Η Απελευθερωτική δύναμη της ελληνικής παιδείας και νεωτερικής επιστήμηςΤου ομότιμου καθηγητή Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Λεωνίδα Μπαρτζελιώτη
«Εξοπλιστικά προγράμματα» - για να χρησιμοποιήσουμε σύγχρονη ορολογία – για την ανάπτυξη φιλελεύθερης παιδείας και επιστήμης με απώτερο στόχο την σφυρηλάτηση και εξοπλισμό της ελληνικής ψυχής έχουν εκπονηθεί σε όλες τις περιόδους της ελληνικής ιστορίας. Ιδιαιτέρως ενδιαφέρουν οι εξοπλισμοί της κλασσικής και της ύστερης βυζαντινής περιόδου, αλλά και της επώδυνης εκείνης περιόδου της «αιχμαλωσίας» του Γένους μας. Τα χρησιμοποιηθέντα και στις τρεις αυτές περιόδους όπλα προς ανάπτυξη της θύραθεν παιδείας και του επιστημονικού προβληματισμού, αποδείχτηκαν ανθεκτικά και αποτελεσματικά. Η αντοχή και η αποτελεσματικότητά τους είναι όντως συγκινητική αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι εκείνα εχρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να φωτίσουν τα «διψαλέα λυχνάρια» για την προστασία του «αιχμαλώτου» Γένους των Ελλήνων, για την μη απόσβεση εξ ολοκλήρου των «σωζομένων έτι των Ελλήνων λόγων», αλλά και για την προετοιμασία του Γένους τούτου διά της νεωτερικής επιστήμης, της διάνοιξης δηλαδή της ευρείας λεωφόρου για την μετακένωση και ανάκληση των Μουσών εξ Ευρώπης στον πάτριον Ελικώνα τους και την κατάκτηση, συνεπώς, του «φέγγους ελευθερίης». Τα ίδια όπλα εχρησιμοποίησαν οι «αραιότατοι», αλλά άκρως τολμηροί και γενναίοι «λογάδες», «νεοεπιστήμονες» και «άθεοι μαθηματικοί», καθώς και ο «απανταχού της οικουμένης χορός» των φιλελεύθερων και προοδευτικών φιλοσόφων και εκπαιδευτικών. Όλοι τους είχαν συνειδητοποιήσει ότι το φως της ελευθερίας μπορούσε να γίνει ορατό από το «αιχμάλωτο» γένος των Ελλήνων, μόνον αν καθίστατο δυνατή η προσβολή του εχθρού «εκ των ένδον», από την δύναμη δηλαδή που προέρχεται από την αναβίωση των παλαιών πολιτιστικών αξιών και επιστημονικών επιτευγμάτων. Εξοπλισμένοι με τα όπλα του «ομόγλωσσου», του «ομόθρησκου» και της «πατρίου παιδείας» οι Έλληνες αυτοί λόγιοι πατριώτες δεν συνέβαλαν μόνο στην διατήρηση της συνέχειας του φιλοσοφικού και επιστημονικού προβληματισμού, αλλά και στην σφυρηλάτηση και στον εξοπλισμό της ελληνικής ψυχής για την επιβίωσή της στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν. Από το πλούσιο αυτό οπλοστάσιο θα επιλέξωμε λίγους μόνον αλλά επίλεκτους αγωνιστές που πολέμησαν με τα όπλα της παιδείας και της επιστήμης της εποχής τους για την ανάπτυξη, της διατήρηση και την επιβίωση της ελληνικής συνειδήσεως.
…
Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης αποτελούν ανεξάντλητη πηγή επιχειρημάτων. Αν και οι δύο φιλόσοφοι διαφωνούν σε πολλά σημεία, συμφωνούν στο ότι η «αρχή» της φιλοσοφίας είναι το «πάθος του θαυμάζειν»[1] και ότι «διά το ειδέναι το επίστασθαι εδίωκον και ου χρήσεώς τινος ένεκεν»[2].
Ο Πλάτων εξαίρει ιδιατέρως την σημασία της ανακάλυψης των τεχνών και των επιστημών, της τέχνης και της γραφής περιλαμβανομένης, την οποία ο ίδιος αποκαλεί «φάρμακον μνήμης τε και σοφίας». Ορθώς ετονίσθη ότι «αν δεν υπήρχε η Ακαδημία, δεν θα είχε πού να στηριχθεί η ελληνική παιδεία»[3] και η πνευματική καλλιέργεια, που αποτελούν την μόνη σωτηρία των κρατών.
…
Ο Αριστοτέλης, παρομοίως, δεν συνδυάζει μόνο τον φιλόσοφον με τον φιλόμυθον, τους θαυμαστές του λόγου και της σοφίας, το κατεξοχήν δημιούργημα του Ελληνισμού, με τον μύθο, το αδιαφοροποίητο κατασκεύασμα της μυθολογίας, αλλά προβαίνει και στην σχετική ιεράρχηση και αξιολόγηση των επιστημών. Το σπουδαιότερο είδος γνώσεως είναι εκείνο που διώκεται χάριν του «ειδέναι», το οποίο σαφώς αναφέρεται στην ελληνική επιστημονική μέθοδο προσέγγισης του προβλήματος της αρχής της φιλοσοφίας, της επιστήμης και του πολιτισμού και το οποίο ο «εραστής» της σοφίας μπορεί να το πραγματώσει, να επικοινωνήσει μαζί του και να το διευρύνει.
…Ο Βησσαρίων ανακεφαλαιώνει με «ηπιότητα» και «μετριοφροσύνη» τη συμβολή των δύο φιλοσόφων στην παιδεία και την επιστήμης. Ο Πλάτων, τονίζει ο Βησσαρίων, έφθασε στο ύψιστο σημείο της παιδείας και της επιστήμης. Οι διάλογοί του, δεν αποκαλύπτουν μόνο τις ικανότητές του στις τέχνες της γραμματικής και της ρητορικής, στην λογική και στην διαλεκτική, αλλά, επίσης και στην ακριβή φυσική θεωρία. Ο Αριστοτέλης, επίσης, αν και έπεται του Πλάτωνα, είναι, ως «καθηγεμών πάσης επιστήμης», εξ ίσου άξιος τιμής και θαυμασμού[4].
