Ολιστική ιατρική [1]Οι στωικοί υιοθέτησαν την ιδέα της ολιστικής μεθόδου – της εξέτασης ολόκληρου του σώματος, όταν αναζητούσαν μια θεραπεία για ένα συγκεκριμένο άρρωστο μέρος – όχι μόνο ως προς το τί κάνει γενικώς η φιλοσοφία αλλά και ως προς ένα συγκεκριμένο μέρος της ηθικής τους, της θεωρίας για τα αισθήματα. Οι στωικοί θεωρούν ότι ένα συναίσθημα περιλαμβάνει μια ψευδή πίστη, επειδή νομίζουν ότι τα συναισθήματα πάντοτε περιλαμβάνουν μια εσφαλμένη εκτίμηση των αντικειμένων των αισθημάτων μας. Συγκρίνουν τα συναισθήματα με τις αρρώστιες, εξηγώντας την τάση μας προς το συναίσθημα με την συνολική μη ικανοποιητική κατάσταση της ψυχολογικής μας υγείας. Είναι εξαιτίας της συνολικής ψυχολογικής αδυναμίας μας που υποχωρούμε στο συναίσθημα σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Το σταθερό παράδειγμα αυτού είναι ο Μενέλαος, ο οποίος είναι αποφασισμένος να τιμωρήσει την Ελένη αλλά θρυμματίστηκε μπροστά στην ομορφιά της λόγω της συνολικής αδυναμίας και του αναποφάσιστου χαρακτήρα του[2].
Η ιδέα ότι ένα συγκεκριμένο άρρωστο μέρος του σώματος μπορεί να θεραπευτεί μόνο μέσα στο πλάισιο της εξέτασης ολόκληρου του σώματος συμβαδίζει φυσικά με μια άλλη βασική υπόθεση της αρχαίας ιατρικής, ότι δηλαδή η υγεία συλλαμβάνεται ως ένα θέμα συνολικής ισορροπίας και αρμονίας όλων των στοιχείων του σώματος. Η ιδέα αυτή βρίσκεται πρώτα στα λόγια του γιατρού και προσωκρατικού φιλοσόφου Αλκμαίωνα από τον Κρότωνα. Σε ένα περίφημο απόσπασμα, βρίσκουμε την πεποίθησή του ότι :
Της μεν υγείας είναι συνεκτικήν την ισονομίαν των δυνάμεων, υγρού, ξηρού, θερμού, πικρού, γλυκέος και των λοιπών, την δ’ εν αυτοίς μοναρχίαν νόσου ποιητικήν. Φθοροποιόν γαρ εκατέρου μοναρχίαν. Και νόσον συμπίπτειν ως μεν υφ’ ού υπερβολή θερμότητος ή ψυχρότητος, ως δε εξ ού διά πλήθος τροφής ή ένδειαν, ως δ’ εν οις ή αίμα ή μυελόν ή εγκέφαλον. Εγγίνεσθαι δε τούτοις ποτέ κακ των έξωθεν αιτιών, υδάτων ποιών ή χώρας ή κόπων ή ανάγκης ή των τούτοις παραπλησίων. Την δε υγείαν την σύμμετρον των ποιών κράσιν.
(Αλκμαίων απ. 4)[3]
Εδώ βρίσκουμε ότι, αν και οι εξωτερικοί παράγοντες είναι σχετικοί, η υγεία ή η έλλειψή της εξαρτάται από την σωστή ισορροπία των δυνάμεων του ίδιου του σώματος. Αργότερα η ιδέα αυτή αναπτύχθηκε στην άποψη ότι η υγεία εξαρτάται από τη σωστή ισορροπία των τεσσάρων «υγρών», εκδοχή που άσκησε τη μεγαλύτερη επιρροή και διήρκεσε περισσότερο[4].
Αυτή η ιδέα, βέβαια, είναι οικεία (ίσως υπερβολικά οικεία) σε εμάς από την εκτεταμένη χρήση της από τον Πλάτωνα στην πολιτεία, όπου χρησιμοποιεί την υγεία του σώματος ως μια αναλογία για την αρετή όπως η αρμονία και η υγεία της ψυχής. Μπορούμε να υποψιαστούμε ότι στην πολιτεία αυτή η άποψη της σωματικής υγείας είναι ήδη κάτι που έχει επηρεαστεί από τον επιθυμητό παραλληλισμό με την ψυχή. Ωστόσο, βρίσκουμε την ιδέα και αλλού – σε ένα παράθεμα στον Σοφιστή, για παράδειγμα, όπου η σωματική αρρώστια και η ασχήμια λέγεται ότι είναι τρόποι, με τους οποίους το σώμα ταλανίζεται από δυσαναλογία. (Λίγο παρακάτω, η γυμναστική λέγεται ότι είναι η θεραπεία για την ασχήμια, έτσι ο Πλάτωνας πρέπει να έχει στο μυαλό του τους ανθρώπους που δεν βερίσκονται σε φόρμα, παρά εκείνους που δεν είναι ελκυστικοί στο πρόσωπο.) «Νόσον όσως και στάσιν ου ταυτόν νενόμικας; … Πότερον άλλο τι στάσιν ηγούμενος ή την του φύσει συγγενούς εκ τινος διαφθοράς διαφοράν ; … Αλλ’ αίσχος άλλο τι πλην το της αμετρίας πανταχού δυσειδές ενόν γένος ;»[5] (Πλάτων, Σοφιστής, 228a3-228a11).
[1] Τζούλια Ε. Άννας, «Φιλοσοφική Θεραπεία, Αρχαία και Σύγχρονη», άρθρο ενταγμένο στην «Βιοηθική» των Κουζνέφσκι και Πολάνσκυ, εκδόσεις Τραυλός, 2007
[2] Οι στωικοί διαφέρουν ως προς το αν η συνολική κατάσταση του προσώπου που υποκύπτει στο συναίσθημα θα πρέπει να περιγραφεί σαν να είναι αυτή του προσώπου, του οποίου η συγκρότηση είναι άρρωστη και ήδη μέχρι κάποιο σημείο υπονομεύεται από την αρρώστια, ή σαν ένα πρόσωπο του οποίου το σώμα είναι υγιές αλλά επιρρεπές σε αρρώστιες διαφόρων ειδών, συγκεκριμένα περιοδικών μορφών. Βλ. Γαληνό, PHP v2, για τις διαφορετικές απόψεις του πρώιμου στωικού Χρυσίππου και του ύστερου στωικού Ποσειδωνίου για το σημείο αυτό.
[3] Αλκμαίων, απ. 4 (Diels-Kranz 24), Το απόσπασμα προέρχεται από τον Αέτιο (Diels-Kranz 442).
[4] Η θεωρία των υγρών βρίσκεται στην Ιπποκρατική πραγματεία Περί φύσιος ανθρώπου, πιθανώς επηρεάστηκε από τον Εμπεδοκλή. Βλ. Longrigg 1993, κ. 4.
[5] «Ώστε θεωρείς», λέει ο Ξένος, «ότι η αρρώστια και η δυσαρμονία είναι κάτι Άλλο από την διχόνοια μεταξύ πραγμάτων που από τη φύση τους είναι του ίδιου είδους και προκύπτει από κάποιου είδους διαφθορά ; … Αλλά μήπως η δυσμορφία δεν είναι η παρουσία ενός είδους δυσαναλογίας που είναι πάντα άσχημη ;
