Πατριαρχικές κοινωνίες
Η θέση της γυναίκας στον γάμο και την οικογένεια[1]
Βαβυλωνία και Ασσυρία
Οι Βαβυλώνιοι, γενικώς, είχαν την ευχέρεια να παραδίνονται σε πολυάριθμα «πειράματα» προ του γάμου. Η σύναψη ελεύθερων ενώσεων πριν από τον γάμο ήταν κάτι απόλυτα θεμιτό και παραδεκτό. Αυτός ο γάμος «υπό δοκιμήν» άρχιζε και τελείωνε με την ελεύθερη θέληση των νέων. Σε περίπτωση τερματισμού της ελεύθερης αυτής συμβιώσεως, η γυναίκα ήταν υποχρεωμένη να φέρει επάνω της ένα ομοίωμα εληάς από πέτρα ή πυλό.
Για τους νόμιμους γάμους υπεύθυνοι ήταν οι γονείς. Κατά τη διάρκεια του γάμου γινότανε ανταλλαγή δώρων, έτσι που στην ουσία ο ένας σύζυγος αγόραζε τον άλλο. Ο Ηρόδοτος μας περιγράφει:
«Όσοι είχον θυγατέρες εις ηλικίαν γάμου, τας οδηγούσαν συνήθως μίαν φοράν το έτος εις ένα μέρος, όπου συνεκεντώνοντο και πολλοί άνδρες. Ο κήρυξ τας παρουσίαζε και τας επωλούσε. Ήρχιζεν από την ωραιοτέραν και αφού εκατόρθωνε να πετύχει καλήν τιμήν, παρουσίαζεν τα άλλας, κατά σειράν ωραιότητος. Τας επωλούσε όμως, υπό τον όρον ότι οι αγορασταί θα τας ενυμφεύοντο. Αλλά το έθιμον αυτό δεν υπάρχει πλέον».
Αίγυπ
τος
Στην αρχαία Αίγυπτο την πρωτοβουλία για τον γάμο την είχε η γυναίκα. Στα ερωτικά γράμματα που διασώθηκαν η γυναίκα κάνει την πρόταση γάμου.
«αγαπημένε μου η επιθυμία μου είναι να γίνω γυναίκα σου και κυρία όλης της περιουσίας σου».
Ο σεβασμός των παιδιών στην μητέρα ήταν κάτι χαρακτηριστικό στην αρχαία Αίγυπτο. Από έναν πάπυρο του Μπουλάκ μαθαίνουμε ότι οι Αιγύπτιοι συμβούλευαν με συγκινητική σοφία τα παιδιά τους, να σέβονται και να αναγνωρίζουν τις θυσίες της μάνας.
«Μην ξεχνάς ποτέ την μητέρα σου. Διότι αυτή σε κρατούσε επί πολύ μέσα στα σπλάχνα της, ως ένα βαρύ φορτίον, Και όταν οι μήνες σου ετέλειωσαν σε έφερε εις τον κόσμο. Τρία ολόκληρα χρόνια σε εκουβαλούσε εις τον ώμον της και σου έδινε εις το στόμα το στήθος της. Σε εμεγάλωσε χωρίς να αηδιάσει από τας ακαθαρσίας σου. Και όταν επήγες στο σχολείο και έμαθες να γράφεις, αυτή ήρχετο κάθε ημέραν εκεί διά να σου φέρει από το σπίτι ψωμί και μπύρα».
Ινδία
Η αρχαία Ινδική οικογένεια ήταν αυστηρά πατριαρχική. Η γυναίκα ήταν από κατασκευή της κατώτερο ον. Όταν ο θεϊκός τεχνίτης Τβαστρί θέλησε να φτιάξει την γυναίκα διαπίστωσε ότι είχαν σωθεί τα υλικά με τα οποία είχε κατασκευάσει τον άνδρα και τότε, γράφει ο Μπ. Χάβελ στο βιβλίο του «Πρότυπα της Ινδικής τέχνης»:
«Πήρε την στρογγυλότητα της Σελήνης, τας καμπύλας των αναρριχητικών φυτών, το γάτζωμα της κλιματόβεργας, το τρεμούλιασμα της χλόης, την ευλυγισία των καλαμιών, το βελούδο των ανθέων, την ελαφρότητα των φύλλων, την γοργήν ματιάν του ζαρκαδιού, την ικανότητα της μέλισσας να κατασκευάζει κανονικάς κυψέλας, την ευθυμίαν των ηλιακών ακτίνων, τα δάκρυα των νεφών, την αστάθειαν του ανέμου, την δειλίαν του λαγού, την ματαιοδοξίαν του παγωνιού, την απαλότητα του στήθους του παπαγάλου, την αντοχήν του αδάμαντος, την γλύκαν του μελιού, την σκληρότητα της τίγρεως, την καυστικήν λάμψιν της φωτιάς, την δροσιάν του χιονιού, την υποκρισίαν του γερανού, την πιστότητα του Σακραβάκα και από το μίγμα όλων αυτών κατασκεύασε την γυναίκα και την έδωσε στον άνδρα».
Κίνα
Η Παν Χο Παν, Κινέζα συγγραφές που ανήκε στην αριστοκρατική τάξη, έγραψε για την Κινέζα γυναίκα:
«Κατέχομεν την τελευταίαν θέσιν στο ανθρώπινον είδος. Είμεθα το πλέον αδύνατο μέρος της ανθρωπότητος. Οι ταπεινότερες εργασίες μας είναι ο κλήρος … Ορθώς και δικάως λοιπόν το βιβλίον των νόμων των φύλων χρησιμοποιεί αυτάς τας λέξεις: Όταν η γυναίκα εύρη σύζυγον με την θέλησίν της θα τον έχει δι’ ολόκληρον την ζωήν της. Εάν η γυναίκα υπανδρευθεί παρά την θέλησίν της θα έχει τον σύζυγόν της επίσης δι’ ολόκληρον την ζωήν»[2].
Περσία
Η αρχαία Περσική οικογένεια, αυστηρά πατριαρχική, ήταν ο σπουδαιότερος θεσμός, ευλογημένος από τον θεό Ωρομάσδη και από τον Προφήτη του Ζαρατούστρα. Όταν ο Ζαρατούστρας θα ρωτήσει τον Θεό του, πιο σημείο της γης είναι εκείνο που ο άνθρωπος αισθάνεται πιο ευτυχής, αυτός θα απαντήσει:
«Είναι ο τόπος όπου ο πιστός έχτισε ένα σπίτι και έβαλε μέσα μία ιέρεια, ένα κτήνος, μια γυναίκα, όπου συντηρεί πολλά κοπάδια και όπου το κτήνος είναι πάντα ευτυχισμένο, η γυναίκα ευτυχεί, τα παιδιά ευτυχούν, η φωτιά ευτυχεί και κάθε ευλογία της ζωής ευτυχεί».
Ιουδαία
Η γυναίκα που δεν μπορούσε να αποκτήσει παιδιά, θεωρούσε τον εαυτό της άχρηστο … Προτιμούσε, χίλιες φορές, να αποκτήσει ο άνδρας της παιδιά με τις «θεράπαινές της» και να τα παρουσιάσει για δικά της. Μόνο διά μέσου της μητρότητας, αληθινής ή ψεύτικης, καταξιωνόταν στην κοινωνία.
«Και ότε είδεν η Ραχήλ ότι δεν ετεκνοποίησεν εις τον Ιακώβ, εφθόνησεν η Ραχήλ την αδελφήν αυτής. Και είπε προς τον Ιακώβ. Δος μοι τέκνα. Ει δε μη εγώ αποθνήσκω.
Και εξήφθη ο θυμός του Ιακώβ κατά της Ραχήλ και είπε. Μήπως είμαι εγώ αντί του Θεού όστις σε εστέρησεν από καρπού κοιλίας. Η δε είπεν. Ιδού η θεράπαινά μου Βαλλά. Είσελθε προς αυτήν και θέλει γεννήσει επί των γονάτων μου, διά να αποκτήσω και εγώ τέκνα εξ’ αυτής. Και έδωκε εις αυτόν Βαλλάν την θεράπαιναν αυτής διά γυναίκα. Και συνέλαβεν η Βαλλά και εγέννησεν υιόν εις τον Ιακώβ και είπεν η Ραχήλ. Ο Θεός με έκρινε και ήκουσε την φωνήν μου και μοι έδωκεν υιόν[3]».
Η Λεία, η δεύτερη γυναίκα του Ιακώβ, όταν έπαψε να γεννά, έλαβε την Ζελφάν την θεράπαιναν αυτής και έδωκεν αυτήν εις τον Ιακώβ διά γυναίκα. Και η Ζελφά, η θεράπαινα της Λείας, εγέννησεν υιόν εις τον Ιακώβ και είπεν η λεία: "Μακαρία εγώ διότι θέλουσι με μακαρίζει αι γυναίκες[4]".
Ρώμη
Στην Ρωμαϊκή οικογένεια βασικό ρόλο δεν παίζει η κοινή καταγωγή από τον ίδιο γεννήτορα, αλλά η υπαγωγή της οικογένειας κάτω από την ίδια εξουσία. Η δομή της διέφερε από την δομή της κατοπινής οικογένειας που στηρίζεται στους δεσμούς αίματος. Από την Ρωμαϊκή οικογένεια αποκλείονταν όλοι οι εξ’ αίματος συγγενείς της συζύγου και τα χειραφετηθέντα παιδιά. Αντίθετα, αποτελούσαν μέλη της ίδιας οικογένειας πρόσωπα που υπήχθησαν κάτω από την ίδια Patria Potestas. Η σύζυγος και μητέρα τότε μόνο αποτελούσε μέλος της ίδιας οικογένειας με τον άνδρα και τα παιδιά της, όταν ετίθετο υπό την εξουσία του συζύγου της, άλλως υπαγότανε στην οικογένεια από την οποία προήλθε.
_______________________
[1] Αποσπάσματα από το βιβλίο της Μαρίας Ματζιαφού – Κανελλοπούλου, Αθήνα 1979
[2] Γουΐλ Ντουράν, «Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού»
[3] Γέννεσις, κεφ. Λ. 1-7
[4] Γέννησις, κεφ. Λ. 9-14
Η θέση της γυναίκας στον γάμο και την οικογένεια[1]
Βαβυλωνία και Ασσυρία
Οι Βαβυλώνιοι, γενικώς, είχαν την ευχέρεια να παραδίνονται σε πολυάριθμα «πειράματα» προ του γάμου. Η σύναψη ελεύθερων ενώσεων πριν από τον γάμο ήταν κάτι απόλυτα θεμιτό και παραδεκτό. Αυτός ο γάμος «υπό δοκιμήν» άρχιζε και τελείωνε με την ελεύθερη θέληση των νέων. Σε περίπτωση τερματισμού της ελεύθερης αυτής συμβιώσεως, η γυναίκα ήταν υποχρεωμένη να φέρει επάνω της ένα ομοίωμα εληάς από πέτρα ή πυλό.
Για τους νόμιμους γάμους υπεύθυνοι ήταν οι γονείς. Κατά τη διάρκεια του γάμου γινότανε ανταλλαγή δώρων, έτσι που στην ουσία ο ένας σύζυγος αγόραζε τον άλλο. Ο Ηρόδοτος μας περιγράφει:
«Όσοι είχον θυγατέρες εις ηλικίαν γάμου, τας οδηγούσαν συνήθως μίαν φοράν το έτος εις ένα μέρος, όπου συνεκεντώνοντο και πολλοί άνδρες. Ο κήρυξ τας παρουσίαζε και τας επωλούσε. Ήρχιζεν από την ωραιοτέραν και αφού εκατόρθωνε να πετύχει καλήν τιμήν, παρουσίαζεν τα άλλας, κατά σειράν ωραιότητος. Τας επωλούσε όμως, υπό τον όρον ότι οι αγορασταί θα τας ενυμφεύοντο. Αλλά το έθιμον αυτό δεν υπάρχει πλέον».
Αίγυπ
τοςΣτην αρχαία Αίγυπτο την πρωτοβουλία για τον γάμο την είχε η γυναίκα. Στα ερωτικά γράμματα που διασώθηκαν η γυναίκα κάνει την πρόταση γάμου.
«αγαπημένε μου η επιθυμία μου είναι να γίνω γυναίκα σου και κυρία όλης της περιουσίας σου».
Ο σεβασμός των παιδιών στην μητέρα ήταν κάτι χαρακτηριστικό στην αρχαία Αίγυπτο. Από έναν πάπυρο του Μπουλάκ μαθαίνουμε ότι οι Αιγύπτιοι συμβούλευαν με συγκινητική σοφία τα παιδιά τους, να σέβονται και να αναγνωρίζουν τις θυσίες της μάνας.
«Μην ξεχνάς ποτέ την μητέρα σου. Διότι αυτή σε κρατούσε επί πολύ μέσα στα σπλάχνα της, ως ένα βαρύ φορτίον, Και όταν οι μήνες σου ετέλειωσαν σε έφερε εις τον κόσμο. Τρία ολόκληρα χρόνια σε εκουβαλούσε εις τον ώμον της και σου έδινε εις το στόμα το στήθος της. Σε εμεγάλωσε χωρίς να αηδιάσει από τας ακαθαρσίας σου. Και όταν επήγες στο σχολείο και έμαθες να γράφεις, αυτή ήρχετο κάθε ημέραν εκεί διά να σου φέρει από το σπίτι ψωμί και μπύρα».
Ινδία
Η αρχαία Ινδική οικογένεια ήταν αυστηρά πατριαρχική. Η γυναίκα ήταν από κατασκευή της κατώτερο ον. Όταν ο θεϊκός τεχνίτης Τβαστρί θέλησε να φτιάξει την γυναίκα διαπίστωσε ότι είχαν σωθεί τα υλικά με τα οποία είχε κατασκευάσει τον άνδρα και τότε, γράφει ο Μπ. Χάβελ στο βιβλίο του «Πρότυπα της Ινδικής τέχνης»:
«Πήρε την στρογγυλότητα της Σελήνης, τας καμπύλας των αναρριχητικών φυτών, το γάτζωμα της κλιματόβεργας, το τρεμούλιασμα της χλόης, την ευλυγισία των καλαμιών, το βελούδο των ανθέων, την ελαφρότητα των φύλλων, την γοργήν ματιάν του ζαρκαδιού, την ικανότητα της μέλισσας να κατασκευάζει κανονικάς κυψέλας, την ευθυμίαν των ηλιακών ακτίνων, τα δάκρυα των νεφών, την αστάθειαν του ανέμου, την δειλίαν του λαγού, την ματαιοδοξίαν του παγωνιού, την απαλότητα του στήθους του παπαγάλου, την αντοχήν του αδάμαντος, την γλύκαν του μελιού, την σκληρότητα της τίγρεως, την καυστικήν λάμψιν της φωτιάς, την δροσιάν του χιονιού, την υποκρισίαν του γερανού, την πιστότητα του Σακραβάκα και από το μίγμα όλων αυτών κατασκεύασε την γυναίκα και την έδωσε στον άνδρα».
Κίνα
Η Παν Χο Παν, Κινέζα συγγραφές που ανήκε στην αριστοκρατική τάξη, έγραψε για την Κινέζα γυναίκα:
«Κατέχομεν την τελευταίαν θέσιν στο ανθρώπινον είδος. Είμεθα το πλέον αδύνατο μέρος της ανθρωπότητος. Οι ταπεινότερες εργασίες μας είναι ο κλήρος … Ορθώς και δικάως λοιπόν το βιβλίον των νόμων των φύλων χρησιμοποιεί αυτάς τας λέξεις: Όταν η γυναίκα εύρη σύζυγον με την θέλησίν της θα τον έχει δι’ ολόκληρον την ζωήν της. Εάν η γυναίκα υπανδρευθεί παρά την θέλησίν της θα έχει τον σύζυγόν της επίσης δι’ ολόκληρον την ζωήν»[2].
Περσία
Η αρχαία Περσική οικογένεια, αυστηρά πατριαρχική, ήταν ο σπουδαιότερος θεσμός, ευλογημένος από τον θεό Ωρομάσδη και από τον Προφήτη του Ζαρατούστρα. Όταν ο Ζαρατούστρας θα ρωτήσει τον Θεό του, πιο σημείο της γης είναι εκείνο που ο άνθρωπος αισθάνεται πιο ευτυχής, αυτός θα απαντήσει:
«Είναι ο τόπος όπου ο πιστός έχτισε ένα σπίτι και έβαλε μέσα μία ιέρεια, ένα κτήνος, μια γυναίκα, όπου συντηρεί πολλά κοπάδια και όπου το κτήνος είναι πάντα ευτυχισμένο, η γυναίκα ευτυχεί, τα παιδιά ευτυχούν, η φωτιά ευτυχεί και κάθε ευλογία της ζωής ευτυχεί».
Ιουδαία
Η γυναίκα που δεν μπορούσε να αποκτήσει παιδιά, θεωρούσε τον εαυτό της άχρηστο … Προτιμούσε, χίλιες φορές, να αποκτήσει ο άνδρας της παιδιά με τις «θεράπαινές της» και να τα παρουσιάσει για δικά της. Μόνο διά μέσου της μητρότητας, αληθινής ή ψεύτικης, καταξιωνόταν στην κοινωνία.
«Και ότε είδεν η Ραχήλ ότι δεν ετεκνοποίησεν εις τον Ιακώβ, εφθόνησεν η Ραχήλ την αδελφήν αυτής. Και είπε προς τον Ιακώβ. Δος μοι τέκνα. Ει δε μη εγώ αποθνήσκω.
Και εξήφθη ο θυμός του Ιακώβ κατά της Ραχήλ και είπε. Μήπως είμαι εγώ αντί του Θεού όστις σε εστέρησεν από καρπού κοιλίας. Η δε είπεν. Ιδού η θεράπαινά μου Βαλλά. Είσελθε προς αυτήν και θέλει γεννήσει επί των γονάτων μου, διά να αποκτήσω και εγώ τέκνα εξ’ αυτής. Και έδωκε εις αυτόν Βαλλάν την θεράπαιναν αυτής διά γυναίκα. Και συνέλαβεν η Βαλλά και εγέννησεν υιόν εις τον Ιακώβ και είπεν η Ραχήλ. Ο Θεός με έκρινε και ήκουσε την φωνήν μου και μοι έδωκεν υιόν[3]».
Η Λεία, η δεύτερη γυναίκα του Ιακώβ, όταν έπαψε να γεννά, έλαβε την Ζελφάν την θεράπαιναν αυτής και έδωκεν αυτήν εις τον Ιακώβ διά γυναίκα. Και η Ζελφά, η θεράπαινα της Λείας, εγέννησεν υιόν εις τον Ιακώβ και είπεν η λεία: "Μακαρία εγώ διότι θέλουσι με μακαρίζει αι γυναίκες[4]".
Ρώμη
Στην Ρωμαϊκή οικογένεια βασικό ρόλο δεν παίζει η κοινή καταγωγή από τον ίδιο γεννήτορα, αλλά η υπαγωγή της οικογένειας κάτω από την ίδια εξουσία. Η δομή της διέφερε από την δομή της κατοπινής οικογένειας που στηρίζεται στους δεσμούς αίματος. Από την Ρωμαϊκή οικογένεια αποκλείονταν όλοι οι εξ’ αίματος συγγενείς της συζύγου και τα χειραφετηθέντα παιδιά. Αντίθετα, αποτελούσαν μέλη της ίδιας οικογένειας πρόσωπα που υπήχθησαν κάτω από την ίδια Patria Potestas. Η σύζυγος και μητέρα τότε μόνο αποτελούσε μέλος της ίδιας οικογένειας με τον άνδρα και τα παιδιά της, όταν ετίθετο υπό την εξουσία του συζύγου της, άλλως υπαγότανε στην οικογένεια από την οποία προήλθε.
_______________________
[1] Αποσπάσματα από το βιβλίο της Μαρίας Ματζιαφού – Κανελλοπούλου, Αθήνα 1979
[2] Γουΐλ Ντουράν, «Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού»
[3] Γέννεσις, κεφ. Λ. 1-7
[4] Γέννησις, κεφ. Λ. 9-14
