Τα πανελλήνια θρησκευτικά ιερά αποτελούσαν τους συνήθεις χώρους και τα κατάλληλα «μέσα» για την προώθηση των ενοποιητικών τους επιδιώξεων. Το δελφικό μαντείο, λ.χ., παρά την αμφιλεγόμενη στάση του στα μηδικά, προέβη σε εκδηλώσεις πατριωτισμού και απέβη ζωτικό κέντρο της εθνικής ζωής τον 4ο π.Χ. αιώνα. Οι ρήτορες Γοργίας, Λυσίας και Ισοκράτης, έκριναν πως ο πανηγυρικός που εκφωνούσαν στο ιερό της Ολυμπίας ήταν η καταλληλότερη ευκαιρία για να απευθύνουν επίσημα σε όλους τους Έλληνες έκκληση ενότητας και ομοψυχίας, επικαλούμενοι το κοινό γένος, την κοινή θρησκεία και την ανωτερότητα της πολιτιστικής τους κληρονομιάς.
Ο Ισοκράτης, θα τονίσει ιδιαιτέρως την σημασία της ελληνικής παιδείας για την «διαλλαγή» και την «προς αλλήλους ομόνοιαν των Ελλήνων» και για την επιτυχία «της επί των βαρβάρων στρατείας». Με τον Ισοκράτη η παιδεία των Ελλήνων αποκτά προτεραιότητα έναντι του «γένους» και της «φύσεως». Κατά την χαρακτηριστική διατύπωση του ίδιου, «το Ελλήνων όνομα πεποίηκε μηκέτι του γένους, αλλά της διανοίας δοκείν είναι, και μάλλον Έλληνας καλείσθαι τους της παιδεύσεως της ημετέρας ή τους της κοινής φύσεως μετέχοντας»[2]. Με τον ισοκρατικό ρητορικό λόγο κορυφώνονται οι προσπάθειες συμφιλίωσης και συνένωσης των Ελλήνων και ανοίγει ο δρόμος για τον ελληνιστικό κόσμο, την «πάγκοινον χώραν», τον κοσμοπολίτη, και την οικουμενικότητα της ελληνικής παιδείας και τέχνης. Τους ίδιους στόχους επεδίωκε και ο Αριστοφάνης με την Ειρήνη και την κωμωδία του Λυσισάστρη, να επαναφέρει την ειρήνη και την ευημερία στους Έλληνες – «διδόναι πλούτον τοις Έλλησιν», καλώντας τούς Πανέλληνες σε κοινή δράση για την σωτηρία των Ελλήνων από τα δεινά του πολέμου και επικαλούμενος την ύπαρξη των κοινών ιερών κέντρων της Ολυμπίας και της πυθικής αμφικτιονίας.[1] Λεωνίδα Μπαρτζελιώτη, «Η απελευθερωτική δύναμη της ελληνικής παιδείας και νεωτερικής επιστήμης»
[2] Πανηγυρικός, 50
