.
Ας περιοριστούμε σε έναν από τους ιστορικούς που περιγράφει με πολλή ακρίβεια, αλλά και γλαφυρότητα τα γεγονότα του 12ου αιώνα, τον Νικήτα Χωνιάτη[2].
Αναφερόμενος στον Μανουήλ Α΄ γράφει ο Νικήτας, ότι ο αυτοκράτορας, έχοντας γυναίκα Αλαμανή που φρόντιζε όμως περισσότερο το ψυχικό κάλλος από το σωματικό, έδειχνε καταφανή προτίμηση προς άλλες με θηλυκότερη εμφάνιση. Έτσι, λόγω της ακάθεκτης ορμής του για ερωτικές απολαύσεις, προτιμούσε να «διαπερνά» τα εγχώρια προίόντα[3]. Για τον Αλέξιο Β΄ που σπατάλησε σε ακολασίες πολύ δημόσιο χρήμα : εις έντερον πόρνης πολλάκις μεταρρυΐσκεσθαι τα χρόνω και πόνω συλλεγέντα μακρώ. Τέλος, για τον Ανδρόνικο Α΄, ότι έφευγε μακριά από την πρωτεύουσα μετά χορείας εταιρίδων και παλλακών, ως όρνιθας κατοικιδίους αλεκτρυών ή αίγας τράγος ηγούμενος αιπολίου και ότι προσπαθώντας να μιμηθεί ατέχνως τον Ηρακλή κατά την των πεντήκοντα και μόνον του Θυέστου θυγατέρων φθοράν, για να επαυξήσει τις δυνατότητές του, έκανε άφθονη χρήση αφροδισιακών παρασκευασμάτων[4].
Η κριτική δεν άφηνε … άθικτες ούτε τις αυτοκράτειρες, όταν παρείχαν αφορμές. Το «κακό παράδειγμα» έδωσε ο Προκόπιος που στα Ανέκδοτά του παρουσίασε με πολύ παραστατικό τρόπο την ερωτική δραστηριότητα της Θεοδώρας τόσο πριν όσο και μετά το γάμο της με τον Ιουστινιανό[5]. Αλλά και αργότερα ο Ιωάννης Ζωναράς, παρά το συγκρατημένο ύφος του, περιγράφει με ζωηρά χρώματα τους έρωτες της Ζωής
με τον μετέπειτα αυτοκράτορα Μιχαήλ τον Παφλαγόνα, όταν ήταν ακόμη θαλαμηπόλος στα ανάκτορα : Τούτου τω έρωτι αλούσα η βασιλίς επυρπολείτο την ψυχήν και το πυρ το εκείνου κάλλος καθ’ εκάστην ορώμενον υπανέφλεγε. Προφανώς θα είχε ο νεαρός Μιχαήλ κάποιους δισταγμούς που ο αδελφός του (για ευνόητους λόγους) προσπαθούσε να τον πείσει να υπερνικήσει, γι αυτό τον παρακινούσε να μην αποφεύγει την αυτοκράτειρα (που, σημειωτέον, είχε τότε ήδη περάσει τα πενήντα) αλλά και άψασθαι και φιλήσαι και προσφύναι αυτή. Οι συμβουλές έπιασαν τόπο, ώστε μέχρι και συνουσιασμού τα του έρωτος κατηντήκεσαν και προϊόντος του χρόνου εις προύπτον σχεδόν το περί τον Μιχαήλ εξερράγη φίλτρον. Και ην υποψιθυριζόμενον ου τοις περί τα βασίλεια μόνον, αλλά και τοις εν ταις τριόδοις, μόνω δ’ ηγνοείτο τω αυτοκράτορι[6].Στη νομολογία του πατριαρχικού δικαστηρίου αρκετές φορές εμφανίστηκαν περιπτώσεις, στις οποίες η πορνεία έπαιξε σημαντικό ρόλο. Περιορίζομαι στην παρουσίαση μίας μόνο (από τα μέσα περίπου του 14ου αιώνα, το 1352) που είναι ιδιαίτερα γραφική, αλλά συνάμα και διαφωτιστική. Δύο μοναχοί, ο ένας μάλιστα ιερομόναχος της γνωστής μονής της Περιβλέπτου στην Κωνσταντινούπολη, σύχναζαν στο σπίτι μιας μοναχής, πρώην μαστρωπού, που είχε μεταβάλει το κατάλυμά της σε πορνείο, όπου εξέδιδε νεαρές μοναχές. Φαίνεται ότι ο άσωτος αυτός βίος τους δεν ήταν τελείως άγνωστος στο πατριαρχείο και ότι τους είχαν γίνει συχνά παραινέσεις, χωρίς όμως – προφανώς – αποτέλεσμα, μέχρις ότου κάποια μέρα μερικοί αγανακτισμένοι γείτονες τους έπιασαν επ’ αυτοφώρω και τους παρέδωσαν στον δικαιοφύλακα της Μεγάλης Εκκλησίας. Από το κείμενο της σχετικής πατριαρχικής πράξης, φαίνεται ότι η όλη ιστορία σταμάτησε στην καθαίρεση του ιερομονάχου[7].
… τα χαμαιτυπεία ήταν ανθούσες επιχειρήσεις που δεν δυσκολεύονταν πολύ να βρούν ανθρώπινο υλικό και μάλιστα «πλήρους αλλά μη αποκλειστικής απασχολήσεως», ακόμα και στρατολογώντας το ανάμεσα από νοικοκυρές :
Και άλλες όταν παντρευτούν,
θέλουν διά να ποπευτούν,
δοκιμάζουν και άλλους θέλουν,
να σκολάσουν πλέο δε θέλουν.
Φαίνεταί της ωσάν το μέλι
και γοργά πάει εις το μπουρδέλι,
νέον, γέρον, δεν την μέλει,
βάνει και μικρόν κοπέλι
και τον άνδρα της ου θέλει,
επειδή τον έχει ως τρέλι.
_________________________
[1] Αποσπάσματα από την ομιλία με τίτλο «Έρως και νόμος στο Βυζάντιο» του ομ. Καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Σπύρου Τρωιάνου, «Έγκλημα και Τιμωρία στο Βυζάντιο», Ίδρυμα Γουλανδρή – Χορν, Αθήνα 1997.
[2] Η επιλογή του Χωνιάτη οφείλεται τόσο στην γλαφυρότητα του ύφους του όσο και στο εξεζητημένο λεξιλόγιό του, ιδιαίτερα κατάλληλο για την περιγραφή «λεπτών» καταστάσεων. Άλλοι ιστορικοί παρουσιάζουν ανάλογα περιστατικά με πολύ περισσότερο συγκρατημένο τρόπο, όπως π.χ. ο Μιχαήλ Ψελλός τον 11ο αιώνα, για τις ερωτικές συνήθειες του Αλεξάνδρου ή του Ρωμανού Β΄ και, κυρίως, για τις διαδοχικές περιπέτειες του Κωνσταντίνου Θ΄ του Μονομάχου (Ιστορία σύντομος 101 και 103, Χρονογραφία 6.50-56 και 151-155). Μετριοπαθής στη διήγησή του για τον Κωνσταντίνο Θ΄ είναι και ο Ιωάννης Ζωναράς (Σύνοψις ιστοριών 17.21.10-28). Άλλοι ιστορικοί περιορίζονται σε γενικές περιγραφές, όπως ο Κωνσταντίνος Μανασσής στο Χρονικό του (εκδ. I. Bekker, Βόννη 1837, στ. 6044-6947).
[3] Ηγάγετο δε γυναίκα ο βασιλεύς ούτος εξ’ Αλαμανών, γένους των επί δόξης και πάνυ λαμπρών. Αύτη μέντοι ου τοσούτον του σωματικού κάλλους εφρόντιζεν, όσο του ένδον και περί ψυχήν επεμέλετο. … Όθεν ουδ’ ο βασιλεύς προσείχεν αυτή τα πολλά, αλλά τιμής μεν και δορυφορίας και της λοιπής λαμπροφορίας βασιλικωτάτης μετείχε, τα δ’ ες την κοίτην ηδίκητο. Νέος γαρ ων ο Μανουήλ και ερωτικός τω τε ανειμένω βίω και ταις τρυφαίς προσανέκειτο … και όσα το νεοτήσιον άνθος υπέβαλλε και εμύουν οι πάνδημοι έρωτες διεπράττετο. Και προς τας μίξεις ακάθεκτος ων και πολλαίς θηλυτέραις επιθορνύμενος έλαθε και δι’ ομογνίου τρυμαλιάς αθεμίτως εμπερονών. Έκδοση I.A. van Dieten, Nicetae Choniatae Historia, [CFHB, 11/1], Βερολίνο κ.α. 1975, σελ. 53 επ.
[4] Ουκ έχων δε την ίσην προς το ακολασταίνειν ισχύν, ως Ιόλεων εκείνος κατά της παλιμφυούς Ύδρας συνέριθον, ούτω και ούτος τα υπό γαστρός προς συνουσίαν αλοιφαίς και περιττοίς σκευάσμασιν ανερρώννυεν. Ήσθιε δε και ζώον Νειλώον, κροκοδείλω πάνυ τι εμφερές, απόσιτον μεν τοις μη τα τοιαύτα βρωτέα κρίνουσι, διερεθίζον δ’ όμως και διανιστών εν ταις ομιλίαις προς απουσαισμόν.
[5] Ιδού μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα : Η δε κακ τριών τρυπημάτων εργαζομένη ενεκάλει τη φύση δυσφορούμενη ότι δη μη και τους τιτθούς αυτή ευρύτερον ή νυν εισι τρυπώη, όπως και άλλην ενταύθα μίξιν επιτεχνάσθαι δυνατή είη. … Ούτω δε ακολάστως ες το σώμα το αυτής ύβριζεν, ώστε την αιδώ ουκ εν τη της φύσεως χώρα κατά ταυτά ταις άλλαις γυναιξίν, αλλ’ εν τω προσώπω έχειν εδόκει (ΙΧ 18 και 24, εκδ. O. Veh, Μόναχο 1981, σελ. 80 και 82).
[6] Σύνοψις ιστοριών 17.13.10-14 (εκδ. Buttner-Wobst, ό.π., τ. 3, σελ. 582, 11-583,7).
[7] J. Darrouzes, “Les regestes des actes du Patriarcat de Constantinople”, τ. 1: Les actes des patriarches, fasc. 5, Παρίσι 1977, αριθμ. 2339
