Το δημοτικό τραγούδι[1]Τα δημοτικά[2] τραγούδια εκφράζουν τον εσωτερικό κόσμο του λαού. Η έκφραση αυτού του κόσμου επιτυγχάνεται με την μουσική και τον λόγο. Ο χορός – και γενικώτερα ο ρυθμός – αποτελεί ένα τρίτο σπουδαίο στοιχείο που συνοδεύει ορισμένες φορές τον λόγο.
Όταν λέμε ότι το δημοτικό τραγούδι είναι ομαδικό δημιούργημα, αναφερόμαστε σε όσα υποστήριξε ο Νικόλαος Γ. Πολίτης (1852 – 1921), ο οποίος ανέλυσε την έννοια της ομαδικότητας του δημοτικού τραγουδιού και περιέγραψε ως εξής τον τρόπο, με τον οποίο γίνεται αυτή η λαϊκή δημιουργία: «Εις των πολλών, έχων το χάρισμα της στιχουργικής δεξιότητος και το μουσικόν αίσθημα ανεπτυγμένον, υπείκων εις εσωτερικήν ώθησιν, εν στιγμή εξάρσεως συνθέτει άσμα, ταυτοχρόνως εξευρίσκων τον ρυθμόν και το μέλος ή προσαρμόζων εις γνωστά»[3]. Το τραγούδι αυτό το ακούει ένας άλλος άνθρωπος του λαού, του αρέσει – βλέπει ότι τον εκφράζει – και το παίρνει, κάποτε μάλιστα επιφέροντας και μερικές αλλαγές, για να το κάνει τελικά περισσότερο σύμφωνο με τα προσωπικά του συναισθήματα. Και συνεχίζει ο Ν. Γ. Πολίτης: «Ούτω δ’ από στόματος εις στόμα διαδιδόμενον καθίσταται κοινόν κτήμα. Έκαστος τραγουδιστής ιδιοποείται αυτό τρόπον τινά ανεπιγνώστως, το ιδιοποιείται απλούστατα και φυσικώτατα καθόσον φέρεται αδέσποτον, και όπερ σπουδαιότερον, καθόσον ευρίσκει εν αυτώ τα πάντα γνώριμα, ουδέν δε ξένον ή ανώτερον των ιδίων νοημάτων και συναισθημάτων, ή και αν εύρει τι τυχόν αλλότριον ή απρόσιτον εις αυτόν το μεταβάλλει ή το αποβάλλει. Είναι δε αδέσποτον το τραγούδι διότι ο πρώτος δημιουργός αυτού δεν κατείχετο υπό του πόθου να καταστήση γνωστόν το όνομά του, αλλ’ αμοιρών φιλολογικής φιλοδοξίας το εποίησε, διότι του το επέβαλεν ανάγκη της καρδίας του»[4].
Οι διάφορες, επομένως μετατροπές, που γίνονται από τραγουδιστή σε τραγουδιστή, μας δίνουν το δικαίωμα να πούμε ότι, τελικά, «ο λαός απεργάζεται την οριστικήν μορφήν των δημοτικών ασμάτων»[5].
Η οριστική, βέβαια, μορφή ενός δημοτικού τραγουδιού δημιουργείται με τον καιρό. Όπως μας πληροφορεί ο Ν. Πολίτης, όταν κάποτε ο Αδαμάντιος Αδαμαντίου (1875 – 1937) άκουσε στην Τήνο ένα κακό τραγούδι και ρώτησε να μάθει τον λόγο της ατέλειάς του, οι χωρικοί του απάντησαν: «Ακόμα δεν το ταίριασαν οι κοπέλλαις το τραγούδι. Θα το ταιριάσουν τον άλλον χρόνο». Δηλαδή, επεξηγεί ο Πολίτης, τον επόμενο χρόνο το τραγούδι θα έπαιρνε την «οριστικήν του διατύπωσιν»[6].
Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία, το δημοτικό τραγούδι είναι γνήσιο λαϊκό δημιούργημα, πλάστηκε από την αρχή και τελειοποιήθηκε μέσα στην καρδιά και το στόμα του λαού.
[1] Π. Δ. Μαστροδημήτρη, «Η ποίηση του Νέου Ελληνισμού», σελ. 48-49, Ίδρυμα Γουλανδρή Χορν, Αθήνα 1991.
[2] Οι λέξεις δημοτικό και λαϊκό χρησιμοποιούνται εδώ ως συνώνυμες. Ειδικότερα, θα λέγαμε, ότι το δημοτικό είναι «το λαϊκό της παράδοσης».
[3] Ν. Γ. Πολίτης, «Γνωστοί ποιηταί δημοτικών ασμάτων», Λαογραφία 5 (1916) 493.
[4] ό.π., σ. 493
[5] ό.π., σ. 494
[6] ό.π., σ. 495
