η παγκόσμια άχρονη, ατοπική, κοσμοπολίτικη κουλτούρα της ανερχόμενης νέας ιντελιγκέντσιας[1]
Σε αντίθεση με τους προηγούμενους πολιτισμικούς ιμπεριαλισμούς, που είχαν ρίζες σε κάποιο συγκεκριμένο εθνοτικό χρόνο και τόπο καταγωγής, η νέα παγκόσμια κουλτούρα είναι οικουμενική και άχρονη. Εξαιτίας του εκλεκτικισμού της αδιαφορεί για τον τόπο και το χρόνο. Είναι ρευστή και άμορφη. Αυτή η μεταμοντέρνα, κοσμοπολίτικη κουλτούρα, αν και προς το παρόν είναι περισσότερο αναπτυγμένη στη Δύση, έχει μεταφερθεί σε ολόκληρο τον κόσμο από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τηλεπικοινωνίας. Βρίσκεται εδώ και τώρα και παντού. Δεν καυχιέται πως διαθέτει ιστορία ή ιστορίες, τα παραδοσιακά μοτίβα που χρησιμοποιεί ξεθάβονται μόνο ως επιφανειακή διακόσμηση μιας προσανατολισμένης στο παρόν και το μέλλον «επιστημονικής» και τεχνολογικής κουλτούρας.
Πρόκειται επίσης για μια θεμελιωδώς τεχνητή κουλτούρα, για ένα ιδιότροπο και ειρωνικό συνονθύλευμα. Οι επιδράσεις της είναι προσεκτικά υπολογισμένες και της λείπει οποιαδήποτε συναισθηματική αφοσίωση στα σημαινόμενά της. Κατασκευασμένος και ρηχός, ο νέος κοσμοπολιτισμός ενδιαφέρεται κυρίως για τα μέσα του και για την επαναδιατύπωση των αξιακών διλημμάτων υπό τη μορφή τεχνικών προβλημάτων, επιλύσιμων με αμιγώς τεχνολογικές μεθόδους. Ως προς αυτό είναι συνεπής με τον τεχνολογικό του χαρακτήρα, όπου διασταυρούμενα συστήματα επικοινωνίας και πληροφόρησης δημιουργούν αλληλεξαρτώμενα δίκτυα τα οποία εκφράζονται μέσω ενός οικουμενικού, ποσοτικού και επιστημονικού λόγου με χειριστή μια ιντελιγκέντσια τεχνικών που αντικαθιστά τον παλαιότερο, αμιγώς κριτικό λόγο των ανθρωπιστών διανοούμενων με τη δική της, τεχνοκρατική κουλτούρα.
Αναμφίβολα, το γενικό περίγραμμα αυτής της παγκόσμιας, τεχνολογικής κουλτούρας είναι ήδη ορατό, έστω και αν προς το παρόν η διάδοσή της στον πλανήτη είναι μάλλον ανομοιογενής. Είναι όμως δυνατόν να επιβιώσει και να ανθήσει μια τέτοια κοσμοπολίτικη κουλτούρα ; Μπορεί να απλώσει ρίζες μέσα στους διάφορους πληθυσμούς του κόσμου ;
Και πάλι, δεν υπάρχουν ανάλογα προηγούμενα στο παρελθόν για να μας καθοδηγήσουν. Ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε μία μοναδική κουλτούρα, αλλά πολλές ιδιαίτερες, εκφραστικές και ιστορικά προσδιορισμένες. Ακόμα και οι πιο επεκτατικές και ευρέως διαδεδομένες από αυτές ήταν δεμένες με το χρόνο και το χώρο της καταγωγής τους – είτε αναφερόμαστε στη ρώμη, είτε στο Βυζάντιο, είτε στη Μέκκα – και το ίδιο ισχύει για την εικονογραφία τους και για την αίσθηση της ταυτότητας, οι οποίες βασίζονταν σε συγκεκριμένες ιστορικές παραδόσεις που είχαν πλατιά λαϊκή απήχηση για μεγάλες χρονικές περιόδους. … Ίσως είναι εφικτό να κατασκευαστούν παραδόσεις και να δημιουργηθεί μια τυποποιημένη εικονογραφία, όμως για να διατηρηθούν είναι αναγκαίο να διαθέτουν κάποια αλϊκή απήχηση, την οποία θα αποκτήσουν μόνο αν καταφέρουν να εναρμονιστούν με ένα φαντασιακό συλλογικό παρλθόν … Όλα όσα θυμίζουν τους πεσόντες – οι τελετές στη μνήμη τους, τα αγάλματα των ηρώων και οι επετειακοί εορτασμοί – … αντλούν το νόημα και τη συναισθηματική τους δύναμη από ό,τι θεωρείται και βιώνεται ως συλλογικό παρελθόν.
[1] Άντονυ Δ. Σμιθ, Εθνική ταυτότητα, σ. 225-226, εκδόσεις Οδυσσέας 2000.
