Μεταξύ δημοκρατίας και δημοκοπίας
Η αρχή
Στην πολιτική ζωή της Αθήνας ο Περικλής άρχισε να λαμβάνει ενεργά μέρος το 463 π.Χ. με την παράταξη των δημοκρατικών, κατηγορώντας τον ολιγαρχικό Κίμωνα ότι είχε εμπλέξει τους Αθηναίους στον τρίτο Μεσσηνιακό Πόλεμο (464 π.Χ.) ως «φιλολάκων» και «μισόδημος». Ο Κίμων εξορίστηκε και στην Αθήνα επικράτησαν οι δημοκρατικοί με αρχηγό τον Εφιάλτη, το γιο του Σοφωνίδη, τον οποίο όμως δολοφόνησαν οι ολιγαρχικοί δύο χρόνια αργότερα. Η δολοφονία του Εφιάλτη άνοιξε διαπλατα τον πολιτικό δρόμο στον Περικλή, ο οποίος, κατ' αυτόν τον τρόπο, γίνεται ο νέος ηγέτης των δημοκρατικών. Την επονομασία «Ολύμπιος» την αποκτά λόγω της θαυμαστής του ικανότητας να εντάσσει φιλοσοφικές έννοιες στους λόγους του με τρόπο κατανοητό στο ευρύ κοινό.
Μέτρα εκδημοκρατισμού και υποψίες δημοκοπίας
Από τον Άρειο Πάγο, το προπύργιο των ολιγαρχικών, αφαιρέθηκαν πολλές δικαιοδοσίες που μεταβιβάζονται σε δέκα «λαϊκά» δικαστήρια με 500 δικαστές το καθένα, οι οποίοι ορίζονταν με κλήρο.
Ο Περικλής εισήγαγε ένα, επιπλέον, καινοφανές μέτρο, την επονομαζόμενη «μισθοφορά», δηλαδή την πληρωμή μισθού στα μέλη των δικαστηρίων και της Βουλής των 500, μέτρο που σταδιακά εφαρμόστηκε σε όλους τους κληρωτούς άρχοντες. Με το μέτρο της «μισθοφοράς» κατόρθωσε να διευρύνει την δυνατότητα συμμετοχής του λαού στα κοινά.
Εξάλλου, με εισήγηση του Περικλή θεσπίστηκε και το μέτρο των «θεωρικών», δηλαδή η επιχορήγηση των απόρων από το δημόσιο ταμείο, προκειμένου να παρακολουθούν τους δραματικούς αγώνες.
Επιπροσθέτως, νομοθέτησε υπέρ των ζευγιτών (δηλαδή όσων κατείχαν τουλάχιστον ένα ζευγάρι βόδια) το δικαίωμα του εκλέγεσθαι, εξελίσσοντας έτσι επί το δημοκρατικότερο την προηγούμενη καινοτομία του Κλεισθένη, ο οποίος τους είχε παραχωρήσει μόνο το δικαίωμα του εκλέγειν.
Δύο μέτρα και δύο σταθμά
Για να κάνει ομοιογενέστερη την σύσταση του πληθυσμού της Αττικής, ο Περικλής εισηγήθηκε νόμο με τον οποίο το δικαίωμα του αθηναίου πολίτη είχαν μόνο όσοι γεννιόνταν από πατέρα και από μητέρα Αθηναίους. Το νόμο αυτόν, ωστόσο, καταστρατήγησε ο ίδιος όταν, λίγο πριν τον θάνατό του, ζήτησε να αναγνωριστεί ως αθηναίος πολίτης ο γυιος του (Περικλής κι αυτός) τον οποίο είχε αποκτήσει με τη Μιλησία Ασπασία. Το αίτημά του βεβαίως αυτό δικαιολογείτο εξαιτίας του χαμού των δύο μεγαλύτερων γυιών του από την αθηναία σύζυγό του (της οποίας δεν έχει διασωθεί το όνομά) , στην διάρκεια του μεγάλου λοιμού. Το ερώτημα όμως που παραμένει σχετίζεται με το εάν έχουν το δικαίωμα οι πολιτικοί άντρες και προ πάντων οι ηγέτες να ενεργούν επί τη βάσει του συναισθήματος ή του θυμικού ή ακόμα και υπό το βάρος πιέσεων.
Το τέλος
Οι αντίπαλοι και κατήγοροι του Περικλή θεώρησαν το Μεγαρικό Ψήφισμα[1] ως την αιτία για το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) κατά τον οποίο η Αθήνα έχασε πρώτα τον ηγέτη της και ύστερα την ηγετική θέση της στην Ελλάδα.
Ο Περικλής, αφού είδε τους δύο γιους του να πεθαίνουν από τον φοβερό λοιμό, που κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου εξόντωσε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Αθήνας, αφού καθαιρέθηκε από το αξίωμα του στρατηγού και τιμωρήθηκε με βαρύ πρόστιμο με την κατηγορία της κακοδιαχείρισης, επανεξελέγη στρατηγός ως «αναντικατάστατος». Δεν μπόρεσε όμως να τελειώσει τη θητεία του. Πέθανε λίγους μήνες αργότερα, κατά το τρίτο έτος του πολέμου, θύμα και αυτός του φοβερού λοιμού.
Η αρχή
Στην πολιτική ζωή της Αθήνας ο Περικλής άρχισε να λαμβάνει ενεργά μέρος το 463 π.Χ. με την παράταξη των δημοκρατικών, κατηγορώντας τον ολιγαρχικό Κίμωνα ότι είχε εμπλέξει τους Αθηναίους στον τρίτο Μεσσηνιακό Πόλεμο (464 π.Χ.) ως «φιλολάκων» και «μισόδημος». Ο Κίμων εξορίστηκε και στην Αθήνα επικράτησαν οι δημοκρατικοί με αρχηγό τον Εφιάλτη, το γιο του Σοφωνίδη, τον οποίο όμως δολοφόνησαν οι ολιγαρχικοί δύο χρόνια αργότερα. Η δολοφονία του Εφιάλτη άνοιξε διαπλατα τον πολιτικό δρόμο στον Περικλή, ο οποίος, κατ' αυτόν τον τρόπο, γίνεται ο νέος ηγέτης των δημοκρατικών. Την επονομασία «Ολύμπιος» την αποκτά λόγω της θαυμαστής του ικανότητας να εντάσσει φιλοσοφικές έννοιες στους λόγους του με τρόπο κατανοητό στο ευρύ κοινό.
Μέτρα εκδημοκρατισμού και υποψίες δημοκοπίας
Από τον Άρειο Πάγο, το προπύργιο των ολιγαρχικών, αφαιρέθηκαν πολλές δικαιοδοσίες που μεταβιβάζονται σε δέκα «λαϊκά» δικαστήρια με 500 δικαστές το καθένα, οι οποίοι ορίζονταν με κλήρο.
Ο Περικλής εισήγαγε ένα, επιπλέον, καινοφανές μέτρο, την επονομαζόμενη «μισθοφορά», δηλαδή την πληρωμή μισθού στα μέλη των δικαστηρίων και της Βουλής των 500, μέτρο που σταδιακά εφαρμόστηκε σε όλους τους κληρωτούς άρχοντες. Με το μέτρο της «μισθοφοράς» κατόρθωσε να διευρύνει την δυνατότητα συμμετοχής του λαού στα κοινά.
Εξάλλου, με εισήγηση του Περικλή θεσπίστηκε και το μέτρο των «θεωρικών», δηλαδή η επιχορήγηση των απόρων από το δημόσιο ταμείο, προκειμένου να παρακολουθούν τους δραματικούς αγώνες.
Επιπροσθέτως, νομοθέτησε υπέρ των ζευγιτών (δηλαδή όσων κατείχαν τουλάχιστον ένα ζευγάρι βόδια) το δικαίωμα του εκλέγεσθαι, εξελίσσοντας έτσι επί το δημοκρατικότερο την προηγούμενη καινοτομία του Κλεισθένη, ο οποίος τους είχε παραχωρήσει μόνο το δικαίωμα του εκλέγειν.
Δύο μέτρα και δύο σταθμά
Για να κάνει ομοιογενέστερη την σύσταση του πληθυσμού της Αττικής, ο Περικλής εισηγήθηκε νόμο με τον οποίο το δικαίωμα του αθηναίου πολίτη είχαν μόνο όσοι γεννιόνταν από πατέρα και από μητέρα Αθηναίους. Το νόμο αυτόν, ωστόσο, καταστρατήγησε ο ίδιος όταν, λίγο πριν τον θάνατό του, ζήτησε να αναγνωριστεί ως αθηναίος πολίτης ο γυιος του (Περικλής κι αυτός) τον οποίο είχε αποκτήσει με τη Μιλησία Ασπασία. Το αίτημά του βεβαίως αυτό δικαιολογείτο εξαιτίας του χαμού των δύο μεγαλύτερων γυιών του από την αθηναία σύζυγό του (της οποίας δεν έχει διασωθεί το όνομά) , στην διάρκεια του μεγάλου λοιμού. Το ερώτημα όμως που παραμένει σχετίζεται με το εάν έχουν το δικαίωμα οι πολιτικοί άντρες και προ πάντων οι ηγέτες να ενεργούν επί τη βάσει του συναισθήματος ή του θυμικού ή ακόμα και υπό το βάρος πιέσεων.
Το τέλος
Οι αντίπαλοι και κατήγοροι του Περικλή θεώρησαν το Μεγαρικό Ψήφισμα[1] ως την αιτία για το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) κατά τον οποίο η Αθήνα έχασε πρώτα τον ηγέτη της και ύστερα την ηγετική θέση της στην Ελλάδα.
Ο Περικλής, αφού είδε τους δύο γιους του να πεθαίνουν από τον φοβερό λοιμό, που κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου εξόντωσε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Αθήνας, αφού καθαιρέθηκε από το αξίωμα του στρατηγού και τιμωρήθηκε με βαρύ πρόστιμο με την κατηγορία της κακοδιαχείρισης, επανεξελέγη στρατηγός ως «αναντικατάστατος». Δεν μπόρεσε όμως να τελειώσει τη θητεία του. Πέθανε λίγους μήνες αργότερα, κατά το τρίτο έτος του πολέμου, θύμα και αυτός του φοβερού λοιμού.
_____________________
[1] Οι σύμμαχοι των Αθηναίων, αντιδρώντας στην οικονομική τους απομύζηση, απαιτούν την αποδέσμευσή τους από τις συμμαχικές τους υποχρεώσεις. Οι επαναστάσεις σε Λέσβο και Σάμο καταπνίγονται από το αθηναϊκό ναυτικό. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με την περίπτωση των Μεγάρων. Οι Μεγαρείς συμμαχούν με τους Λακεδαιμονίους, αποτρέποντας έτσι πιθανή αθηναϊκή επέμβαση. Ο Περικλής προτείνει τότε και επιτυγχάνει την ψήφιση του επονομαζόμενου Μεγαρικού Ψηφίσματος, σύμφωνα με το οποίο οι Μεγαρείς αποκλείονται απ' όλα τα λιμάνια της ηγεμονίας. Η απόφαση αυτή των Αθηναίων προκαλεί τον κίνδυνο της κατάρρευσης της οικονομίας των Μεγάρων και μεγάλη ανησυχία στους Πελοποννησίους, οι οποίοι κατηγορούν την Αθήνα για επίδειξη υπέρμετρης αλαζονίας. Το Μεγαρικό Ψήφισμα αποτελεί, σύμφωνα με την ισχύουσα εκτίμηση των ιστορικών, μία από τις κύριες αιτίες κήρυξης του Πελοποννησιακού πολέμου.
