Ελεύθερη αγορά, φιλελεύθερη οικονομία και αχαλίνωτο τραπεζικό σύστημα καταδυναστεύουν τον πολίτη, απομυζούν τους καρπούς των κόπων των παραγωγικών ιστών της κοινωνίας (χαμηλών και μέσων κοινωνικών τάξεων), υπονομεύοντας το παρόν και το μέλλον ατόμων και κοινωνιών. Ας πάψουμε όμως να μεμψιμοιρούμε και ας στρέψουμε την προσοχή μας στις σοφές διδαχές διανοουμένων του παρελθόντος. Με μια σύντομη ματιά διαπιστώνουμε πως οι κρίσεις τους απαντούν στα αγωνιώδη σύγχρονα προβλήματα. Το απόσπασμα που ακολουθεί, από δοκίμιο του διακεκριμένου Άγγλου Φιλοσόφου των νεωτέρων χρόνων, Δαυΐδ Χιουμ (1711-1776), είναι άκρως αποκαλυπτικό.
Ι.Λ.
______________________
Η Δημόσια Πίστωση[1]
Φαίνεται ότι η αρχαιότητα εφάρμοζε γενικά τη μέθοδο να κάνει, στους χρόνους της ειρήνης, προμήθειες για τις ανάγκες του πολέμου και να σωριάζει από πριν θησαυρούς ως όργανα ή κατάκτησης ή άμυνας, χωρίς να εμπιστεύεται σε έκτακτες εισφορές [με φορολογία], ακόμα λιγότερο στον δανεισμό σε χρόνους αταξίας και σύγχυσης. Εκτός από τα τεράστια ποσά που είχαν συσσωρευτεί από την Αθήνα και τους Πτολεμαίους και άλλους διαδόχους του Αλεξάνδρου, μαθαίνομε από τον Πλάτωνα ότι οι λιτοδίαιτοι Λακεδαιμόνιοι είχαν μαζέψει ένα μεγάλο θησαυρό. Και ο Αρριανός και ο Πλούταρχος σημειώνουν τα πλούτη που επήρε στην κατοχή του ο Αλέξανδρος όταν κατάκτησε τα Σούσα και τα Εκτάβανα[2] και που φυλάγονταν, μερικά απ’ αυτά, από τους χρόνους του Κύρου. Εάν θυμούμαι καλά, η Αγία Γραφή μνημονεύει επίσης το θησαυρό του Εζεκία και των Εβραίων ηγεμόνων, όπως η μη θρησκευτική ιστορία το θησαυρό του Φιλίππου και του Περσέα, βασιλέων της Μακεδονίας. Οι αρχαίες δημοκρατίες της Γαλατίας φύλαγαν γενικά [για ώρα ανάγκης] μεγάλα ποσά. Ο καθένας γνωρίζει το θησαυρό που είχε συγκεντρωθεί στη Ρώμη από τον Ιούλιο Καίσαρα, κατά τους εμφυλίους πολέμους. Αργότερα βλέπομε ότι συνετοί αυτοκράτορες, ο Αύγουστος, ο Τιβέριος, ο Βεσπασιανός, ο Σευήρος κ. οι λ. πάντοτε έδειχναν τη φρόνιμη πρόνοια να αποταμιεύουν μεγάλα ποσά, ώστε ν’ αντιμετωπίζουν δημόσιες απαιτήσεις.
Τουναντίον, ο νεώτερος τρόπος μας που έχει γίνει πολύ γενικός, είναι να υποθηκεύομε τα δημόσια έσοδα και να ησυχάζομε [με τη σκέψη] ότι οι απόγονοι θα ξοφλήσουν τα χρέη που έχουν συναφθεί από τους προγόνους των. Και ότι αυτοί, έχοντας στα μάτια τους ένα τόσο καλό παράδειγμα από τους σοφούς πατέρες τους, θα δείξουν την ίδια φρόνιμη εμπιστοσύνη στους δικούς τους απογόνους, που, στο τέλος, από ανάγκη περισσότερο παρά από [ελεύθερη] εκλογή, είναι υποχρεωμένοι να δώσουν την εμπιστοσύνη τους σε μια νέα γενιά απογόνων. Αλλά για να μην χάνομε καιρό καταγγέλλοντας μια μέθοδο που πέρα από κάθε αμφισβήτηση δείχνει καθαρά ότι είναι καταστρεπτική, [ας πούμε αμέσως ότι] είναι ολοφάνερο ότι οι αρχαίοι κανόνες είναι απ’ αυτή την άποψη πιο φρόνιμοι από τους νεώτερους, έστω κι αν οι τελευταίοι περιορίστηκαν μέσα σε λογικά όρια και επιπλέον ακολουθήθηκαν, σε κάθε περίπτωση, από τέτοια λιτότητα, στους χρόνους της ειρήνης, ώστε να ελαφρώνουν τα χρέη που επεβλήθηκαν από ένα πολυέξοδο πόλεμο. Γιατί θα πρέπει η περίπτωση να είναι τόσο διαφορετική μεταξύ του Δημοσίου και ενός ατόμου, ώστε να υποχρεωνόμαστε να θέτομε για το καθένα διαφορετικούς κανόνες διαγωγής; Εάν τα κεφάλαια του πρώτου είναι μεγαλύτερα, οι αναγκαίες δαπάνες του είναι κατ’ αναλογία μεγαλύτερες. Εάν οι πόροι του είναι περισσότεροι, δεν είναι και άπειροι. Και εφόσον το πρόγραμμά του πρέπει να υπολογίζεται για μια πολύ μεγαλύτερη διάρκεια από τη χρονολόγηση μιας ατομικής ζωής ή της ζωής μιας οικογένειας, πρέπει να υιοθετεί κανόνες μεγάλους, διαρκείς και γενναίους, σύμφωνους με την υποτιθέμενη έκταση της ύπαρξής του. Να εμπιστεύεται κανείς τις ευκαιρίες και τα εφήμερα μέσα, είναι αλήθεια κάτι που η αναγκαιότητα των ανθρωπίνων πραγμάτων συχνά κάνει αναπόφευκτο. Αλλά όποιοι θεληματικά εξαρτώνται από τέτοιους πόρους, πρέπει όχι την ανάγκη αλλά και τη δική τους μωρία να κατηγορούν για τις ατυχίες τους, όταν καμιά πέσει επάνω τους.
Εάν η κακή χρήση των μεγάλων θησαυρών είναι επικίνδυνη, είτε επειδή ρίχνει το κράτος σε βιαστικές επιχειρήσεις είτε γιατί το κάνει να παραμελεί τη στρατιωτική πειθαρχία από εμπιστοσύνη προς τα πλούτη του, οι συνέπειες του δανεισμού με υποθήκη είναι πιο βέβαιες και αναπόφευκτες: φτώχεια, αδυναμία και υποταγή σε ξένες δυνάμεις.
____________________
[1] Δαυΐδ Χιουμ (David Hume) «Δοκίμια_φιλολογικά, ηθικά, πολιτικά», εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Ε.Π. Παπανούτσου, βιβλιοπωλείο της Εστίας, σελ. 309-310.
[2] Χειμερινή και θερινή, πρωτεύουσες της Περσίας.
Ι.Λ.
______________________
Η Δημόσια Πίστωση[1]Φαίνεται ότι η αρχαιότητα εφάρμοζε γενικά τη μέθοδο να κάνει, στους χρόνους της ειρήνης, προμήθειες για τις ανάγκες του πολέμου και να σωριάζει από πριν θησαυρούς ως όργανα ή κατάκτησης ή άμυνας, χωρίς να εμπιστεύεται σε έκτακτες εισφορές [με φορολογία], ακόμα λιγότερο στον δανεισμό σε χρόνους αταξίας και σύγχυσης. Εκτός από τα τεράστια ποσά που είχαν συσσωρευτεί από την Αθήνα και τους Πτολεμαίους και άλλους διαδόχους του Αλεξάνδρου, μαθαίνομε από τον Πλάτωνα ότι οι λιτοδίαιτοι Λακεδαιμόνιοι είχαν μαζέψει ένα μεγάλο θησαυρό. Και ο Αρριανός και ο Πλούταρχος σημειώνουν τα πλούτη που επήρε στην κατοχή του ο Αλέξανδρος όταν κατάκτησε τα Σούσα και τα Εκτάβανα[2] και που φυλάγονταν, μερικά απ’ αυτά, από τους χρόνους του Κύρου. Εάν θυμούμαι καλά, η Αγία Γραφή μνημονεύει επίσης το θησαυρό του Εζεκία και των Εβραίων ηγεμόνων, όπως η μη θρησκευτική ιστορία το θησαυρό του Φιλίππου και του Περσέα, βασιλέων της Μακεδονίας. Οι αρχαίες δημοκρατίες της Γαλατίας φύλαγαν γενικά [για ώρα ανάγκης] μεγάλα ποσά. Ο καθένας γνωρίζει το θησαυρό που είχε συγκεντρωθεί στη Ρώμη από τον Ιούλιο Καίσαρα, κατά τους εμφυλίους πολέμους. Αργότερα βλέπομε ότι συνετοί αυτοκράτορες, ο Αύγουστος, ο Τιβέριος, ο Βεσπασιανός, ο Σευήρος κ. οι λ. πάντοτε έδειχναν τη φρόνιμη πρόνοια να αποταμιεύουν μεγάλα ποσά, ώστε ν’ αντιμετωπίζουν δημόσιες απαιτήσεις.
Τουναντίον, ο νεώτερος τρόπος μας που έχει γίνει πολύ γενικός, είναι να υποθηκεύομε τα δημόσια έσοδα και να ησυχάζομε [με τη σκέψη] ότι οι απόγονοι θα ξοφλήσουν τα χρέη που έχουν συναφθεί από τους προγόνους των. Και ότι αυτοί, έχοντας στα μάτια τους ένα τόσο καλό παράδειγμα από τους σοφούς πατέρες τους, θα δείξουν την ίδια φρόνιμη εμπιστοσύνη στους δικούς τους απογόνους, που, στο τέλος, από ανάγκη περισσότερο παρά από [ελεύθερη] εκλογή, είναι υποχρεωμένοι να δώσουν την εμπιστοσύνη τους σε μια νέα γενιά απογόνων. Αλλά για να μην χάνομε καιρό καταγγέλλοντας μια μέθοδο που πέρα από κάθε αμφισβήτηση δείχνει καθαρά ότι είναι καταστρεπτική, [ας πούμε αμέσως ότι] είναι ολοφάνερο ότι οι αρχαίοι κανόνες είναι απ’ αυτή την άποψη πιο φρόνιμοι από τους νεώτερους, έστω κι αν οι τελευταίοι περιορίστηκαν μέσα σε λογικά όρια και επιπλέον ακολουθήθηκαν, σε κάθε περίπτωση, από τέτοια λιτότητα, στους χρόνους της ειρήνης, ώστε να ελαφρώνουν τα χρέη που επεβλήθηκαν από ένα πολυέξοδο πόλεμο. Γιατί θα πρέπει η περίπτωση να είναι τόσο διαφορετική μεταξύ του Δημοσίου και ενός ατόμου, ώστε να υποχρεωνόμαστε να θέτομε για το καθένα διαφορετικούς κανόνες διαγωγής; Εάν τα κεφάλαια του πρώτου είναι μεγαλύτερα, οι αναγκαίες δαπάνες του είναι κατ’ αναλογία μεγαλύτερες. Εάν οι πόροι του είναι περισσότεροι, δεν είναι και άπειροι. Και εφόσον το πρόγραμμά του πρέπει να υπολογίζεται για μια πολύ μεγαλύτερη διάρκεια από τη χρονολόγηση μιας ατομικής ζωής ή της ζωής μιας οικογένειας, πρέπει να υιοθετεί κανόνες μεγάλους, διαρκείς και γενναίους, σύμφωνους με την υποτιθέμενη έκταση της ύπαρξής του. Να εμπιστεύεται κανείς τις ευκαιρίες και τα εφήμερα μέσα, είναι αλήθεια κάτι που η αναγκαιότητα των ανθρωπίνων πραγμάτων συχνά κάνει αναπόφευκτο. Αλλά όποιοι θεληματικά εξαρτώνται από τέτοιους πόρους, πρέπει όχι την ανάγκη αλλά και τη δική τους μωρία να κατηγορούν για τις ατυχίες τους, όταν καμιά πέσει επάνω τους.
Εάν η κακή χρήση των μεγάλων θησαυρών είναι επικίνδυνη, είτε επειδή ρίχνει το κράτος σε βιαστικές επιχειρήσεις είτε γιατί το κάνει να παραμελεί τη στρατιωτική πειθαρχία από εμπιστοσύνη προς τα πλούτη του, οι συνέπειες του δανεισμού με υποθήκη είναι πιο βέβαιες και αναπόφευκτες: φτώχεια, αδυναμία και υποταγή σε ξένες δυνάμεις.
____________________
[1] Δαυΐδ Χιουμ (David Hume) «Δοκίμια_φιλολογικά, ηθικά, πολιτικά», εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Ε.Π. Παπανούτσου, βιβλιοπωλείο της Εστίας, σελ. 309-310.
[2] Χειμερινή και θερινή, πρωτεύουσες της Περσίας.
