Αιτωλοί πειρατές στη Νάξο[1]Μαρτυρίες, γραπτές[2], για πειρατείες στην αρχαία Νάξο δεν έχομε πολλές. Η Μυθολογία διασώζει μια μαρτυρία για επιδρομή Τυρρηνών πειρατών έξω από τη Νάξο και αρπαγής του Βάκχου απ1 αυτούς. Πρόκειται για τον Ομηρικό ύμνο προς τον Διόνυσο. Συμφωνά μ' αυτόν:
«... Τάχα δ' άνδρες εϋσσέλμου από νηός ληισταίπρογένοντο θοώς επί οίνοπα πόντον Τυρσηνοι· τους δ’ ήγε κακός μόρος· οι δε ιδόντες νεύσαν εις αλλήλους, τάχα δ’ έκθορον αίψa δ’ ελόντες είσαν επί σφετέρης νηός κεχαρημένοι ήτορ·
υιόν γαρ μιν έφαντο διατροφέων βασιλήων είναι, και δεσμοίς εθελον δειν αργαλέοισοι...» [Θουκυδ. I, 4 -5]
Ο Διόνυσος όμως σαν θεός που ήταν, σπάζοντας, ως γνωστόν, τα δεσμά του λευτερώθηκε, αφού πρώτα γέμισε το καράβι τους με κληματόφυλλα, έκανε άλλα θαύματα και τέλος μετέτρεψε τους πειρατές σε δελφίνια. Μόνον ο κυβερνήτης του πλοίου γλύτωσε, επειδή είχε αντισταθεί στην αιχμαλωσία του θεού και ο Διόνυσος για να τον ανταμείψει τον έκανε, κατά την παράδοση, ιερέα του ναού του στη Νάξο.
Είναι λοιπόν ενδιαφέρον ότι τώρα και μια αρχαία επιγραφή του 3ου π.Χ. αιώνος έρχεται να προστεθεί σαν μια ακόμα, ιστορική αυτή τη φορά, μαρτυρία για μιά πειρατική επιδρομή Αιτωλών στη Νάξο. Πρόκειται για την επιγραφή που βρέθηκε παλιότερα στην περιοχή Αυλωνίτσα του Σαγκριού και που δημοσιεύθηκε από τον Dittenberger [Θουκυδ. Ι, 4 - 5] ως εξής: 520. Aulonitarum Naxiorum decretum saec. III. Aulonitsae nunc Scordiae in Naxo. Edd. Martha Bull. hell. IX 1885, 496, 3 (Mishel 410). Syll. 2442, IGXII 5, 36.
Έδοξεν Αυλωνίοις
Το ψήφισμα έγινε από τον αρχαίο Δήμο Αυλώνος Σαγκρίου (σημερινή Αυλωνίτσα)[8] για να τιμηθούν οι αναφερόμενοι σ' αυτό Νάξιοι, διότι με την ενδρεία και τόλμη τους κατόρθωσαν καταβάλλοντας βέβαια πλούσια λύτρα να ελευθερώσουν από τα χέρια των αγρίων Αιτωλών πειρατών 280 Αξώτες της Αυλωνίτσας.
Το κείμενο του ψηφίσματος δεν σώζεται δυστυχώς ολόκληρο, για νάχομε περισσότερες λεπτομέρειες αυτού του τολμήματος των Αυλωνιτών και κατά ποιο τρόπο ακριβώς ετιμήθησαν.
Την μαρτυρία, ότι Αιτωλοί πειρατές έφθαναν μέχρι τις Κυκλάδες για πειρατεία διασώζει και ο Πολύβιος ως εξής:
«... Αιτωλοί γουν τούτω τω τρόπω χρώμενοι και ληστεύοντες συνεχώς την Ελλάδα, και πολέμους ανεπάγγελτους φέροντες πολλοίς, ουδ’ απολογίας έτι κατηξίουν του εγκαλούντος, αλλά και προσεχλεύαζον ει τις αυτούς εις δικαιοδοσίας προκαλοίτο περί των γεγονότων ή και νη Δία των μελλόντων...». «...Μετά δε ταύτα Δημήτριος (ο Φάριος) μεν έχων τους πεντήκοντα των λέμβων ώρμησεν επί νήσων, και περιπλέων τινάς μεν ηργυρολόγει τινάς δ’ επόρθει των Κυκλάδων...»[9]
Από το παραπάνω απόσπασμα του Πολύβιου βγαίνει πόσο σκληροί κι άγριοι ήσαν οι Αιτωλοί και ιδιαίτερα ο γνωστός τρομερός Ιλλυριός αρχιπειρατής της αρχαιότητος Δημήτριος ο Φάριος και επομένως πόσο τολμηρό υπήρξε το κατόρθωμα των παλληκαριών του νησιού να ταξιδέψουν στη φωλιά των πειρατών Αιτωλών και να λευτερώσουν τους συμπατριώτες τους και πόσο δικαιολογημένα και προς παραδειγματισμόν των άλλων ο Δήμος της Αυλώνος συνέταξε χάριν αυτών το παραπάνω τιμητικό ψήφισμα. Η περιοχή της Αυλωνίτσας αλλά και των γειτονικών της περιοχών των «Κάτω Χωριών» του Κάστρου Απαλίρου, όπου, κατά τον Ζερλέντη, τοποθετείται και η βυζαντινή πρωτεύουσα της Νάξου υπέστησαν πράγματι τις τρομερότερες και αγριότερες πειρατικές επιδρομές[10] και κατά τα μεταγενέστερα χρόνια του Βυζαντίου, αλλά και της ενετικής και της τουρκικής κυριαρχίας, στη Νάξο.[11]
[1] Ν. Α. Κεφαλληνιάδη, «Πειρατεία, κουρσάροι στο Αιγαίο», σ. 10 επ., εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1984.
[2] στα βραχογραφήματα του Αρωνιού της Νάξου εικονίζονται ανθρώπινες φιγούρες με τόξα να επιβιβάζουν στα πλοία τους διάφορα ζώα. Ασφαλώς πρόκειται για πειρατείες, που οι αρχαίοι κάτοικοι του νησιού χάραζαν στα βράχια, διαιωνίζοντας έτσι στη μνήμη των μεταγενεστέρων την αγωνία της εποχής τους.
[3] Απολλοδώρου Βιβλιοθ., Β. 3, 37 – 38.
[4] Ν. Κεφαλληνιάδη, Πειρατικές επιδρομές κατά της Αμοργού, κυκλαδική Επιθεώρησις Ιαν. – Φεβρ., 1972 τευχ. 25 – 26, σ. 8.
[5] Ν. Κεφαλληνιάδη, Χρονικό πειρατικών επιδρομών κατά της Σύρου, Συριανά, τευχ. 2., Αθήνα, 1983, σ. 34.
[6] Κ. Παπαρρηγοπούλου, Ιστορία του Ελλην. Έθνους, τόμ. Γ', σ. 212.
[7] Ν. Κεφαλληνιάδη, Κουρσάροι στη Νάξο (Ανάτυπο από την εφημ. Ναξιακό Μέλλον. Αθήνα, 1963, σ. 8.
[8] α) Αντ. Φλ. Κατσουρού, Κορσάροι και σκλάβοι, Σύρος, 1948, σ. 3 και β) D. Zakuthinos. Corsaires et pirates dans les mers grecques au temps de la domination Turque (Athènes, 1939), σ. 6 κ. εξ.
[9] α) Αντ. Φλ. Κατσουρού, Η πειρατεία στο Αιγαίο, Νεοελληνικός Λόγος, 1973. (Το πνευματικό και καλλιτεχνικό 72), σ. 190 - 192. β) Στεφ. Δ. Ημέλλου, η περί πειρατών λαϊκή παράδοσις (Διατριβή επί διδακτορία), Εν Αθήναις 1968, σ. 14.
[10] α) Ν. Κεφαλληνιάδη, Τα κάστρα της Νάξου, Ανάτυπον από το «Φιλολογικό Ναξιακό Μέλλον», Αθήνα, 1982, και β) Ν. Κεφαλληνιάδη, Οι πύργοι της Νάξου, Ανάτυπον από την εφημ. Ναξιακό Μέλλον, Αθήνα, 1980.
[11] Πολύτιμες πληροφορίες για την πειρατεία στο Αιγαίο μας δίνει στο τελευταίο βιβλίο του και ο Ολλανδός ιστορικός, φίλος Β. Slot, Archipelagus Turbatus, I-stabul, 1982).
