Πολιτισμός και κουλτούρα[1]Εις την Ρώμην … εσχηματίσθη[2] γύρω από τον Σκιπίωνα τον Αφρικανόν τον νεώτερον, τον πορθητήν της Καρχηδόνος, εις πνευματικός κύκλος, όστις επεδίωξε να μεταλαμπαδεύση τον ελληνικόν πολιτισμόν εις τον λατινικόν κόσμον. Αι σημαντικώτεραι πνευματικαί φυσιογνωμίαι, αίτινες έδιδον την κατεύθυνση εις τας προσπαθείας της γύρω από τον Σκιπίωνα ομάδοςε, ήσαν δύο διάσημοι Έλληνες. Ο εκ ‘Ρόδου Στωϊκός φιλόσοφος Παναίτιος και ο εκ Μεγαλοπόλεως ιστορικός Πολύβιος. Υπό την καθοδήγησιν δε των δύο τούτων Ελλήνων σοφών ήρχισε πλέον μεταδιδόμενος ο ελληνικός πολιτισμός εις τον Λατινικόν κόσμον. Όπως ήτο φυσικόν το πνευματικόν αυτό κίνημα εχρειάσθη να δημιουργήση μίαν ορολογίαν, συνθηματικήν ένδειξιν δηλωτικήν των πολιτιστιξκών του προσπαθειών. Διά τον σκοπόν αυτόν εχρησιμοποιήθησαν αι λατινικαί εκφράσεις humanitas και civilitas. Η λέξις humanitas ισοδυναμεί με τον σημερινόν παγκοσμίως γνωστόν όρον ανθρωπισμόν παράγεται από την λατινικήν λέξιν homo, δι’ ης δηλούται λατινιστί ο άνθρωπος. Η λέξις civilitas από την οποίαν όπως είπομεν εσχηματίσθη η γαλλική λέξις civilization παράγεται από την λατινικήν λέξιν civis ήτις αντιστοιχεί προς την ελληνικήν λέξιν πολίτης. Civilitas εσήμαινε διά τους ‘Ρωμαίους την ανάπτυξιν και καλλιέργειαν που αποκτά ο άνθρωπος επερχόμενος εις την ζωήν της πόλεως. Την έννοιαν την οποίαν εδήλωναν οι Έλληνες με τας λέξεις παιδεία και ημέρωσις εξέφρρασαν οι ‘Ρωμάιοι από του πρώτου π.Χ. αιώνος με τας λατινικάς λέξεις humanitas και civilitas. Οι Γάλλοι παρέλαβον από τους λατίνους τον όρον civilitas και μετέπλασον αυτόν κατά την στροφολογίαν της γλώσσης των εις τον τύπον civilization. Από δε του 18ου αιώνος η χρήσις του όρου τούτου διεδίοθη εις όλην την Ευρώπην προς δήλωσιν της πολιτιστικής αναπτύξεως. Ώστε ο εις την νέαν μας γλώσσαν χρησιμοποιούμενος όρος πολιτισμός εισήχθη εις αυτήν ως ελέχθη, κατά μετάφρασιν εκ του γαλλικού όρου civilization.
Εκτός του διεθνούς χρησιμοποιουμένου όρου civilization υπάρχει εις τας συγχρόνους ευρωπαϊκάς γλώσσας εν χρήσει και εις δεύτερος όρος προερχόμενος και αυτός από την Λατινικήν γλώσσαν. Οι ‘Ρωμαίοι εχρησιμοποίησαν εκτός των δύο όρων humanitas και civilitas προς δήλωσιντης αυτής έννοίας και τον όρον cultura animi όστις κατά λέξιν δηλοί καλλιέργειαν της ψυχής. Είναι έκφρασις ληφθείσα από την αγροτικήν καλλιεργητικήν ζωήν. Όπως δια της καλλιεργείας κατορθούται η ανάπτυξις και ο εξαυγενισμός ενός φυτού, κατ’ ανάλογον τρόπον, κατά την αντίληψιν των ‘Ρωμαίων, ο άνθρωπος εισερχόμενος εις την πολιτικήν κοινότητα και καλλιεργούμενος διά της παιδείας καθίσταται πραγματικώςάνθρωπος. Παραλλήλως λοιπόν προς τον όρον civilitas εχρησιμοποιείτο και ο όρος cultura όστις συν τω χρόνω έλαβεν ειδικωτέραν σημασίαν περιορισθείς να σημαίνη την πνευματικήν δια της παιδείας του ανθρώπου βελτίωσιν. Η ειδικωτέρα αύτη σημασία επεκράτησε κατά τους νεωτέρους χρόνους εις τα γερμανοφώνους χώραςΚατ’ αυτόν τον τρόπον ήδη από του 18ου αιώνος ευρίσκονται εν χρήσει εις την Ευρώπην και οι δύο όροι. Ο πολιτισμός χαρακτηρίζεται και ως civilization και ως cultura. Συν τω χρόνω επεκράτησεν η λέξις civilization να σημαίνη τα επιτεύγματα του υλικού αντικειμενικού πολιτισμού. Αντιθέτως, ο όρος cultura εξειδικεύθη προς δήλωσιν του ηθικού και πνευματικού πολιτισμού. Εις την νέαν ελληνικήν γλώσσαν έχομεν εν χρήσει ένα κοινόν όρον. Λέγοντες πολιτισμόν εννοούμεν και τον αντικειμενικόν υλικόν και τον πνευματικόν ηθικόν. Εσχάτως εσημειώθη η προσπάθεια να τεθή εν χρήσει προς δήλωσιν του πνευματικού πολιτισμού ο όρος εσωτερική πνευματική καλλιέργεια. Πάντως σήμερον η διεθνής χρησιμοποίησις των δύο όρων τείνει να προσδώσην εις τον όρον culture την έννοιαν της εσωτερικότητος και πνευματικότητος, εις δε τον όρον civilization την έννοιαν της εξωτερικότητοςκαι της υλικότητος.
[1] Κωνσταντίνου Δ. Γεωργούλη, «Φιλοσοφία του Πολιτισμού», σελ. 17-18, Εθνικόν Ίδρυμα «ο Βασιλεύς Παύλος», Αθήναι 1979.
[2] Τούτο συνέβη κατά τας τελευταίας δεκαετηρίδας του δευτέρου π.Χ. αιώνος.
