Ο Ελληνικός Χρυσός[1]Το Απρίλιο του 1941, αμέσως μετά την γερμανική προσβολή, ο ελληνικός χρυσός είχε μεταφερθεί στην Κρήτη και είχε εναποτεθεί στο υποκατάστημα της Τράπεζας της Ελλάδας στο Ηράκλειο. Από το Ηράκλειο φορτώθηκε σε ένα μικρό αγγλικό ρυμουλκό, το «Σάλβυα», με προορισμό τη Σούδα, όπου θα τον παρελάμβανε για την Αλεξάνδρεια ένα βρετανικό πολεμικό. Όταν το «Σάλβυα» απέπλευσε, δέχθηκε επίθεση των «Στούκας», ενώ το πολύτιμο χρυσάφι, ήταν ριγμένο στο κατάστρωμα. Το ρυμουλκό ήταν εξοπλισμένο με αντιεροπορικά πολυβόλα και αμύνθηκε απεγνωσμένα. Διέφυγε πάντως την καταστροφή και έφθασε στη Σούδα, όπου το ενέμενε το αγγλικό καταδρομικό «Διδώ». Κατά αφήγηση του Διοικητού της Τραπέζης Γ. Ματζαβίνου :
«… Πάλιν υπό συνεχή συναγερμόν και βομβαρδισμόν των στούκας, ο χρυσός μετεφορτώθη εις το καταδρομικόν με την βοήθειαν και των Άγγλων ναυτών. Πλάι εις το «Διδώ» που τα πυροβόλα της διαρκώς έβαλλαν, ήρχισε βληθέν να καίεται ένα Δανικόν πλοίον. Όλη αυτή η εργασία εγίνετο με απιστεύτως νευρικόν ρυθμόν, διότι ο Άγγλος κυβερνήτης φοβούμενος δια το πλοίον του, εβιάζετο να το θέση σε κίνησιν και υπήρχε ένα μέρος του πολυτίμου φορτίου, καθώς μετεφορτώνετο, να πέση εις την θάλασσαν. Ευτυχώς η μεταφορά έγινεν εις τα κύτη του «Διδώ» χωρίς καμίαν ζημίαν. Μόνον ένα κιβώτιον, ενώ μετεφέρετο εις το κύτος του καταδρομικού, έσπασε και το κύτος εγέμισεν από χρυσάς λίρας. Αυτό ανησύχησε πολύ τον Άγγλον κυβερνήτην και διέταξε ένα συνεργείον ναυτών, ενώ το «Διδώ» έπλεε προς Αλεξάνδρειαν, να μαζέψη τας χρυσάς λίρας. Όλαι αι λίραι ευρέθησαν εκτός μίας».
(Ηλία Βενέζη : «Χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος», Αθήναι 1955, σελ. 246.)
Στις 22 Μαΐου, ο χρυσός εναποθηκεύθηκε στο υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης της Αιγύπτου, στην Αλεξάνδρεια, προσωρινά. Η κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής δέχτηκε να τον φιλοξενήσει σε όλη την διάρκεια του πολέμου στα θησαυροφυλάκιά της.
Όταν οι ελληνικές αρχές θα αναχωρούσαν με το «Νιου Άμστερνταμ», παρουσιάστηκαν εκπρόσωποι της Τραπέζης της Ελλάδος στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου για να παραλάβουν το χρυσό. Έκπληκτοι όμως άκουσαν εκπρόσωπο της τραπέζης να τους λέει :
- Να πάρετε τον χρυσόν ; Αλλ’ εμείς γνωρίζουμε, ότι η Τράπεζα της Ελλάδος εδρεύει στην Αθήνα. Πρέπει να λάβουμε εντολή από την Αθήνα για να επιτρέψουμε την εξαγωγή του !
Τα έχασαν οι υπάλληλοι από την απίθανη δικαιολογία των Αιγυπτίων. Το άρθρο 2 του καταστατικού της Τραπέζης της Ελλάδος όπως τροποποιήθηκε με τον Α,Ν, 3004/1941 στα Χανιά έχει ως εξής : «Η Τράπεζα της Ελλάδος εδρεύει εν τη πόλει, εν η εδρεύει η νόμιμος Κυβέρνησις της Χώρας. Εν τη αυτή πόλει ευρίσκεται το Κεντρικόν Κατάστημα αυτής». Τελικά μετά από διαβήματα της κυβέρνησης, ο χρυσός φορτώθηκε σε καμιόνια και με την συνοδεία αρμάτων μεταφέρθηκε διά μέσου της ερήμου στο Σουέζ. Εκεί τον παρέλαβε ένα επίτακτο εμπορικό σκάφος που μετείχε στην νηοπομπή και έφθασε στο Ντάρμπαν της Νοτίου Αφρικής. Με ισχυρά φρουρούμενη αμαξοστοιχία που διέθεσε ο πρωθυπουργός Γιαν Σματς, μεταφέρθηκε στο Γκέρμιστον, όπου έλιωσε και μετατράπηκε σε ομοιογενείς ράβδους. Προέκυψε χρυσός της κεκανομισμένης καθαρότητας βάρους ουγγιών 608.350 και 790/000, (η ζύγιση πολυτίμων μετάλλων ισούται με το 1/12 της λίτρας, δηλαδή 31,1035 γραμμάρια). Από το Γκρέμιστον, μεταφέρθηκε στην Πραιτώρια και αποθηκεύθηκε στα θησαυροφυλάκια της εκδοτικής Τραπέζης της Νοτίου Αφρικής.
…
Αυτό είναι το χρονικόν της διάσωσης του εις χρυσόν αποθέματος της Τραπέζης της Ελλάδος. Η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα από τις καταληφθείσες που ο χρυσός μετεφέρθη εξ ολοκλήρου στο εξωτερικό και διέφυγε την γερμανική αρπαγή.
…
Μετά από επίμονες συζητήσεις της ελληνικής κυβέρνησης στο Λονδίνο και της βρετανικής κυβέρνησης υπεγράφη συμφωνία στις 9 Μαρτίου 1942, με την οποίαν η βρετανική κυβέρνηση ανελάμβανε όλες τις δαπάνες εξοπλισμού, εξαρτήσεως, παροχής των ειδών διατροφής και ιματισμού των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, η δε ελληνική κυβέρνηση όλες τις άλλες δαπάνες.
Η Ελληνική Κυβέρνηση, από το Λονδίνο, όπου έδρευε προσωρινά, θα μπορούσε μόνο να χρησιμοποιήσει τα διαθέσιμα στην Τράπεζα της Ελλάδος που ανήκαν στο Δημόσιο. Τα άλλα διαθέσιμα της Τραπέζης της Ελλάδος, συμπεριλαμβανομένου του χρυσού, του προπολεμικού καλύμματος της Τραπέζης και των 35 εκατομμυρίων λιρών περίπου, τις οποίες είχε αποκτήσει η Τράπεζα εξ αγοράς από το δημόσιο, ανήκαν στον ελληνικό λαό και έπρεπε να διαφυλαχθούν για τις μεταπολεμικές ανάγκες.
Η Διοίκηση της Τραπέζης της Ελλάδος κατέβαλε κάθε προσπάθεια να αντιμετωπίσει τις δαπάνες του Κράτους στο εξωτερικό μέσω, κυρίως, της Εμπορικής μας Ναυτιλίας και των εις πίστωσιν του Δημοσίου διαθεσίμων και των ενισχύσεων των κυβερνήσεων της Αμερικής, της Αγγλίας και του Καναδά και να διαφυλάξει άθικτον το εις χρυσόν απόθεμα της Τραπέζης και τα προπολεμικά διαθέσιμά της σε συνάλλαγμα, τα οποία θα χρησίμευαν για τη μεταπολεμική περίοδο της χώρας.
Τί έγινε ο Χρυσός ;
Το 1945-1946 όταν η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε από τους Άγγλους επιστροφή του χρυσού, η απάντηση ήταν ότι ο χρυσός κάλυψε τις δαπάνες του ελληνικού στρατού στη Μέση Ανατολή. Όμως με την από 9 Μαρτίου 1942 συμφωνία [που προαναφέρθηκε] μεταξύ της ελληνικής κυβερνήσεως στο Λονδίνο και της βρετανικής, η δεύτερη αναλάμβανε όλες τις δαπάνες του ελληνικού στρατού Μέσης Ανατολής.
[1] Γεωργίου Κωστή, «Στην Κορυφή της Δόξας», εκδόσεις Δρόμων, Αθήνα 2007.
