Το εμπόριο του πολέμου[1]Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι [στα τέλη της δεκαετίας του ‘30] οι Γερμανοί, με το εκτεταμένο δίκτυο πληροφοριών τους και την ικανότητα να αποκρυπτογραφούν τη διπλωματική επικοινωνία, όχι μόνο των Δυτικών αλλά και των συμμάχων τους, όπως των ιταλών, Ούγγρων κ.ά., ,ε τις διάφορες υπηρεσίες τους, το Τμήμα Ερευνών, το forschungsamt, την κρυπτογραφική υπηρεσία του υπουργείου Εξωτερικών και την υπηρεσία αντικατασκοπείας του Στρατού [Abwehr] – και διαθέτοντας πολλούς φίλους όχι μόνο στα Βαλκάνια αλλά και στην Αθήνα, όπου τίποτα δεν έμενε μυστικό για πολύ καιρό, ασφαλώς θα ήσαν ενήμεροι των μυστικών φιλοαγγλικών τοποθετήσεων της μεταξικής δικτατορίας και θα έβγαζαν τα ανάλογα συμπεράσματα. Αλλά και οι Ιταλοί είχαν ανάλογες δυνατότητες. Έτσι παρέδωσαν στον Ρίμπεντροπ αποκρυπτογραφημένο τηλεγράφημα του Έλληνα πρέσβυ στη Μόσχα προς την Αθήνα, όπου ανέφερε τα διαμειφθέντα σε δίωρη συνομιλία του, στις 6 Ιουλίου 1940, με τον Βρετανό συνάδελφό του Κριπς.
Οι Γερμανοί ιθύνοντες παρακολουθούν και αποφεύγουν να λάβουν θέση αγνοούντες τις μεταξικές παρεκκλίσεις, αφού αυτές δεν είναι ακόμα επιβλαβείς, τηρούνται τα προσχήματα της ουδετερότητας και δεν διαταράσσεται η ειρήνη στα Βαλκάνια, κύριο μέλημα της εξωτερικής τους πολιτικής. Συνεχίζουν δε τόσο την οικονομική τους δραστηριότητα όσο και την ανάπτυξη των πολιτικών και πολιτιστικών σχέσεων με τη χώρα μας.
Η πρώτη σοβαρή διαμαρτυρία της Γερμανίας, μέσω της πρεσβείας της στην Αθήνα, είχε ως αφορμή την πώληση πυρομαχικών του εργοστασίου Μποδοσάκη Α.Ε. Ελληνικού Πυριδιτοποιείου και Καλυκοποιείου στην ισπανική κυβέρνηση, λίγο μετά την έναρξη του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου που ως γνωστόν, ξέσπασε με το κίνημα του Φράνκο στο ισπανικό Μαρόκο, στις 8 Ιουλίου 1936.
Γάλλος μεσάζων, με διασυνδέσεις με οικονομικούς κύκλους στο Λονδίνο, επισκέφθηκε τον Μποδοσάκη, στενό φίλο του Μεταξά, και επέτυχε την αγορά πέντε εκατομμυρίων φυσιγγίων και παλαιού υλικού πολέμου του στρατού για λογαριασμό της νόμιμης ισπανικής κυβέρνησης σε ικανοποιητική τιμή, και το οποίο μεταφέρθηκε με ελληνικά, ως επί το πλείστον, πλοία στην Ισπανία. Σημειωτέον ότι η ελληνική εμπορική ναυτιλία, η οποία υπέστη σοβαρές απώλειες από τις ένοπλες επιθέσεις του γερμανικού πολεμικού ναυτικού λόγω της συνεργασίας της, κατά την διάρκεια του πολέμου, με το αγγλικό στρατόπεδο, ήταν σοβαρή ναυτιλιακή δύναμη και αριθμούσε το 1938, 600 περίπου πλοία χωρητικότητας 1.870.000 τόνων, καταλαμβάνουσα την 10η θέση στον κόσμο.
Η γερμανική πρεσβεία στην Αθήνα σε έκθεσή της αναφέρει ότι «έχει εξακριβωμένες πληροφορίες ότι οι Έλληνες εφοπλιστές ενοικιάζουν τα σκάφη τους στους Ρώσους για διενέργεια μεταφορών για τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο […]. Τα ελληνικά φορτηγά τροφοδοτούν και προμηθεύουν τους Ισπανούς κομμουνιστές αφού ακολουθήσουν την μέσω Βοσπόρου θαλάσσια οδό προς Οδησσό». Σε διάβημά της ο Πολιτικός Διευθυντής Μελάς τόνισε ότι δεν υπάρχουν Έλληνες εφοπλιστές που διαθέτουν τα πλοία τους γι’ αυτόν τον σκοπό και, εν πάση περιπτώσει, η ελληνική κυβέρνηση θα λάβει όλα τα μέτρα για να εμποδίσει τέτοιες ενέργειες. Εν τούτοις, η πρεσβεία αμφιβάλλει εάν το εμπόριο όπλων προς την Ισπανία θα σταματήσει εν’ όψει του γεγονότος ότι οι Σοβιετικοί προσφέρουν υψηλούς ναύλους, που δελεάζουν τους Έλληνες εφοπλιστές.
Από τη μεριά της η ελληνική πρεσβεία του Βερολίνου τηλεγραφεί ότι οι Γερμανοί εγνώριζαν τις δραστηριότητες των Ελλήνων εφοπλιστών σχετικά με το εμπόριο όπλων προς τη νόμιμη ισπανική κυβέρνηση, και προειδοποιεί ότι οι ενέργειες αυτές μπορούσαν να επηρεάσουν τις καλές σχέσεις των δύο χωρών.
Άλλος τρόπος που χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες εφοπλιστές για τη διεξαγωγή του λαθρεμπορίου όπλων ήταν η συχνή αλλαγή σημαίας και επωνυμίας στα πλοία τους.
Έτσι η ελληνική πρεσβεία στο Βερολίνο σε έγγραφό της αναφέρεται σε περιστατικό που κατ’ αυτήν αποτελεί δυσφήμιση της ελληνικής ναυτιλίας, διότι πλοίο υπό ελληνική σημαία άλλαξε επωνυμίες για να αποφύγει εντοπισμό του λόγω μεταφοράς πολεμοφοδίων στους Ισπανούς εθνικιστές. Το γεγονός αυτό αποκαλύφθηκε όταν το πλοίο προσάραξε στον βαλτικό λιμένα Libau.
Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών απέρριψε τις γερμανικές αιτιάσεις ως ανακριβείς. Η ελληνική κυβέρνηση, πάντως, όπως είπε ο Μεταξάς στον Γερμανό πρέσβυ, διάκειται συμπαθώς προς τον Φράνκο, αλλά προς το παρόν αποκλείεται αναγνώρισή του.
Ως γνωστόν είχε συμφωνηθεί από τον Σεπτέμβριο του 1936 η μη επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Συνεστήθη δε και «Επιτροπή μη επεμβάσεως», χωρίς βεβαίως καμιά Δύναμη να σεβασθεί τις υποχρεώσεις τις οποίες ανέλαβε.
Το εμπόριο όπλων προς την Ισπανία, κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας, είχε προσλάβει «μαφιόζικη» μορφή. Έλληνες επιχειρηματίες και εφοπλιστές με επικεφαλής τον Μποδοσάκη, που είχε στενές σχέσεις με τον Μεταξά, πωλούσαν και μετέφεραν στην Ισπανία όπλα και πολεμικό υλικό από τα αποθέματα του ελληνικού στρατού και προς τους δύο αντιμαχομένους στον εμφύλιο πόλεμο, κυρίως, όμως, στην νόμιμη δημοκρατική κυβέρνηση. Το εμπόριο αυτό διεξαγόταν μέσω εικονικών εταιρειών, είχε δε ανάμιξη και η Γερμανία – και κυρίως ο Γκέρινγκ – που απέβλεπε, εκτός από την ενίσχυση του Φράνκο και στον προσπορισμό ξένου συναλλάγματος. Η Γερμανία ανεχόταν το λαθρεμπόριο όπλων και προς τους δημοκρατικούς, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα βελτίωνε την στρατιωτική τους θέση και ότι η πληρωμή θα γινόταν σε συνάλλαγμα. Πολλές φορές φορτία που προορίζοντο για τη μία μεριά, κατόπιν ειδοποίησης του μεταφορές, έπεφταν στα χέρια της αντιμαχόμενης πλευράς, με αποτέλεσμα ο εφοπλιστής να πληρώνεται διπλά, πολλοί δε νεκροί στις μάχες να σκοτώνονται από σφαίρες που είχαν πληρώσει οι ίδιοι. Κατ’ αυτόν τον τρόπο επιτεύχθηκε σημαντική εισροή ξένου συναλλάγματος στην Ελλάδα, ο ελληνικός στρατός απηλλάγη του παλαιού πολεμικού υλικού, ενώ σημαντικός αριθμός Ελλήνων εφοπλιστών που ανελάμβαναν την επικίνδυνη μεταφορά των φορτίων απεκόμισαν μεγάλα κέρδη. Σημειωτέον, ότι η εξαγωγή πολεμικού υλικού από την Ελλάδα (νόμιμη και παράνομη) ήταν η δεύτερη πηγή εισοδήματος της χώρας μετά τις εξαγωγές καπνού.
_________________________
[1] Αννίβα Βελλιάδη, «Μεταξάς – Χίτλερ, Ελληνογερμανικές σχέσεις στη Μεταξική δικτατορία, 1936-1941», εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2003
