Θουκυδίδου, Ιστορίας Ε΄
Οι Αθηναίοι έκαναν εκστρατεία εναντίον της Μήλου … Οι κάτοικοι της Μήλου ήσαν άποικοι των Λακεδαιμονίων και είχαν αρνηθεί να γίνουν υποτακτικοί των Αθηναίων, σαν τα άλλα νησιά. Στην αρχή είχαν μείνει ουδέτεροι, αλλά όταν οι Αθηναίοι είχαν μεταχειριστή βία και είχαν ρημάξει τη γη τους, βρέθηκαν σε κατάσταση ανοιχτού πολέμου.[1]
Αθηναίοι : Λοιπόν κ’ εμείς δεν θα πούμε μεγάλα λόγια ούτε μακριές φράσεις για ν’ αποδείξωμε ότι η νίκη μας επάνω στους Μήδους μας έδωσε το δικαίωμα ν’ ασκούμε την ηγεμονία μας ή ότι εκστρατεύσαμε τώρα εναντίον σας επειδή μας αδικήσατε. Αυτά δεν θα σας έπειθαν. Αλλά και από σας ζητούμε να μην προσπαθήσετε να μας πείσετε λέγοντάς μας ότι, αν και άποικοι των Λακεδαιμονίων, δεν είσαστε σύμμαχοί τους ή ότι δεν μας βλάψατε ποτέ. Ας συζητήσωμε, όμως για το τί είναι δυνατόν να γίνη έχοντας υπόψη τους πραγματικούς σκοπούς του καθενός και ξέροντας ότι, στις ανθρώπινες σχέσεις, τα νομικά επιχειρήματα έχουν αξία όταν εκείνοι που τα επικαλούνται είναι περίπου ισόπαλοι σε δύναμη και ότι, αντίθετα, ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύνατος υποχωρεί όσο του το επιβάλλει η αδυναμία του.
Μήλιοι : Εμείς, όμως, νομίζομε ότι είναι χρήσιμο – και είναι ανάγκη να το πούμε αφού θέσατε βάση της συζήτησής μας το συμφέρον και όχι το δίκαιο – να μην παραβλεφθή ένα στοιχείο που είναι κοινό αγαθό, δηλαδή το να μπορή πάντα εκείνος που βρίσκεται σε κίνδυνο, να επικαλήται τα ορθά και τα δίκαια και να ωφελήται πείθοντας τον αντίπαλό του με επιχειρήματα πέρα από τα αυστηρά πλαίσια του δικαίου. Αυτό, άλλωστε, σας συμφέρει όσο και μας, γιατί αν χάσετε τον πόλεμο, θα σας επιβάλουν, για παραδειγματισμό, την μεγαλύτερη τιμωρία.
Αθηναίοι : Εμείς δεν ανησυχούμε για τις συνέπειες που θα είχε μια ενδεχόμενη κατάλυση της ηγεμονίας μας και τούτο επειδή για τους νικημένους δεν είναι τόσο επικίνδυνοι όσοι, σαν τους Λακεδαιμονίους, ασκούν ηγεμονία επάνω σε άλλους (άλλωστε δεν συζητούμε τώρα με Λακεδαιμονίους) όσο είναι επικίνδυνοι οι υπήκοοι μιας πολιτείας όταν επαναστατήσουν εναντίον της και υπερισχύσουν. Η αντιμετώπιση, λοιπόν, ενός τέτοιου κινδύνου είναι δική μας υπόθεση. Εκείνο που τώρα θέλομε να σας πούμε είναι ότι ήρθαμε εδώ για το συμφέρον της ηγεμονίας μας και ότι τα όσα θα σας αναπτύξωμε έχουν σκοπό την σωτηρία της πολιτείας σας. Θέλομε να σας υποτάξωμε χωρίς να υποβληθούμε σε κόπο και χωρίς να σας καταστρέψωμε, πράγμα που είναι κοινό μας συμφέρον.
Μήλιοι : Πώς είναι δυνατόν να έχωμε εμείς το ίδιο συμφέρον να γίνωμε δούλοι σας όσο εσείς έχετε συμφέρον να μας υποτάξετε ;
Αθηναίοι : Επειδή εσείς, αν υποταχθήτε, θ’ αποφύγετε την έσχατη καταστροφή κ’ εμείς θα έχωμε κέρδος αν δεν σας καταστρέψωμε.
Μήλιοι : Ώστε δεν θα δεχόσαστε να είμαστε φίλοι σας αντί εχθροί σας, να ζούμε ειρηνικά και να μείνωμε ουδέτεροι ;
Αθηναίοι : Δεν μας βλάπτει τόσο η έχθρα σας όσο η φιλία σας που θα ερμηνευόταν σαν τεκμήριο αδυναμίας μας, ενώ το μίσος σας είναι, για τους όσους εξουσιάζομε, απόδειξη της δύναμής μας.
Μήλιοι : Τέτοια αντίληψη του δικαίου έχουν, λοιπόν, οι υπήκοοί σας, ώστε να βάζουν σε ίση μοίρα εκείνους που δεν έχουν μαζί σας κανέναν φυλετικό δεσμό και εκείνους που είναι άποικοί σας, όπως συμβαίνει με τους περισσότερους, που μερικοί μάλιστα απ’ αυτούς επαναστάτησαν και τους υποτάξατε ;
Αθηναίοι : Όσο για τα δικαιώματά τους κανείς από τους συμμάχους μας δεν νομίζει ότι υστερεί, αλλά πιστεύουν ότι, όσοι διατηρούν την αυτονομία τους το χρωστούν στη δύναμή τους και ότι ο φόβος μας συγκρατεί και δεν εκστρατεύομε εναντίον τους. Αν, λοιπόν, υποταχθήτε, όχι μόνο θ’ αυξανόταν ο αριθμός των υπηκόων μας, αλλά και θ’ αποδεικνυόταν ότι σεις, νησιώτες και ασθενέστεροι από άλλους, δεν μπορέσατε να μας αντισταθήτε εμάς που είμαστε θαλασσοκράτορες.
Μήλιοι : Και νομίζετε ότι οι προτάσεις μας δεν σας παρέχουν ασφάλεια ; Πρέπει και εδώ, όπως εσείς δεν μας επιτρέπετε να επικαλεσθούμε το δίκαιο και μας καλείτε να υποταχθούμε στο συμφέρον σας, να σας εξηγήσωμε και εμείς ποιο είναι το συμφέρον σας, να σας εξηγήσωμε και εμείς ποιο είναι το συμφέρον μας και να προσπαθήσωμε να σας πείσωμε ότι συμβιβάζεται με το δικό σας. Πώς είναι δυνατόν να μην μεταβάλετε σε εχθρούς σας όσους έως τώρα έμειναν ουδέτεροι, όταν δουν τί θα έχετε κάνει εδώ και θα περιμένουν ότι κάποτε θα στραφήτε και εναντίον τους ; Και με αυτό τί άλλο θα κάνετε παρά να ενισχύσετε όσους είναι εχθροί σας και να στρέψετε εναντίον σας, παρά την θέλησή τους, όσους δεν είχαν κανένα σκοπό να το επιχειρήσουν ;
Αθηναίοι : Καθόλου ! Επικίνδυνοι εχθροί μας δεν είναι όσοι κατοικούν την στεριά και είναι ελεύθεροι. Επικίνδυνοι είναι οι νησιώτες εκείνοι που σαν και σας έχουν μείνει ανεξάρτητοι και εκείνοι που είναι δυσαρεστημένοι από τους καταναγκασμούς που τους επιβάλλεί η ηγεμονία μας. Αυτοί υπάρχει πιθανότητα να ενεργήσουν αλόγιστα και να περιπλέξουν σε προφανείς κινδύνους και τους εαυτούς τους και εμάς.
[1] Οι εμφανείς ομοιότητες με τους σύγχρονους διεθνείς συσχετισμούς και τις διαπραγματευτικές τακτικές, καθώς και η ανυπόκριτη αναφορά στο συμφέρον και όχι στο δίκαιο, αλλά και στην ισχύ ως βάσης διαπραγμάτευσης, καταδεικνύουν με σαφήνεια την ωμότητα του ανθρώπινου χαρακτήρα και ταυτόχρονα την πολιτισμική στασιμότητα, σε επίπεδο αντιπαράθεσης, στο διάστημα των 25 αιώνων που μεσολαβούν μεταξύ του Πελοποννησιακού πολέμου και του σήμερα.
