Ο Ελλήνας[1]Πώς βλέπετε τον ελληνικό χώρο, τον Έλληνα σήμερα, την ψυχολογία του, τον τρόπο της ζωής του ;
Τι να πρωτοπεί κανείς σε μια τέτοια ερώτηση ; Τον ελληνικό χώρο τον βλέπω απελπιστικά συρρικνωμένο και συρρικνούμενο. Δε φτάνει που μικραίνει η Γη, έχει μικρύνει αντικειμενικά κι η Ελλάδα. Από εγκληματική αβελτηρία της ιθύνουσας τάξης χάθηκε σιγά-σιγά ο μεγάλος Ελληνισμός της διασποράς, ωσότου φτάσαμε στην τραγική Κύπρο. Όσο για το σημερινό Έλληνα – είν’ ένα καλό, λίγο σαχλό και πολύ αγράμματο παιδί. Υπάρχει πολύ ταλέντο στην Ελλάδα, αλλά πάει χαμένο από έλλειψη παιδείας, καλλιέργειας. Κάθε μέρα σκοντάφτω σε πράγματα που μ’ εξοργίζουν. Τις προάλλες είδα στη βιτρίνα ενός μαγαζιού ένα χαρτόνι, κι απάνω έγραφε: Ζητήτε νεαρή πωλήτρια. Μπήκα μέσα, μου λέει κάποιος, μπορώ να σας εξυπηρετήσω ; Λέω, ναι, θέλω μια νεαρή πωλήτρια. Μου λέει, έχετε όρεξη γι’ αστεια, κύριε. Λέω, όχι, έτσι γράφετε στη βιτρίνα. Μου λέει, ζητάμε εμείς πωλήτρια, δεν πουλάμε πωλήτριες. Του λέω, έτσι που το ‘χετε γράψει, πρέπει να πουλάτε. Το «τε», του λέω, θέλει «αι». μου λέει είναι γραμμένοι στη δημοτική. Του λέω είν’ απλώς ανορθόγραφο. Α φύγ’ από δω ρε, μου λέει, που θα μας μάθεις εσύ να γράφουμε ! … Καταλαβαίνετε, είμαστε βρωμολαός – ξυνισμένος. Έχουμε χάσει τον πρωτογονισμό μας. Οι Τούρκοι, ας πούμε, είναι πρωτόγονοι, εμείς δεν είμαστε. Είμαστε ξεπεσμένοι άρχοντες, που ενώ ξέρουμε ότι υπήρξαμε άρχοντες, συγχρόνως αναγκαζόμαστε οι φουκαράδες να αγωνιστούμε για μικροπράγματα, ενώ όλο μας το ένστικτο μας λέει «μην αγωνίζεσαι, δεν αξίζουν τον κόπο».
Ρωτάμε, για να προσδιορίσουμε το βαθμό της αυτογνωσίας μας. Γιατί συμβαίνουν γύρω μας πράγματα, που δείχνουν ότι δεν ξέρουμε τι μας γίνεται.
Ας μη μιλάμε γι’ αυτογνωσία στην Ελλάδα. Η αυτογνωσία χρειάζεται στην Ελλάδα. Η αυτογνωσία χρειάζεται αυτοκριτική, η αυτοκριτική χρειάζεται δύναμη και σεμνότητα, ελευθερία και παιδεία. Αλλ’ οι κοινωνικοπολιτικές μας δομές, αντί να αποθαρρύνουν, εκτρέφουν όλα μας τα ελαττώματα, όλα μας τα πλέγματα – το «φιλότιμο» με την αρνητική του έννοια, την ιδιότυπη αντίληψη που έχουμε περί «ανδρισμού» – το νταηλίκι.
Νομίζετε ότι σ’ αυτό φταίει ο Έλληνας ;
Ε, ποιος φταίει, οι μεγάλες δυνάμεις ; Βέβαια, φταίει κι η Τουρκοκρατία που εξέθρεψε το χαφιεδισμό. Φταίει η ιθύνουσα τάξη – αλλά κι αυτή κομμάτι του ελληνικού λαού δεν είναι ; Φταίει η μαμά κι ο τρόπος που ανατρέφει τα παιδιά της. Έχω προσέξει ότι ακόμα και τα μωρά εδώ στην Ελλάδα κλαίνε πιο γοερά απ’ τα μωρά στις δυτικές χώρες. Έχω παρατηρήσει μερικά ενδιαφέροντα εθνικά χαρακτηριστικά. … Ύστερα, φταίει κι η εξωστρέφεια του Ρωμιού, η οποία νομίζω δε μπορεί ν’ αλλάξει με καμιά παιδεία. Εκείνο που μπορεί ν’ αλλάξει με την παιδεία είναι να τελειοποιήσουμε αυτό που είμαστε ή τουλάχιστον να το αναγνωρίσουμε και να το εκμεταλλευτούμε, να το κάνουμε τέχνη, κάτι.
Μήπως είμαστε ανατολίτες ;
Όχι. Απλώς υπανάπτυκτοι, όπως οι ανατολίτες. Δεν είμαστε ανατολίτες, επειδή μας απωθεί κάθε λογής μυστικοπάθεια κι επειδή είμαστε ατομιστές. Αυτό που κυρίως μας διακρίνει από τους Ευρωπαίους είναι αυτή η εξωστρέφεια που έχουμε και η έλλειψη παιδείας και η επιπολαιότητα, η οποία μας έκανε να πετάξουμε από το παράθυρο μια θαυμάσια κουλτούρα που είχαμε και που θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε – και μιμούμαστε τους ξένους τρόπους, τους χειρότερους που θα μπορούσες να φαντασθείς, και είμαστε και πείσμονες, αυτό το πείσμα που στην Ελλάδα λέγεται χαρακτήρας και που σημαίνει έλλειψη σκέψης, ανικανότητα για σκέψη. … Από κει κι έλλειψη πειθαρχίας και περιφρόνησης του γενικού συμφέροντος – που αποβαίνει φυσικά εις βάρος και καθενός χωριστά.
