Ο αδύνατος ηγεμόνας, οι σύμβουλοι, τα κόμματα κι οι οικογένειες[1]
«Οι δασμοί απάνω στην κατανάλωση είναι πιο ίσιοι και εύκολοι από τους δασμούς απάνω στην κτήση. Τι απώλεια για το Δημόσιο να έχουν εξαντληθεί όλοι οι πρώτοι και να πρέπει να καταφύγομε στην πιο θλιβερή μέθοδο φορολογίας !»
Δαυΐδ Χιουμ, 1711-1776
Εκείνοι που χρησιμοποιούν τις πέννες τους για πολιτικά θέματα, ελεύθεροι από την κομματική μανία και από τις κομματικές προκαταλήψεις, καλλιεργούν μιαν επιστήμη που απ’ όλες τις άλλες συμβάλλει πιο πολύ στη δημόσιαν ωφέλεια, ακόμη και στην ιδιωτική ικανοποίηση εκείνων που αφιερώνουν τον εαυτό τους στη σπουδή της. Έχω ωστόσο την τάση να υποψιάζομαι ότι ο κόσμος είναι ακόμη παραπολύ νέος για να στερεώσει στην πολιτική πολλές γενικές αλήθειες, που θα μείνουν αληθινές έως τους υστερώτερους απογόνους μας. … Δεν είναι εντελώς γνωστό έως ποιο βαθμό εκλέπτυνσης, είτε στην αρετή είτε στην κακία, είναι δεκτική η ανθρώπινη φύση ή τί μπορεί να αναμένεται από την ανθρωπότητα έπειτα από μια μεγάλη μεταστροφή στη διαπαιδαγώγηση, στα έθιμα ή στις αρχές της. Ο Μακιαβέλλι είναι βέβαια ένα μεγάλο πνεύμα, αλλά επειδή περιόρισε τη μελέτη του στα εξωφρενικά και τυραννικά πολιτεύματα των αρχαίων χρόνων ή στα λίγο ανώμαλα πριγκηπάτα της Ιταλίας, οι διαλογισμοί του, ιδίως για το μοναρχικό πολίτευμα, έχει διαπιστωθεί ότι είναι εξαιρετικά ελαττωματικοί. Δεν υπάρχει κανόνας μέσα στον «ηγεμόνα» του που δεν διαψεύσθηκε εντελώς από μεταγενέστερην εμπειρία. «Ένας αδύνατος ηγεμόνας» λέγει «είναι ανίκανος να δεχτεί καλή συμβουλή. Γιατί, εάν συμβουλευτεί πολλούς, δεν θα μπορεί να κάνει την εκλογή του ανάμεσα σε διαφορετικές συμβουλές. Εάν πάλι αφεθεί σε ένα, αυτός ο υπουργός μπορεί ίσως να έχει ικανότητα, αλλά δεν θα είναι για πολύν καιρό υπουργός. Θα είναι βέβαιος ότι έχει τον κύριό του στη διάθεσή του και θα τοποθετήσει τον εαυτό του και την οικογένειά του πάνω από το θρόνο». Ανάμεσα σε πολλά παραδείγματα σφαλμάτων του πολιτικού εκείνου μνημονεύω τούτο που κατά μέγα μέρος προέρχεται από το γεγονός ότι ο ίδιος έζησε σε μια παραπολύ πρώιμη εποχή του κόσμου, για να είναι καλός κριτής της πολιτικής αλήθειας. Σχεδόν όλοι οι ηγεμόνες της Ευρώπης κατευθύνονται σήμερα από τους υπουργούς των, πράγμα που συμβαίνει εδώ και δύο περίπου αιώνες[2], και όμως δεν έχει ποτέ συμβεί ένα τέτοιο γεγονός ούτε μπορεί ίσως να συμβεί.
[1] Αποσπάσματα από τα «Δοκίμια» του Δαυΐδ Χιουμ, σε μετάφραση Ε.Π. Παπανούτσου – τίτλος δοκιμίου: «Η πολιτική ελευθερία», Εστία.
[2] Θυμίζουμε πως ο Χιουμ έζησε τον 18ο αιώνα (1711-1776) και αναπόφευκτα αναφέρεται σε εκείνη της εποχή.
