Ο Ηγεμών[1]Ω ευγενές και γνήσιο γέννημα των πνευματικών μου ωδίνων[2], αυτά είναι λίγα από πολλά που δείχνουν τη φιλία μου προς εσένα και την πνευματική υιοθεσία. Στα αναθέτω σαν ένα είδος θεϊκών συμβολαίων και πίνακες αρετής, για να τους έχεις ως πρότυπα. Έχοντας στραμμένο το βλέμμα σ’ αυτούς και διαπλάθοντας και διαμορφώνοντας τον εαυτό σου σύμφωνα με αυτούς, εύκολα θα μπορέσεις να καταλάβεις ποιες πράξεις κάνουν την ομορφιά της ψυχής να ανθεί και ποιες σαν στίγματα και ρυτίδες την ασχημίζουν και την κάνουν δύσμορφη. Αποφεύγοντας τις τελευταίες από αυτές και ακολουθώντας τις πρώτες, θα αναδειχθείς σε ένα έμψυχο, αληθινά, και πανέμορφο στολίδι θεάρεστης ζωής και πολύ ευχάριστο θέαμα και αντικείμενο συζήτησης σε εμένα και σε όλους τους ευσεβείς. Γι’ αυτό, υψώνοντας τα χέρια μου στον ουρανό και προσφέροντας, αντί για ικεσία, στο Θεό την αγάπη μου για σένα και τον πόνο μου και αναπέμποντάς Του δοξολογία, Τον παρακαλώ να γίνεις ένας άξιος εργάτης των προσδοκιών μου και των συμβουλών μου, και να τις τηρήσεις πιστά. Και εύχομαι να μου δίνεις χαρά, και για το παραμικρό σου κατόρθωμα να αποκτάς φήμη και δόξα. Να είσαι υπερβολικά συνετός και να έχεις δυνατή μνήμη. Ευχάριστος στα λόγια και πιο ευχάριστος στην συμπεριφορά, αγαπητός σ’ αυτούς που συναντάς, πιο αγαπητός σ’ αυτούς που είναι διαρκώς κοντά σου. Εξαιρετικός στην κρίση και στην ρύθμιση των υποθέσεων που έχεις μπροστά σου. Να είσαι διορατικός και προσεκτικά να προφυλάσσεσαι. Να είσαι πρόθυμος να κάνεις μεγάλα έργα, προθυμότερος όμως να διασώσεις αυτό που ήδη έχεις κατορθώσει. Ικανός στο να αποκρύπτεις το συμφέρον σου, ικανότερος να διαφεύγεις την προσοχή και ικανότατος στο να αποκαλύπτεις τους αυθάδεις. Να προξενείς φόβο στους εχθρούς σου, αλλά να σε αγαπούν οι υπήκοοί σου[3]. Και οι δύο όμως να σε σέβονται και να σε θαυμάζουν. Να μην σε νικούν οι ηδονές, αλλά να είσαι υπόδειγμα σωφροσύνης. Να ελέγχεις την οργή σου και να αγαπάς την πραότητα. Γρήγορος στην αναζήτηση του δίκαιου και στην αμερόληπτη απονομή του[4]. Να είσαι γενναίος στις καταστάσεις που προξενούν φόβο. Άτολμος για κάθε παρανομία και να μην ανταλλάσσεις με καμιά ευκολία την επιμονή και τους κόπους για το καλό. Πρόθυμος στις ευεργεσίες, διστακτικός στις τιμωρίες. Εραστής της φιλίας, εχθρός του μίσους. Πηγή ελέους. Να μην είσαι φαντασμένος, αλλά υπερβολικά ταπεινόφρων. Να περιφρονείς τον πλούτο, να βοηθάς τους φτωχούς, να τιμάς την αλήθεια, να μην συμβιβάζεσαι με το ψέμα. Να μην νιώθεις ταπεινωμένος στην αποτυχία, αλλά στην επιτυχία να μην ξιπάζεσαι. Να είσαι κύριος της γλώσσας σου και να προσέχεις τί ακούς. Να είσαι αδυσώπητος φύλακας της αφής και των άλλων αισθήσεων. Να μην ενδίδεις σε κανένα πάθος, ούτε να παρασύρεσαι από τη διέγερση των επιθυμιών. Και για να ολοκληρώσω, να είσαι, σε παρακαλώ, όχι μόνο πρότυπο και παράδειγμα κάθε αρετής και ευσέβειας για τους υπηκόους σου, αλλά να αποτελείς και για όλες τις γενιές των ανθρώπων που θα ακολουθήσουν μια όμορφη και σπουδαία ενθάρρυνση, που επιτελεί ωραία και σημαντικά έργα. Γι’ αυτά θα σου προσφερθεί προπάντων η ανέκφραστη και αιώνια βασιλεία των ουρανών ως αναπαλλοτρίωτη κληρονομιά, αιώνια κατοικία και υπέρμετρη και θεϊκή τρυφή και απόλαυση χωρίς τέλος.
[1] Φωτίου, πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, εκδόσεις Αρμός, Θεσσαλονίκη 2007.
[2] αναφέρεται στον ηγεμόνα της Βουλγαρίας Βόρι. Ο Βόρις, ο οποίος βαπτίστηκε χριστιανός και ονομάστηκε Μιχαήλ, επιδίωξε την ανεξαρτησία της Βουλγαρικής Εκκλησίας ζητώντας τόσο από τον Νικόλαο τον Α΄, όσο και από τον Φώτιο να υπάρξει Βούλγαρος πατριάρχης, θεωρώντας την παρουσία του απαραίτητο συμπλήρωμα της πολιτικής ανεξαρτησίας της Βουλγαρίας. Η επιστολή του Φωτίου γράφτηκε κατά τη διάρκεια αυτών των εντάσεων, την πρώτη περίοδο της πατριαρχίας του Φωτίου.
[3] Ο Μάριος Πλωρίτης εμμένει στο ζήτημα των σχέσεων αρχόντων αρχομένων [πολιτών] χρησιμοποιώντας τους λόγους του Φωτίου: «Να άρχεις όχι με τρόπο τυραννικό, αλλά με την εύνοια των αρχομένων. Η εύνοιά τους είναι μεγαλύτερο και ασφαλέστερο βάθρο της Αρχής παρά ο φόβος», [«Άρχε τοίνυν των υπηκόων, μη πεποιθώς τυραννίδι, αλλά τη των αρχομένων εύνοια. Εύνοια γαρ μείζον Αρχής βάθρον και ασφαλέστερον, ή φόβος», παρ. με΄]
[4] Είναι, πραγματικά, η επιστολή του Φωτίου το ελληνικό αντίδοτο στις αμείλικτα χρησιμοθηρικές συνταγές του Μακιαβέλι για την πολιτική και την εξουσία; Αναρωτιέται, εύλογα, ο Χρήστος Γιανναράς στον Πρόλογο της έκδοσης.
