Ο φόβος του να είσαι διαφορετικόςΟ φόβος του να είσαι διαφορετικός από τους άλλους είναι μία αιτία που εξηγεί την τάση για συμμόρφωση. Πόσο διαφορετικός από τους συγχωριανούς του τολμά να είναι κανείς; πόσο διαφορετικός τολμά να είναι κανείς από τα μέλη της ομάδας του, της παράταξής του, του συλλόγου του, των συμφοιτητών του; Ο φόβος του εξοστρακισμού στην αρχαία Ελλάδα ήταν ισχυρή απειλή γι’ αυτούς που η συμπεριφορά τους ήταν προκλητική για τα ήθη της πολιτείας. Ακόμη και στα πειράματα με ομάδες φοιτητών που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, υπάρχει ο φόβος ότι αν εκφράσουν μια διαφορετική γνώμη, οι άλλοι θα τους περιγελάσουν, θα τους περιφρονήσουν, θα τους απορρίψουν, θα τους αγνοήσουν.
Σε ένα πείραμα του Φρήντμαν[1] τα μέλη μιας ομάδας ενημερώθηκαν ατομικά ότι ένα συγκεκριμένο μέλος ήταν «κάπως διαφορετικό». Ο χαρακτηρισμός αυτός ήταν ασαφής. Στη συνέχεια του πειράματος τα μέλη έπρεπε να επιλέξουν έναν ανάμεσά τους για μια δυσάρεστη δουλειά. Σχεδόν πάντα αυτός που επιλεγόταν ήταν «ο διαφορετικός», ενώ για μια ευχάριστη δουλειά, ο διαφορετικός σχεδόν ποτέ δεν επιλέχτηκε. Ο Ζινέστ[2] βρήκε το ίδιο αποτέλεσμα. Τα πειράματα του Λεμαίν[3] έδειξαν ότι όταν τα χαρακτηριστικά του «θύματος» μοιάζουν με αυτά του συνεργάτη του ερευνητή, οι απαντήσεις του «θύματος» συμμορφώνονται με τις απαντήσεις του συνεργάτη.
Επίσης ένα «φυσικό πείραμα»[4] δείχνει καθαρά τις ψυχολογικές μεταπτώσεις των μελών μιας ομάδας, που προκαλούνται από τη δυσαρέσκεια της υπόλοιπης ομάδας απέναντί τους. ομάδες επιστημόνων έζησαν ένα σχεδόν χρόνο στην ανταρκτική σε πλήρη απομόνωση, με σκοπό τη μελέτη της παγωμένης αυτής περιοχής. Στη διάρκεια της απομόνωσης ορισμένα άτομα δημιουργούσαν προβλήματα στους άλλους. Ο συνηθέστερος τρόπος αντιμετώπισης αυτών των «διαφορετικών» από την ομάδα ήταν μια συμπεριφορά που τους αγνοούσε εντελώς σαν να μην υπήρχαν. Οι ψυχολογικές αντιδράσεις των «διαφορετικών» εκδηλώνονται τότε με αϋπνία, κλάματα χωρίς αιτία, παραισθήσεις, ατημελησία, άσκοπες κινήσεις και τελικά απάθεια. Μόλις όμως η ομάδα τους ξαναδεχόταν, τα συμπτώματα αυτά εξαφανίζονταν. Τα πορίσματα δείχνουν ότι ο φόβος τού να χαρακτηριστεί κανείς «διαφορετικός» συμβάλλει στην τάση για συμμόρφωση.
[1] Freedman, J.L. και Doob, A. Deviancy, New York: Academic, 1968.
[2] Gineste, M.D. Incertitude sur la performance et choix d’ un partenaire de travail. Annee Psychol. 73, 444-64, 1973.
[3] Lemaine, J.M. Conditionnement verbal des problemescignitives (1954-69) Annee Psychol. 71, 209-34, 583-602, 1971.
[4] Rohrer, J. Interpersonal relations in isolated small groups, στο σύγγραμμα του Flaherty B., Psychophysiological aspects of space flight, New York: Columbia, 1961.
