Οι επιπτώσεις της Γαλλικής επανάστασης στην Ελλαδικό χώρο[1]…στα τέλη του 19ου αιώνα είχε αναπτυχθεί μια ισχυρή αστική τάξη, κυρίως στην διασπορά, ανοιχτή στις νέες ιδέες. Στις τάξεις της περιελάμβανε έναν σημαντικό αριθμό διανοουμένων, θερμών οπαδών των ιδεών του διαφωτισμού. Συγκεκριμένα, το Βουκουρέστι είχε καταστεί εστία Ελλήνων διανοουμένων επηρεασμένων από το γαλλικό πολιτισμό, όπως άλλωστε και η Βιέννη υπήρξε ο τόπος έκδοσης του ελληνικού περιοδικού «Λόγιος Ερμής», που διοχέτευε τις ιδέες του Διαφωτισμού και το Παρίσι ο τόπος συγκέντρωσης μιας ομάδας νεωτεριστών λογίων γύρω από τον Αδαμάντιο Κοραή.
Μέσα σε αυτό το κλίμα γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η αναγγελία της γαλλικής επανάστασης έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τους Έλληνες. Ο Κοραής, που ήταν στην γαλλική πρωτεύουσα, αυτόπτης μάρτυς των γεγονότων, εκφραζόταν με θαυμασμό για τις εξελίξεις στην Γαλλία. Άλλωστε με την μεταλαμπάδευση των ιδεωδών της γαλλικής επανάστασης στον χώρο και τις πολύ ιδιαίτερες συνθήκες της Οθωμανικής δεσποτείας, οι Έλληνες διείδαν στις διακηρύξεις περί ελευθερίας τον προάγγελο της δικής τους εθνικής ελευθερίας.
Σε πρακτικό επίπεδο, η πορεία των γαλλικών στρατευμάτων στην Ιταλία, σε μικρή σχετικά απόσταση από τον κατεχόμενο Ελλαδικό χώρο, γέμισε τους Έλληνες με ελπίδα. … ακόμα και ο Ρήγας, από το Βουκουρέστι, είχε επιχειρήσει, ανεπιτυχώς, να έρθει σε άμεση επαφή με τον Βοναπάρτη. Ο τελευταίος είχε δείξει την ίδια εποχή μεγάλο ενδιαφέρον για την τύχη της οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία βρισκόταν επάνω στον δρόμο της θελκτικής για τους Γάλλους βρεταννικής κτήσης των Δυτικών Ινδιών. «Άδικα», έγραφε από την Ιταλία το 1797 προς το Διευθυντήριο, «θα θέλαμε να υποστηρίξουμε την υπόθεση της Τουρκίας. Θα ιδούμε την πτώση της στις ημέρες μας». Την ίδια εποχή διατηρούσε αλληλογραφία με τον μπέη της Μάνης, χαρακτηρίζοντας τους Μανιάτες[2] «άξιους απογόνους της Σπάρτης, τον μόνο λαό της αρχαίας Ελλάδας που κατόρθωσε να διατηρήσει την ανεξαρτησία του». Αυτά έγραφε στους Μανιάτες ο ένδοξος Γάλλος στρατηγός, ο «ελευθερωτής των λαών».
Ο Βοναπάρτης, αρχικά, εκδήλωσε τις βλέψεις του για τα Ιόνια νησία, πού τότε βρίσκονταν, ακόμα, υπό ενετική κυριαρχία, «φυσικούς σταθμούς», κατά την έκφρασή του, «στον δρόμο της Ανατολής». Στην ίδια επιστολή προς το Διευθυντήριο σημείωνε : «Τα νησιά της Κέρκυρας, της Ζακύνθου και της Κεφαλονιάς είναι περισσότερο ενδιαφέροντα για μας από όλη μαζί την Ιταλία». Θα επιφορτίσει λοιπόν τον στρατηγό Ζεντιλί να καταλάβει τα νησιά αυτά και να κάνει «κάθε δυνατό για να προσελκύσει τον λαό». Και θα του προσθέσει, με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο : «Δεν θα παραλείψετε στις διάφορες διακηρύξεις σας να μιλάτε για την Ελλάδα, την Αθήνα και την Σπάρτη». Είναι αυτονόητο ότι ο στρατηγός Ζεντιλί έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τον ελληνικό πληθυσμό. Όλα έδειχναν λοιπόν ότι η απελευθέρωση της Ελλάδας άρχιζε ήδη από τα Ιόνια νησιά.
Στην πραγματικότητα, τίποτε δεν θα γίνει. Η απελευθέρωση της Ελλάδας δεν ήταν, ως φαίνεται, στις προθέσεις του Βοναπάρτη. Ούτως ή άλλως τα γεγονότα πήραν διαφορετική τροπή. Οι Ρώσοι και οι Τούρκοι, συμπράττοντας στιγμιαία, θα καταλάβουν τα Ιόνια νησιά το 1798-9, για να σχηματίσουν το επόμενο έτος [1800] την «Δημοκρατία των επτανήσων» υπό την προστασία της Ρωσίας και της Τουρκίας. Τα επτάνησα θα αποδοθούν πάντως και πάλι στους Γάλλους το 1807 με βάση τη συνθήκη του Τίλσιτ, για να καταληφθούν όμως από τους Άγγλους [εκτός από την Κέρκυρα] το 1809.
…οι Έλληνες θα απογοητευθούν από τα γεγονότα, αλλά οι ελπίδες τους θα αναπτερωθούν καθώς διαρρέουν τα σχέδια για την διανομή της οθωμανικής αυτοκρατορίας μεταξύ του Ναπολέοντα και του Ρώσου τσάρου αμέσως μετά το Τίλσιτ, διανομή που, οποιαδήποτε μορφή κι αν είχε, θα απήλλασσε οριστικά την Ελλάδα από την οθωμανική κυριαρχία.
Τελικά τα σχέδια αυτά ουδέποτε συγκεκριμενοποιήθηκαν, η οθωμανική αυτοκρατορία παρέμεινε στην θέση της και οι Έλληνες δεν έμελλε να απελευθερωθούν επί Ναπολέοντα. Εντούτοις, οι αναστατώσεις που γνώρισε ο κόσμος αυτήν την εποχή θα καλλιεργήσουν την πεποίθηση πως τίποτε δεν παραμένει αμετάβλητο και πως η οθωμανική κυριαρχία μπορεί να εκριζωθεί. … οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης είχαν διεισδύσει τόσο, ώστε η επανάσταση του 1821, μολονότι εθνική ως προς τους στόχους της, να διαποτιστεί από το φιλελεύθερο
πνεύμα των ιδεών που ευαγγελίζονταν οι Γάλλοι επαναστάτες. … όταν οι Έλληνες επιχείρησαν για πρώτη φορά μετά την επανάσταση να εγκαθιδρύσουν στα επαναστατημένα εδάφη κεντρικό σύστημα διακυβέρνησης, συγκάλεσαν συντακτική συνέλευση και ψήφισαν σύνταγμα, το οποίο προέβλεπε αφενός την διάκριση των εξουσιών και αφετέρου την λαϊκή αντιπροσώπευση. Και αυτό την εποχή της Παλινόρθωσης, σε μια κατ’ εξοχήν αντεπαναστατική περίοδο, κατά την οποία κάθε πολιτική δομή στηριγμένη στην λαϊκή θέληση θα δημιουργούσε τις χείριστες των εντυπώσεων στις συντηρητικές δυνάμεις και θα επέτρεπε στους αντιδραστικούς κύκλους να εξομοιώνουν την ελληνική επανάσταση με τα φιλελεύθερα πολιτικά επαναστατικά κινήματα που είχαν παράλληλα ξεσπάσει στην Ιταλία και την Ισπανία. Οι Έλληνες … διαμαρτύρονταν με σθένος και επέμεναν στον εθνικό χαρακτήρα του εγχειρήματός τους. Παρέμενε όμως το γεγονός πως το πολιτικό σύστημα στο οποίο προσβλέπαν πρόδιδε τις φιλελεύθερες επιρροές τους.Η πτώση του Ναπολέοντα θα θέσει τέρμα στην περιπέτεια που, με αφετηρία την γαλλική επανάσταση, συγκλόνισε και αναστάτωσε την Ευρώπη στο σύνολό της. Παρά την μοναρχική παλινόρθωση τίποτε δεν ήταν πλέον όπως πριν. Οι μεταμορφώσεις που είχαν υποστεί η Γαλλία και η υπόλοιπη Ευρώπη δεν θα μπορούσαν παρά ν’ αφήσουν ανεξίτηλα τα ίχνη τους.
[1] Από το βιβλίο «τρεις μελέτες για την Γαλλική Επανάσταση» του Ιωάννη Δημάκη, εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993.
[2] Πολλοί κάτοικοι της δυσπρόσιτης Μάνης, πιεζόμενοι από την οθωμανική πλημμυρίδα, είχαν στο παρελθόν μεταναστεύσει στην Κορσική, τόπο καταγωγής του ίδιου του Ναπολέοντα. Εξ’ ου και η φήμη περί της Ελληνικής καταγωγής του Βοναπάρτη, φήμη που πρωτοδιαδόθηκε την εποχή εκείνη της ακμής του Ναπολεόντειου επεκτατισμού.
