Ο ήρωας βασιλιάς και η κατάκτηση της αιωνιότητας
Ο βασιλικός οίκος
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Κόδρος ήταν ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας. Ήταν γιος του Μέλανθου, του ιδρυτή της δυναστείας των Μεδοντίδων και απόγονος του Δευκαλίωνα και του Έλληνα. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του, οι Δωριείς εισβάλλουν[1] στην Αττική.
Οι εισβολείς
Οι Δωριείς, υπό την αρχηγία του Αλήτη από την Κόρινθο και του Αλθαιμένη από το Άργος, εισβάλλουν στην Αττική. Πριν εκστρατεύσουν είχαν, σεβόμενοι την παράδοση, ζητήσει χρησμό από το μαντείο των Δελφών, το οποίο είχε προφητεύσει ότι θα καταλάβουν την Αθήνα υπό την προϋπόθεση πως δεν θα θανατωνόταν ο Αθηναίος βασιλιάς.
Η κρίσιμη πληροφορία που αλλάζει το ρου της ιστορίας
Ο Κλεόμαντις από τους Δελφούς μετέφερε την σχετική εμπιστευτική προφητεία στους Αθηναίους. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Κόδρος έθεσε την προστασία της πόλης πάνω από την προσωπική του ασφάλεια. Μεταμφιεσμένος σε χωρικό πλησίασε το στρατόπεδο των Δωριέων. Κατά τη διάρκεια επεισοδίου που δημιούργησε, τεχνηέντως, δολοφονήθηκε από τους στρατιώτες των Δωριέων. Οι Αθηναίοι έστειλαν κήρυκα στο στρατόπεδο των Δωριέων ζητώντας την σωρό του νεκρού βασιλιά τους. Τότε και μόνο τότε οι Δωριείς συνειδητοποίησαν τι είχε συμβεί. Υποτασσόμενοι στον χρησμό του Απόλλωνα εγκαταλείπουν την Αττική και αποσύρονται στη Μεγαρίδα. Στον Κλεόμαντι, που συνέβαλε στην προστασία της πόλης και στους απογόνους του οι Αθηναίοι παραχώρησαν παντοτινή σίτιση στο Πρυτανείο.
Η μετάβαση από την οικογενειοκρατεία στην δημοκρατία
Η επικρατούσα ιστορική άποψη συνδέει αυτήν την παράδοση με τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων στην διάρκεια του 11ου π.Χ. αιώνα. Ταυτόχρονα, η κατάργηση του θεσμού της βασιλείας και της συγκεντρωτικής εξουσίας όπως αυτή είχε διαμορφωθεί στα μυκηναϊκά χρόνια, προμηνύει το πέρασμα από την Μυκηναϊκή στην αρχαϊκή εποχή, πέρασμα το οποίο συνδέεται και με το μεταναστευτικό ρεύμα προς τα μικρασιατικά παράλια. Η παράδοση δέχεται πως μετά τον θάνατο του Κόδρου, οι γιοι του Μέδων και Νηλεύς, αντιμάχονταν για την διαδοχή. Την λύση έδωσε και πάλι το μαντείο των Δελφών. Ο Μέδων ανακηρύσσεται ισόβιος πλην όμως αιρετός άρχοντας της Αθήνας, τερματίζοντας έτσι τον θεσμό της κληρονομικής διαδοχής, ενώ ο Νηλεύς επικεφαλής Αθηναίων, Θηβαίων και άλλων Ιώνων αποίκων ιδρύουν την Μίλητο, εξαπλώνοντας έτσι τον κόσμο των Ιώνων πέρα από τα στενά όρια της Αττικής.
Ο θεσμός των αρχόντων, ως διάδοχη κατάσταση του βασιλικού θεσμού διατηρείται και στα χρόνια της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Από το σύνολο των εκλεγμένων αρχόντων, τρεις κατείχαν διακριτούς τίτλους: ο Επώνυμος άρχων[2], ο άρχων Βασιλεύς και ο άρχων Πολέμαρχος. Οι υπόλοιποι έξι κατείχαν το τίτλο του νομοθέτη.
Η κατάκτηση της αιωνιότητας
Η θετική εντύπωση που δημιουργήθηκε στην Αθήνα από το πέρασμα από το ένα πολιτικό σύστημα στο άλλο παρέμεινε ισχυρή και στους μεταγενέστερους χρόνους. Είναι χαρακτηριστικό πως μετά τη νίκη των Αθηναίων και των Πλαταιέων στον Μαραθώνα, ανάμεσα σε άλλα αφιερώματα που έστειλαν οι πρώτοι στους Δελφούς περιελαμβανόνταν και ένα άγαλμα του Κόδρου, έργο του Φειδία. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ακόμη και στην εποχή του, οι Αθηναίοι έδειχναν το μέρος στην περιοχή του Ιλισού όπου υποτίθεται πως είχε σκοτωθεί ο Κόδρος. Με την ηρωική του πράξη ο Κόδρος μπορεί να έχασε την ζωή του, κέρδισε όμως την αιωνιότητα.
________________
[1] Αναφορά στις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων, στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο. Οι Αθηναίοι πάντοτε υπερηφανεύονταν για την απώθηση των Δωριέων εισβολέων από την Αττική. Σύμφωνα με μία εκδοχή οι δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες οδήγησαν τους Πελοποννησίους Δωριείς σε εισβολή στην ευημερούσα Αττική. Η αντίθετη άποψη υποστηρίζει πως η Αττική σώθηκε χάρη στο φτωχό για καλλιέργεια έδαφός της (διά το λεπτόγαιον).
[2] από το όνομα του εκάστοτε Επωνύμου άρχοντος έπαιρνε το όνομά του το έτος.
Ο βασιλικός οίκος
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Κόδρος ήταν ο τελευταίος βασιλιάς της Αθήνας. Ήταν γιος του Μέλανθου, του ιδρυτή της δυναστείας των Μεδοντίδων και απόγονος του Δευκαλίωνα και του Έλληνα. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του, οι Δωριείς εισβάλλουν[1] στην Αττική.
Οι εισβολείς
Οι Δωριείς, υπό την αρχηγία του Αλήτη από την Κόρινθο και του Αλθαιμένη από το Άργος, εισβάλλουν στην Αττική. Πριν εκστρατεύσουν είχαν, σεβόμενοι την παράδοση, ζητήσει χρησμό από το μαντείο των Δελφών, το οποίο είχε προφητεύσει ότι θα καταλάβουν την Αθήνα υπό την προϋπόθεση πως δεν θα θανατωνόταν ο Αθηναίος βασιλιάς.
Η κρίσιμη πληροφορία που αλλάζει το ρου της ιστορίας
Ο Κλεόμαντις από τους Δελφούς μετέφερε την σχετική εμπιστευτική προφητεία στους Αθηναίους. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Κόδρος έθεσε την προστασία της πόλης πάνω από την προσωπική του ασφάλεια. Μεταμφιεσμένος σε χωρικό πλησίασε το στρατόπεδο των Δωριέων. Κατά τη διάρκεια επεισοδίου που δημιούργησε, τεχνηέντως, δολοφονήθηκε από τους στρατιώτες των Δωριέων. Οι Αθηναίοι έστειλαν κήρυκα στο στρατόπεδο των Δωριέων ζητώντας την σωρό του νεκρού βασιλιά τους. Τότε και μόνο τότε οι Δωριείς συνειδητοποίησαν τι είχε συμβεί. Υποτασσόμενοι στον χρησμό του Απόλλωνα εγκαταλείπουν την Αττική και αποσύρονται στη Μεγαρίδα. Στον Κλεόμαντι, που συνέβαλε στην προστασία της πόλης και στους απογόνους του οι Αθηναίοι παραχώρησαν παντοτινή σίτιση στο Πρυτανείο.
Η μετάβαση από την οικογενειοκρατεία στην δημοκρατία
Η επικρατούσα ιστορική άποψη συνδέει αυτήν την παράδοση με τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων στην διάρκεια του 11ου π.Χ. αιώνα. Ταυτόχρονα, η κατάργηση του θεσμού της βασιλείας και της συγκεντρωτικής εξουσίας όπως αυτή είχε διαμορφωθεί στα μυκηναϊκά χρόνια, προμηνύει το πέρασμα από την Μυκηναϊκή στην αρχαϊκή εποχή, πέρασμα το οποίο συνδέεται και με το μεταναστευτικό ρεύμα προς τα μικρασιατικά παράλια. Η παράδοση δέχεται πως μετά τον θάνατο του Κόδρου, οι γιοι του Μέδων και Νηλεύς, αντιμάχονταν για την διαδοχή. Την λύση έδωσε και πάλι το μαντείο των Δελφών. Ο Μέδων ανακηρύσσεται ισόβιος πλην όμως αιρετός άρχοντας της Αθήνας, τερματίζοντας έτσι τον θεσμό της κληρονομικής διαδοχής, ενώ ο Νηλεύς επικεφαλής Αθηναίων, Θηβαίων και άλλων Ιώνων αποίκων ιδρύουν την Μίλητο, εξαπλώνοντας έτσι τον κόσμο των Ιώνων πέρα από τα στενά όρια της Αττικής.
Ο θεσμός των αρχόντων, ως διάδοχη κατάσταση του βασιλικού θεσμού διατηρείται και στα χρόνια της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Από το σύνολο των εκλεγμένων αρχόντων, τρεις κατείχαν διακριτούς τίτλους: ο Επώνυμος άρχων[2], ο άρχων Βασιλεύς και ο άρχων Πολέμαρχος. Οι υπόλοιποι έξι κατείχαν το τίτλο του νομοθέτη.
Η κατάκτηση της αιωνιότητας
Η θετική εντύπωση που δημιουργήθηκε στην Αθήνα από το πέρασμα από το ένα πολιτικό σύστημα στο άλλο παρέμεινε ισχυρή και στους μεταγενέστερους χρόνους. Είναι χαρακτηριστικό πως μετά τη νίκη των Αθηναίων και των Πλαταιέων στον Μαραθώνα, ανάμεσα σε άλλα αφιερώματα που έστειλαν οι πρώτοι στους Δελφούς περιελαμβανόνταν και ένα άγαλμα του Κόδρου, έργο του Φειδία. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ακόμη και στην εποχή του, οι Αθηναίοι έδειχναν το μέρος στην περιοχή του Ιλισού όπου υποτίθεται πως είχε σκοτωθεί ο Κόδρος. Με την ηρωική του πράξη ο Κόδρος μπορεί να έχασε την ζωή του, κέρδισε όμως την αιωνιότητα.
________________
[1] Αναφορά στις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων, στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο. Οι Αθηναίοι πάντοτε υπερηφανεύονταν για την απώθηση των Δωριέων εισβολέων από την Αττική. Σύμφωνα με μία εκδοχή οι δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες οδήγησαν τους Πελοποννησίους Δωριείς σε εισβολή στην ευημερούσα Αττική. Η αντίθετη άποψη υποστηρίζει πως η Αττική σώθηκε χάρη στο φτωχό για καλλιέργεια έδαφός της (διά το λεπτόγαιον).
[2] από το όνομα του εκάστοτε Επωνύμου άρχοντος έπαιρνε το όνομά του το έτος.
