1821_ομοιότητες με το σήμερα, που εκπλήσσουν ... και ο Μουσουλμάνος που πολέμησε με τους Έλληνες

 

Οι φιλέλληνες του 1821*

Μπάμπης Άννινος

Οι εις την Ελλάδα ελθόντες κατά τον Αγώνα φιλέλληνες δύνανται να διαιρεθούν εις δύο μεγάλας κατηγορίας. Εις τους φονευθέντας εις τας μάχας, ή παραμείναντας και αποθανόντας εν Ελλάδι μετά το πέρας του υπέρ ανεξαρτησίας πολέμου, και εις τους διατρίψαντας προσκάιρως, αγωνισθέντας οπωσδήποτε και απελθόντας κατά την διάρκειαν, ή ευθύς μετά την λήξιν των εχθροπραξιών. Κατά τον προαναφερθέντα κατάλογον, όστις εδημοσιεύθη προ αρκετών ετών εν τη «Εβδομάδι» και ούτινος η ακρίβεια πρέπει πάντοτε να θεωρηθή ως κατά προσέγγισιν, εις την πρώτην κατηγορίαν υπάγονται 286 φιλέλληνες. Την μεγάλην πλειονότητα εν τη φάλαγγι ταύτη έχουν οι Γερμανοί, ανερχόμενοι εις 121. Εκ των Γερμανών δε πάλιν οι περισσότεροι είναι Πρώσσοι ! Η αντιπαραβολή του φλογερού τότε της Γερμανίας φιλελληνισμού προς την σημερινήν ψυχρότητα του γερμανικού έθνους, προς την συστηματικήν εχθροπάθειαν του γερμανικού τύπου, προς τα κυνικάς ύβρεις του Βίσμαρκ και τον απηνή διωγμόν της Ελλάδος υπό του αυτοκράτορος Γουλιέλμου του Β΄, επέρχεται ακουσίως εις την σκέψιν και εκπλήσσει διά την αντίθεσιν. Quantum mutate ab illis αληθώς !

Μετά τους Γερμανούς έρχονται οι Γάλλοι, συμποσούμμενοι εις 56, ύστερον δε οι Ιταλοί, όντες 50 τον αριθμόν. Αλλά πάσα της Ευρώπης χώρα συνεισήνεγκε την συμβολήν της εις τον σχηματισμόν της ευγενεστάτης των φιλελλήνων φάλαγγος, παρεκτός δε των αναγραφέντων ήδη, ήσαν προς τούτοις 11 Έλβετοί, 10 Άγγλοι, 8 Δανοί, 7 Κορσικανοί, 5 Πολωνοί, 4 Αυστριακοί, 3 Σουηδοί, 3 Σκώτοι, 2 Ισπανοί, 1 Πορτογάλος, 1 Ούγγρος, 1 Ιρλανδός, 1 Βέλγος, 1 ολλανδός και 1 Αμερικανός. Το παραδοξότερον δε είναι ότι υπήρξε συν τοις άλλοις και εις φιλέλλην … Μουσουλμάνος. Ήτο ούτος ο Αιγύπτιος Δαβουσσί, ανήκων εις την περίφημον ίλην των Μαμελούκων του Ναπολέοντος. Μετά το πέρας της ναπολεοντικής εποποιΐας, αποστρατευθείς ο Δαβουσσί, μετέβη εις την πατρίδα του προς εξάσκησιν κληρονομικών τινων δικαιωμάτων. Αλλ’ οι αντίδικοί του ήσαν εκ των ισχυόντων και ο πασάς δωροδοκηθείς συνέλαβε και ερράβδισε ανηλεώς τον πρώην Μαμελούκον. Έκτοτε αυτός ώμοσε μίσος άσπονδον κατά των Μουσουλμάνων, εκ Γαλλίας δε, όπου είχε επανακάμψει μετά το ατύχημά του, έδραμεν εκ των πρώτων όπως αγωνισθή μετά των Ελλήνων. Εις το Πέτα επολέμησεν ως ήρως. Εφόνευσεν όσους εχθρούς ηδυνήθη διά της ακτηρίδος[i] του όπλου του, και έπεσε νεκρός διάτρητος υπό πληγών επί σωρού εχθρικών πτωμάτων.

*Οι φιλέλληνες του 1821, Εκδόσεις Γαλαξία

---

[i] Ακτηρίς, η: το πίσω μέρος του όπλου· εδώ, με τα υπολείμματα δηλαδή, από το πίσω μέρος του όπλου

1821_μικρές ιστορίες από το Μεσολόγγι

 

Ο σύντροφος[i]

Ο κυρ Άγγελος, ο γάιδαρος του μυλωνά του γερο-Παντελιού, βρέθηκε κι’ αυτός μαζί με τον αφέντη του στο Μεσολόγγι, όταν άρχισε η πολιορκία.

Σαν όλοι οι πολιορκημένοι, που μ’ αγόγγυστη καρδιά καθένας έκανε ό,τι παραγγελνόταν, έτσι κι’ ο κυρ Άγγελος, στρατιώτης ταπεινός, κι’ απ’ όλους ο ύστερος, ποτέ δεν έλειψε από το βαρύ έργο, πούπεσε στο μερδικό του, και του ταίριαζε στο φυσικό. Είχε δεν είχε ακόλουθο τον γερο-Παντελιό, έπρεπε αυτός να κουβαλήση τ’ άλεσμα απ’ τον Ανεμόμυλο στους φούρνους και να χαιρετήση και ν’ αντιχαιρετηθή στον δρόμο από τα μπουλούκια τα πολεμικά.

Αδείλιαστος, που είναι και λίγο να τον πη κανείς, αφρόντιστος σαν ήρωας που ο ίδιος δεν το ξέρει, άμα δεν είχε να δουλέψη έπιανε τη θέση του δώθε από τον μύλο στην ακρολιμνιά, κι’ αγνάντευε το πέλαγο, τριγυρισμένο τελευταία από τα τούρκικα καράβια και καΐκια.

Ο αγώνας τότε όλο και χειρότερα τραβούσε. Τα κανόνια πολλές φορές σημάδευαν και τον κυρ Άγγελο. Τις σφαίρες όμως και τις μπόμπες αυτός δεν τις ψηφούσε, κι’ ας χορεύαν τριγύρω του.

Τη νύχτα συνέβηκε πολλές φορές ένα παράξενο. Άμα οι Τούρκοι ‘τοιμαζόντανε για έφοδο, τόξερε αυτό ο κυρ Άγγελος. Τόξερε και το διαλαλούσε. Η σάλπιγγά του χτύπαγε τους κουρασμένους, που λαγοκοιμώνταν· και ξυπνούσαν, κι’ άρχιζαν τον πόλεμο. Τότε σώπαινε ο κυρ Άγγελος. Τραγική ήταν η σιωπή του, όσο κ’ η κραυγή του γαύρη.

Τέλος ο κυρ Άγγελος άμα ξεφώνιζε, ήταν η ώρα του πολέμου. Τόξεραν οι πολεμιστές αυτό. Κι’ όσο η πείνα, κι’ όσο ο πόλεμος θέριευε τους ανθρώπους, τόσο κι ο κυρ Άγγελος γινόταν αλλιώτικος, ανθρώπινος, ακόμα κ’ υπεράνθρωπος. Είχε καταντήσει αδύνατος σα φάντασμα, ίσκιος καρτερικός κι’ ακίνητος, ίδιο το πνεύμα της αλύγιστης Φρουράς, που χαρομαχούσε, και δεν παραδινότανε.

Μια νύχτα, από τις τελευταίες εκείνες, η κραυγή του κυρ Άγγελους πια δεν ακούστηκε, άξαφνα. Το ρέκασμα του το πολεμικό, από φοβερές  χιλιάδες καμωμένο, το ξέσυρμά του το στριγκό έσβυσε για πάντα. Ο γάιδαρος σφάχτηκε και φαγώθηκε από τους πεινασμένους. Δεν είχε πια να μοιράση άλεσμα και δεν είχε μήτε ο ίδιος τί να φάη. Και φαγώθηκε. Αυτό ήταν το χαμπέρι το πρωϊνό και το πικρότερο. Τότε βαρυθύμησε η Φρουρά πρώτη φορά, σα να νικήθηκε.

Έπειτα ήρθε της Έξοδος η ώρα. Ο γερο-Παντελιός μάζεψε τα κόκκαλα του φίλου του και τάχωσε στον  Ανεμόμυλο, να μην τα βρουν οι Τούρκοι. Κι’ όσοι ήταν να περάσουν, πέρασαν, γλύτωσαν. Μα όσοι γύρισαν πίσω, και κλείστηκαν στον Ανεμόμυλο, βάλανε φωτιά. Τότε και τα κόκκαλα του κυρ Άγγελου ανεβήκανε στον ουρανό. 

---

[i] Γιάννης Βλαχογιάννης, Μεγάλα χρόνια, Εκδόσεις Έστίας.

1821_ιστορίες από την ανάσταση του Έθνους των Ελλήνων

 

Περί τιτλομανίας[1]

Στην γραπτή επικοινωνία των πρώτων χρόνων  του Ξεσηκωμού κυριαρχούσε ένα πνεύμα αξιοπρέπειας, σεμνότητας και αλληλεγγύης. Οι αγωνιστές γράφουν με αυθορμητισμό και ειλικρίνεια. Χωρίς υπαγορεύσεις και εσωτερικούς καταναγκασμούς, με μοναδικό κίνητρο το πατριωτικό χρέος. Απευθύνονταν «προς το Σεβαστόν Εκτελεστικόν Σώμα», «προς την Υπερτάτην Διοίκησιν» και υπέγραφαν : «Με το προσήκον σέβας». Υπήρχε αίσθηση ισοτιμίας, θέρμη, συνείδηση ισοπολιτείας και αυθορμητισμός στην επικοινωνία και προς τα άνω και προς τα κάτω. Οι οπλαρχηγοί, πριν από το όνομά τους, έγραφαν «ο πατριώτης» ή «φίλος ειλικρινής και αδελφός». Τα έγγραφα της Πελοποννησιακής Γερουσίας προς τους Εφόρους άρχιζαν με την δημοκρατική προσφώνηση «Φιλογενέστατοι αδελφοί Έφοροι» ή «Φιλογενέστατοι κύριοι, σας προσφέρουμε τον πατριωτικόν ασπασμόν». Η Διοίκηση απευθυνόταν προς τους «προμάχους της Ελλάδος», τους «γενναίους οπλαρχηγούς». Οι κοινότητες προσαγόρευαν τους παραλήπτες των επιστολών τους «αδελφοί πατριώται»[2].

Αυτή την αντίληψη της πατριωτικής αλληλεγγύης και του αλληλοσεβασμού – επιταγή του δημοκρατικού πολιτεύματος – είχαν ενστερνισθεί όλοι οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες στην αλληλογραφία τους κατά την πρώτη διετία του Αγώνα, όπως προκύπτει από την αναδίφηση των Αρχείων με έγγραφα της εποχής. Η Διοίκηση προς τους αγωνιστές: «Γενναίοι αδελφοί καπεταναίοι και στρατιώται». Ο Βρεσθαίνης Θεοδώρητος προς τον πρόεδρο του Εκτελεστικού: «Μένωμε όλην την αδελφικήν αγάπην και ειλικρίνειαν». Ένας αγωνιστής, αρχίζει το γράμμα του: «Υπέρ πίστεως και πατρίδος, με το ταπεινό μου φανερώνω …». Άλλοι υπογράφουν: «Οι επαινούντες και τιμώντες σε»[3].

Δεν θα κρατήσει όμως πολύ η στάση αυτή που ξεχειλίζει από πατριωτισμό, φιλαλληλία και δημοκρατική συνείδηση. Οι άνθρωποι της εξουσίας που σεληνιάζονται στην ιδέα της λαϊκής κυριαρχίας, κατακτώντας νευραλγικά αξιώματα, ονειρεύονται τα μεγαλεία του οθωμανικού δολβετιού και συνασπίζονται για να καταπνίξουν το φιλελεύθερο και δημοκρατικό πνεύμα που δονεί την ελληνική κοινωνία του Εικοσιένα.

…

Μυκτιρίζει ο Κολοκοτρώνης : «Και ευγενέστατον και πανευγενέστατον και εκλαμπρότατον και εξοχώτατον και μεγαλειότατον με ωνόμασαν και μόνον τον τίτλον του παναγιωτάτου δεν μ’ έδωσαν». Τις διακρίσεις και την γελοία τιτλομανία στιγματίζει ο Οδυσσέας Ανδρούτσος σε επιστολή του προς τον Μαυροκορδάτο : «Γλέπω τους προκομμένους του Έθνους μας οπού ελπίζομεν να μας ορμηνεύουν απ’ τα καλά φρονήματα οπού εις την Ευρώπην εμάθανε» … και αντί «να εβγάλουν από ημάς την ιδέα του τιτλομανισμού βλέπομεν αυτούς να λυσσάνε ως σκύλοι μανιασμένοι δια βαθμούς και αξιώματα»[4]

---

[1] Κυριάκος Σιμόπουλος, «Η Διαφθορά της Εξουσίας», Αθήνα 1992, σ.σ. 122-123 και 120.

[2] Μερικές φορές ξαναζωντανεύει το αρχαίο ελληνικό ήθος στην επικοινωνία δημοσίων ανδρών και υπηρεσιών. «Ο Άρειος Πάγος τη_ι υπερτάτη_ι Βουλή_ι ευ πράττειν» (Σάλωνα, 22 Φεβρουαρίου 1822). Ο Άρειος Πάγος «τω_ι μινίστρω_ι των Εσωτερικών, χαίρειν» (22 Μαρτίου 1822). Ακριβώς όπως απευθυνόταν ο Ισοκράτης προς τον βασιλιά Φίλιππο και τον γιο του Αλέξανδρο. «Ισοκράτης Φιλίπω_ι των Μακεδόνων βασιλεί χαίρειν». «Αλεξάνδρω_ι χαίρειν». Στην αρχαία ελληνική δημοκρατία οι τίτλοι είναι άγνωστοι. Υπήρχαν μόνο θεσμοί και θεσμοθέτες, πολίτες ελεύθεροι, ισότιμοι και αυτόνομοι. Και όπως γράφει ο Κοραής, «τοιαύτην ισονομικήν και αληθώς ανδρώση αποστροφήν των τίτλων έδειχναν οι πολίται, όχι μόνον αναμεταξύ των, αλλά και λαλούντες ή γράφοντες προς βασιλείς των άλλων εθνών» (Άπαντα, τ. Α΄, σ. 347-348).

[3] Κυρ. Σιμόπουλος, η γλώσσα και το Εικοσιένα, σ. 95 κ.ε.)

[4] Ιστορικόν Αρχείον Μαυροκορδάτου, τεύχος IV, σ. 205. Και ο Μακρυγιάννης : «Αυτήνοι κατατρέχονται από τους Εκλαμπρότατους και τους Εξοχώτατους … Τους φκιάσαν αυτήνοι οι διακοναραίοι οι αγωνισταί Εκλαμπρότατους … Αυτήνοι βαθ/μολογώνται, αυτήνοι πλερώνονται βαριούς μιστους» (Ν. Δραγούμης, τ. Α΄, σ. 156)

1821

 

Το ελληνικό «παράλογο»*

Στο τυραννικό οθωμανικό κράτος η διαφθορά αποτελούσε κανόνα του δημόσιου βίου. Όλα τα αξιώματα προσφέρονταν στον πλειοδότη ή στον ευνοούμενο του σεραγιού. Η προσωπική αξιωσύνη ήταν το τελευταίο που απασχολούσε τους σουλτάνους. Για να εξαγοράσουν το υπούργημα οι υποψήφιοι πασάδες δανείζονταν μυθικά ποσά από τους σαράφηδες της Πόλης. Οι δανειστές τους συνόδευαν στην έδρα τους για να εισπράξουν επιτόπου τα κεφάλαιά τους προσαυξημένα με γενναίο διάφορο. Ο πασάς, επειδή ο χρόνος της θητείας ήταν άδηλος, έπρεπε να καλύψει τις δαπάνες και να συγκεντρώσει πλούτη όχι μόνο για την προσωπική του ισόβια χλιδή αλλά και για δωροδοκίες – αναγκαίες για την εξουδετέρωση των εχθρών του, για την διατήρηση της εύνοιας του παλατιού και την επανάκτηση του αξιώματος. Ο αποθησαυρισμός γινόταν με άγρια καταπίεση, αρπαγές, σφετερισμούς περιουσιών και κακουργήματα[1]. Την ίδια τακτική ακολουθούσαν όλοι οι Τούρκοι αξιωματούχοι, μεγάλοι και μικροί: βαλήδες, βοϊδοδάδες, καδήδες, αγάδες, σπαχήδες[2].

Η Ελληνική Επανάσταση αντιμετώπισε την βάρβαρη αλλά και διεφθαρμένη οθωμανική εξουσία κάτω από δυσμενείς εσωτερικές συνθήκες και δυσμενέστερες διεθνείς συγκυρίες. Ακριβώς γι’ αυτό αποτελεί, χωρίς υπερβολή, το μεγαλύτερο γεγονός του ΙΘ΄ αιώνα και το σημαντικότερο μετά την Γαλλική Επανάσταση. Η διεθνής, ωστόσο, ιστοριογραφία αγνόησε ή υποτίμησε την κορυφαία αυτήν στιγμή της ανθρωπότητας. Άλλοτε από προκαταλήψεις και άλλοτε από ωμή σκοπιμότητα. Ένας λαός που έχει συνείδηση των πολιτιστικών του καταβολών ξεσηκώνεται ολομόναχος εναντίον μιας πανίσχυρης αυτοκρατορίας με όλες τις Δυνάμεις της εποχής απερίφραστα εχθρικές. Είναι το ελληνικό «παράλογο», ή «μωρία» του αποστόλου Παύλου[3]. Επαναστατεί όχι μόνο για αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού αλλά και για κοινωνική δικαιοσύνη. Για εθνική απελευθέρωση αλλά και για δημοκρατία. Εθνικό αλλά και πολιτικό όραμα μέσα στον ζόφο της δουλείας. Μοναδικό παράδειγμα στον κόσμο εκείνης της εποχής.

Και τα τρία Συντάγματα του Αγώνα (Επιδαύρου 1822, Άστρους 1823, Τροιζήνος 1826) υπήρξαν πολιτεύματα φιλελεύθερα και δημοκρατικά, έκφραση των απαιτήσεων της αφυπνισμένης ελληνικής κοινωνίας για την θεμελίωση εθνικού κράτους. Καμμιά αντίδραση δεν κατόρθωσε να εκτρέψει το ορμητικό ρεύμα και την καθολική αξίωση για αναγνώριση της λαϊκής κυριαρχίας και των ατομικών δικαιωμάτων και την καθιέρωση κοινοβουλευτικού συστήματος. Ήταν τα πιο φιλελεύθερα και δημοκρατικά πολιτεύματα στην Ευρώπη της απολυταρχίας, των καταπιέσεων και της Ιεράς Συμμαχίας. Οι συντάκτες των πολιτευμάτων του Αγώνα οραματίζονταν όχι μόνο την εθνική ανεξαρτησία αλλά και δημοκρατική διακυβέρνηση και κοινωνική δικαιοσύνη[4]

 

---

* Κυριάκου Σιμόπουλου, Η Διαφθορά της Εξουσίας, Αθήνα 1992, σ. 78-79

[1] Όταν ένας χασάπης γίνεται πασάς, έγραφε ο Καποδίστριας σε υπόμνημά του προς τις τρεις Δυνάμεις, «όλως αμαθής επίτροπος απολύτου δεσπότου, ημπορεί ποτέ να φέρεται επιεικώς ;» (Α. Μάμουκας, Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος, εν Πειραιεί 1839, σ. 36). Το διεφθαρμένο οθωμανικό διοικητικό σύστημα εξεικονίζεται σε υπόμνημα του Dimo Stefanopoli (Δήμου Στεφανόπουλου ;), απεσταλμένου του Βοναπάρτη στον ελληνικό χώρο το 1797: «Όλα τα υπουργήματα αγοράζονται. Δεν υπάρχουν μισθοί. Αμέσως μετά τον διορισμό του κάθε αξιωματούχος ξεκινά για την έδρα του με συνοδεία που ορίζει ο ίδιος. Στο πέρασμά του, πόλεις και χωριά, καλύπτουν τις ανάγκες της κουστωδίας χωρίς αποζημίωση. Αμέσως μετά την εγκατάστασή του εξαναγκάζει τους δυστυχείς υπηκόους να καταβάλουν το ποσό που στοίχισε το αξίωμα, το ποσό που έδωσε στους προστάτες του, το ποσό που έπρεπε να στέλνει κάθε χρόνο στους ανθρώπους του στην Πόλη για να παρεμβαίνουν όταν καταφθάνουν στον Μεγάλο Βεζύρη οι καταγγελίες και τα παράπονα των θυμάτων του, το ποσό που χρειάζεται για την συντήρηση της φρουράς του και το ποσό που έπρεπε να παραμείνει στο θησαυροφυλάκιο για να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες του και να αντιμετωπίσει τους ανταγωνιστές του» (Voyage en Grece pendant les annees V et VI (1797 et 1798) d’ apres deux missions, A Londres 1800, σ. 34)

[2] A. Andreades, L’ administration financiere de la Grece sous la domination turque, Paris 1910, σ. 29 κ.ε. Οι Τούρκοι πασάδες ακολουθούσαν το σύστημα των επάρχων της ρωμαιοκρατίας που εξορμούσαν στις κατακτημένες ελληνικές περιοχές με την πολυάριθμη συνοδεία τους και ασύδοτοι καταλήστευαν τους πληθυσμούς με τις ευλογίες και την συνενοχή της διεφθαρμένης κεντρικής εξουσίας (Κυρ. Σιμόπουλος, Ξενοκρατίας, Μισελληνισμός και Υποτέλειας, Αθήνα 1989, σ. 14 κ.ε.)

[3] Προς Κορινθίους, Α΄, α΄, 18.

[4] Μερικά παραδείγματα που αποκαλύπτουν όχι μόνο τον προοδευτικό χαρακτήρα αλλά και την μοναδικότητα των Συνταγμάτων που ψήφισαν οι επαναστατικές εθνοσυνελεύσεις:

Σύνταγμα Επιδαύρου: «Όλοι οι Έλληνες εισίν όμοιοι ενώπιον των νόμων άνευ τινός εξαιρέσεως ή βαθμού ή κλάσεως ή αξιώματος» (Τμήμα Β΄, γ΄). «Όλοι οι Έλληνες, εις όλα τα αξιώματα και τα τιμάς έχουσι το αυτό δικαίωμα∙ δοτήρ δε τούτων μόνη η αξιότης εκάστου» (Τμήμα Β΄, στ΄)

Σύνταγμα Άστρους: … «Τα βασανιστήρια καταργούνται διά παντός» (Τμήμα Ζ΄, καφ. Θ΄, πε΄)

Σύνταγμα Τροιζήνος: … «Κανείς δεν δύναται να μείνη εις φυλακήν πλέον των 24 ωρών, χωρίς να πληροφορηθή επισήμως τας αιτίας της φυλακίσεώς του∙ και πλειότερον των τριών ημερών χωρίς ν’ αρχίση η εξέτασις» (Κεφ. Γ΄, 23). «Κανένας τίτλος δεν δίδεται από την ελληνικήν πολιτείαν» (Κεφ. Γ΄, 27). «Τα επίθετα Εκλαμπρότατος, Εξοχώτατος δεν δίδονται εις κανέναν Έλληνα εντός της Επικρατείας» (Κεφ. Γ΄, 28).

Χριστιανικός Λόγος

Εις μνήμη πατρός Σάββα Δαμασκηνού (1930-2021) 

Διαδοχή τολμήματος αυτοθυσίας η κοινωνία με τον Ναζωραίο

Αρχιμανδρίτου, πατρός Σάββα Δαμασκηνού

«Και ως ου λαμβάνει τον σταυρόν αυτού και ακολουθεί οπίσω μου, ουκ έστι μου άξιος»
(Ματθ. 10-38, Λουκά 14-27)

Ο Αριστοτέλης, ο μέγας Σταγειρίτης στοχαστής, αγαπητοί μου φίλοι, θα δει στην μεσότητα την ουσιαστική προϋπόθεση της πραγματικής επιστήμης. «Πας επιστήμων», τονίζει, «την υπερβολήν και την έλλειψιν φεύγει, το δε μέσον ζητεί και τούθ’ αίρεται», η επιστήμη αποφεύγει την όποια υπερβολή: «της μεν υπερβολής και της ελλείψεως φθιρούσης, το δε της μεσότητος σωζούσης» (Αριστ. Νικομάχεια, Ι 2, 6, 5-12. 1006b). Σε μία εκ διαμέτρου αντίθετη διάσταση διατυπώνεται η θέληση του θεού στον ελωχειμιστικό διάλογο. Ο Γιαχβέ, ο θεός του Ισραήλ, είναι θεός ζηλωτής (Ελ Κανά). Δεν δέχεται καμιά άλλη λατρεία, κανέναν άλλο θεό για τον λαό του Ισραήλ. Είναι θεός ασυμβίβαστος. Δεν ικανοποιείται με το «μέσον», την «μεσότητα», ανεχόμενος άλλους θεούς στη λατρεία του. «Εγώ ο Γιαχβέ, ο θεός σου, είμαι θεός ζηλωτής (Ελ Κανά) [Έξοδος 20, 5b, πάπυρος νας Ελ Κανώ]. Στο κήρυγμα του Δευτερονομιστή τονίζεται κατά τον πλεόν εναργή τρόπο η μοναδικότητα του Θεού και η αξίωσίς του εις αυτόν μόνο να δώσει ο ισραήλ την αγάπη του: «Άκουε Ισραήλ: ο Γιαχβέ, ο θεός σου, είναι ένας Γιαχβέ και θα αγαπήσεις τον Γιαχβέ, τον θεό σου, με όλη την καρδιά σου και όλη την ψυχή σου και μ’ όλη την δύναμή σου» (Δευτερονόμιο 6, 4-5). Ο Ισαάκ συνιστά για τους Ζηλωτάς κατά την εποχή του Ιουδαϊσμού παράδειγμα προς μίμηση. Όπως αυτός έφερε τα ξύλα για την πυρά της θυσίας του, ως «ο βαστάζων τον σταυρόν αυτού εν τοις ώμοις αυτού» (Ιδ. Hermann Strach – Paul Billerbeck, kommentar zum Neuen Testament aus Talmud und Neidrasch, Bd I p. 587, Munchen 1926, πρβλ Adolf Schlatter, Der Evangelist Mattheus, p. 350, Stuttgard, 1928). Όπως αυτός έφερε επί τον ώμον τα ξύλα της θυσίας του, έτσι και οι Ζηλωταί έφεραν επί τον ώμον τους σταυρούς των, καταδικασμένοι στον μαρτυρικό θάνατο από την ρωμαϊκή εξουσία.

Η διάσταση του χριστιανικού κηρύγματος δεν έχει τίποτε το κοινόν εκτός της θανής με τον ζηλωτισμό του Ιουδαϊσμού. Αυτή στην οποίαν εντάσσονται πρώτοι οι μαθηταί του Ιησού δεν συνιστά εξουσία και τρόπον υπερασπίσεως της πατρίδας των. Συνιστά πορείαν ενός εκάστου στα ίχνη του Ιησού φέρων τον προσωπικόν του σταυρόν ως συνέπεια της μαρτυρίας της πίστεώς του. Εδώ η Αριστοτέλειος μεσότης υποχωρεί και παραχωρεί τη θέση της «στο τόλμημα της αποφάσεως υπέρ της πορείας στα ίχνη του Ιησού στον Γολγοθά» (Ιδ. Rudolf Bultmann, Theologie des Neuen Testaments, p. 47, Tubingen 1968). Το κήρυγμα του χριστιανισμού έχει ως θεμέλιον «τον λόγον τον του σταυρού». Εδώ «το μωρόν του Θεού, σοφώτερον των ανθρώπων εστι και το ασθενές του Θεού ισχυρότερον των ανθρώπων εστι» (Α΄ προς Κορινθίους 1, 25).

Αγαπητοί μου φίλοι, δεν είναι εύκολο να είναι κανείς χριστιανός. Χριστιανός δεν σημαίνει μόνον πίστη στην θεότητα του Χριστού, αλλά ταυτόχρημα και κοινωνία των παθημάτων του (Φιλιππισίου 3, 10), κατά τον Πάυλο. Άξιος του Ναζωραίου είναι «ως λαμβάνει τον σταυρόν αυτού και ακολουθεί οπίσον του, κηρύσσον έργον και λόγον». Το γεγονός της υποθέσεως του Γολγοθά είναι η υπόθεσις του καθόλου ανθρώπου, αφού ο Ιησούς εξέχεε το αίμα αυτού υπέρ των ανθρώπων.

Χριστιανικός Λόγος

Εις μνήμη πατρός Σάββα Δαμασκηνού (1930-2021)

Από την τυραννία των «ταμπού» ελευθερώνει τον άνθρωπο ο Θεάνθρωπος

«Το Σάββατον δια τον άνθρωπον εγένετο και ουχ ο άνθρωπος διά το Σάββατον[1]»
του Αρχιμανδρίτη πατρός Σάββα Δαμασκηνού

Μια δυστυχισμένη γυναίκα θα συναντήση ο Ιησούς ένα Σάββατο, αγαπητοί μου φίλοι. Δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια γέρνει το σώμα της. Δεν μπορεί ν’ ατενίσει τον ουρανό και να προσβλέψη στο μεγαλείο των έργων του Θεού, να δη τα έργα των δακτύλων του, την Σελήνη και τους αστέρας, που στερέωσαν τα χέρια του[2]. Ο ευεργετικός λόγος του Ναζωραίου θα την απαλλάξη από την νόσο των οστών, την σκολίωσιν, θα σταθή ευθυτενής για να προσβλέψη στο ύψος του ουρανού τα μεγαλεία του Θεού.

Όμως είναι Σάββατο, ο Νόμος απαγορεύει ρητώς κάθε εργασία. Η ιερότητα του Σαββάτου ισοδυναμεί με την περιτομή, που ίσχυε ως το κατ’ εξοχήν γνώρισμα του Ιουδαίου, που τον ξεχώριζε από τους αμαρτωλούς Εθνικούς[3]. Στον Ελωχειμιστικό Δεκάλογο η εντολή της αργίας του Σαββάτου έχει κοσμολογική διάσταση «Επειδή σε εξ ημέρες δημιούργησε ο Θεός τον ουρανό και τη γη και τη θάλασσα και όλα όσα υπάρχουν στον κόσμο και την ημέρα την εβδόμη ανεπαύθη[4]». Τα δευτερονόμιο θα δώσει κοινωνική διάσταση στην εντολή της αργίας του Σαββάτου πλησιάζοντας τον άνθρωπο «δεν θα κάμης κανένα έργο … για να αναπαυθή ο δούλος Σου και η δούλη Σου και ο ξένος που βρίσκεται στις πύλες Σου, όπως και Συ[5]». Όμως αυτή η προοδευτική αιτιολογία της αργίας του Σαββάτου, θα καταστή στον Ιουδαϊσμό της εποχής του Ιησού «ταμπού» και αβάστακτη τυραννία για τον άνθρωπο. Και απ’ αυτήν την τυπολατρική τυραννία θα απαλλάξη τον άνθρωπο ο Θεάνθρωπος, αγγίζοντας τον πόνο της ταλαίπωρης γυναίκας και καταργώντας την άτεγκτη ρήτρα του αποδεικτικού πινακίου «καθένας που ποιεί έργον κατά την ημέρα του Σαββάτου οπωσδήποτε εκτελείται[6]».

Σ’ αυτήν την βαρβαρότητα του Ιουδαϊκού Νομισμού θ’ αντιτάξη ο Ιησούς το μεγαλείον της ευεργετούσης χάριτος. «Γύναι, απολέλυσαι της ασθενείας σου», ενώ τα άχραντα χέρια του θ’ αγγίξουν το βασανισμένο της σώμα.

Το «ταμπού» του Σαββάτου, αγαπητοί μου φίλοι, που εύρισκε τη σκληρότερη έκφρασή του στον Ιουδαϊσμό της εποχής του Ιησού, πρυτανεύει και στο σημερινό κόσμο και βρίσκει τρόπους να τυραννήση τον ταλαίπωρο άνθρωπο της εποχής μας. Όχι βέβαια με τον Νόμο της αργίας του Σαββάτου, αλλά με την απαξίωση του ανθρώπου. Οι βόμβες απεμπλουτισμένου ουρανίου, που έσπειραν τον θάνατο στην Γιουγκοσλαβία και το Ιράκ συστήνουν σήμερα μια άλλη μορφή Νομισμού, που σφαγιάζει την ελευθερία του ανθρώπου στον βωμό της πανίσχυρης μαινόμενης Υπερδύναμης και η ίδια φαρισαϊκή υποκρισία επαναλαμβάνεται και σήμερα, όταν μετά τις πρώτες βόμβες στο Ιράκ, ο Πρόεδρος της αφηνιασμένης υπερδύναμης είπε το ανήκουστο και ηλίθιο χαριτολόγημα: «πάω τώρα να κάνω την προσευχή μου και να κοιμηθώ». Απεχθής βλασφημία.

Ο Θεός είναι ζωοδότης. Ζωήν ήλθε να παράσχειν και ου θάνατον όπως οι βόμβες της Υπερδυνάμεως. Θεραπεύει, δεν θανατώνει.

Αγαπητοί φίλοι,
Χαρίστε με την παρουσία σας στον ανθρώπινο πόνο το χαμόγελο της ελπίδας. Θυμηθείτε την φράση του Ιερού Χρυσοστόμου. Άνθρωπος εστίν το περιπούδαστον του Θεού ζώον, καν δούλος η ουκ έστι μοι ευκαταφρόνητος καν εις η άνθρωπος εστι, δι ον ουρανός εταννύσθη και ήλιος φαίνει και αστέρες λάμπουσι και πηγάς βρύουσιν και προφήτας επέμφθησαν και Νόμους εδόθηκας τι δη πάντα λέγειν ; Δι ον ο μονογενής Υιός του Θεού άνθρωπος εγένετο. Ο Δεσπότης μου εσφάλη και το αίμα αυτού εξέχεεν υπέρ του ανθρώπου καγώ καταφρονήσαι έχω ; Και ποίαν έξω συγγνώμη ;

Από την τυραννία των «ταμπού» ελευθερώνει τον άνθρωπο ο Θεάνθρωπος. Γινόμεθα συνεργοί του.
_______________________

[1] κατά Μάρκον, 2, 27
[2] Ψ. 8,4
[3] Gl. 2,15 πρβλ Hugo Grossmann, “Die Religion des Judentum”, σ. 103 Tubingen 1966
[4] Έξοδος 20, 1-12
[5] Dt. 5, 12-15
[6] Έξοδος 31,15β

εξωτερική πολιτική

Η θυσία της Βορείου Ηπείρου ή στον δρόμο για την ευτυχή και ζωτικήν ανάπτυξιν των λαών του Αίμου[i]

Η δικαίωση, σε πλατιά κλίμακα, των εθνικών διεκδικήσεων της Ελλάδας δεν κάλυψε, όπως ήταν εύλογο, το σύνολο των εκκρεμών αλυτρωτικών αιτημάτων. Σε πρώτο επίπεδο, ανάμεσα στα τελευταία αυτά, οφείλουν να τοποθετηθούν ο καθορισμός του καθεστώτος της βόρειας Ηπείρου[ii] και η συμβατική προσκύρωση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου, απελευθερωμένων από τον ελληνικό στόλο στη διάρκεια των επιχειρήσεων του πρώτου Βαλκανικού Πολέμου.

Η απόφαση για την ίδρυση αυτόνομου αλβανικού κράτους, απότοκη σύντονης ιταλοαυστριακής δραστηριότητας στο πλαίσιο της πρεσβευτικής συνδιασκέψεως του Λονδίνου, δεν συνοδευόταν από τον καθορισμό των εδαφικών ορίων της νέας επικράτειας. Η μοιραία σύναψη των συνοριακών αυτών εκκρεμοτήτων με σκοπιμότητες και κριτήρια ξένα προς την εθνολογική πραγματικότητα των επίμαχων επαρχιών, έτεινε να ματαιώσει την προσάρτηση της Βορείου Ηπείρου στην Ελλάδα, παρά την κατάληψή της από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Το επίφοβο αυτό ενδεχόμενο επαληθεύτηκε, όταν η πρεσβευτική συνδιάσκεψη, ειδικά εξουσιοδοτημένο όργανο βάσει των όρων της Συνθήκης του Λονδίνου, επεξέτεινε με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας, στις 17 Δεκεμβρίου 1913, τα νότια σύνορα της Αλβανίας ως τη γραμμή Στύλου-Πρέσπας. Η εκδήλωση της ελληνικής αντιδράσεως περιστελλόταν κάτω από την εκβιαστική πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων, επιφορτισμένων να καθορίσουν το καθεστώς των νησιών του Αιγαίου. Η κοινή ευρωπαϊκή διακοίνωση προς την Αθήνα, στις 13 Φεβρουαρίου 1914, συσχέτιζε άμεσα τα δύο ζητήματα : η αναγνώριση της ελληνικής κυριαρχίας στον νησιωτικό χώρο του Αρχιπελάγους – με την εξαίρεση της Ίμβρου, της Τενέδου και του Καστελλόριζου – συνεπαγόταν τον εξαναγκασμό της Ελλάδας να αποσύρει τα στρατεύματά της από τη Βόρεια Ήπειρο και να αποθαρρύνει κάθε αντίδραση απέναντι στο καθεστώς της αλβανικής κυριαρχίας.

Η αναγκαστική υποχώρηση της Αθήνας δεν προοριζόταν εν τούτοις, να οδηγήσει στην εξομάλυνση των διαφορών πάνω στα δύο επίμαχα ζητήματα. Οι Έλληνες της Βόρειας Ηπείρου εξεγείρονταν κατά των ευρωπαϊκών αποφάσεων, ανακήρυσσαν την αυτονομία της περιοχής και εγκαθιστούσαν στο Αργυρόκαστρο προσωρινή κυβέρνηση με πρόεδρο τον Γ. Χρηστάκη-Ζωγράφο. Η αναγνώριση, με τη συμφωνία της Κέρκυρας, στις 17 Μαΐου 1914, σημαντικών διοικητικών, εκκλησιαστικών και εκπαιδευτικών προνομίων, ισοδύναμων με την χορήγηση πραγματικής αυτονομίας στις επαρχίες Κορυτσάς και Αργυροκάστρου και η προσεπικύρωσή των παραχωρήσεων από τον νεοεκλεγέντα ηγεμόνα της Αλβανίας, Γουλιέλμο Βηδ, δεν θα αρκέσει για να παγιωθεί η ειρήνη στο εσωτερικό του νεότευκτου αλβανικού κράτους.

…

Τα συγκεκριμένα αιτήματα (της ελληνικής κυβέρνησης) εντοπίζονταν στην οριστική διευθέτηση του νησιωτικού και στον θετικό διακανονισμό του βορειοηπειρωτικού ζητήματος. Ηγέτης στην επική πολεμική προσπάθεια της χώρας, ο Βενιζέλος, γινόταν, μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου, κήρυκας της ανάγκης για την οριστική αποκατάσταση και παγίωση της ειρήνης. Στο διμερές επίπεδο … η Ελλάδα … ήλπιζε ότι ο καθορισμός των νοτίων συνόρων της Αλβανίας θα γινόταν με τρόπο που να μην διαταράξει τις φιλικές σχέσεις των δύο λαών …

Πέρα από το διμερές πεδίο, τα βαλκανικά κράτη, στο σύνολό τους, θα ήταν δυνατόν – σύμφωνα με την άποψη του Έλληνα πρωθυπουργού – να συσφίξουν τους δεσμούς τους … προκειμένου να φθάσουν βαθμηδόν στην σύμπηξη μιας Βαλκανικής Ομοσπονδίας «προς ευτυχή και ζωτικήν ανάπτυξιν των λαών του Αίμου»

---

[i] Κων/νου Σβολόπουλου, «Η ελληνική εξωτερική πολιτική, 1900 – 1945», βιβλιοπωλείον της Εστίας, πρώτη έκδοση 1992, κεφ. Β΄, σ.σ. 99-103

[ii] Ήδη, η τελική κάμψη της τουρκικής αντιστάσεως στα Ιωάννινα, την Ανδριανούπολη, τη Σκόδρα και ακόμη το Αργυρόκαστρο, το Τεπελένι και τη Σάμο, επιβεβαίωναν την ολοκληρωτική στρατιωτική κατίσχυση των βαλκανικών συμμάχων και την κατάρρευση κάθε σοβαρού οθωμανικού ερείσματος στα εδάφη της Χερσονήσου και στον νησιωτικό χώρο του Αιγαίου. (βλ. και σ. 85)

πολιτική Λογοτεχνία

κι όμως ... μπορείς

Ο αλυσοδεμένος ελέφαντας[i]

Η ιστορία αυτή μου έκανε τρομερή εντύπωση γιατί μέσα στο πάθημα του ελέφαντα αντικατοπτρίστηκε στα μάτια μου το πάθημα της Ελλάδας. Κι όταν μιλάω για Ελλάδα, για να μην παρεξηγιόμαστε, δεν αναφέρομαι στους τρισάθλιους πολιτικούς μας, αυτούς που μας οδήγησαν στην σημερινή μας κατάντια, αλλά στον ελληνικό λαό που φαίνεται πως ξέχασε ότι αυτός και μόνο αυτός έχει τη δύναμη στα χέρια του να ανατρέψει τόσο το σάπιο και υποταγμένο στους κακόβουλους αλλοεθνείς κατεστημένο, όσο και την κατάσταση στην οποία αυτό το απερίγραπτο κατεστημένο τον βύθισε και τον βυθίζει καθημερινά. Αναφέρομαι στον ελληνικό λαό που ξέχασε πως αυτός και μόνο αυτός μπορεί να καταβαραθρώσει τους διαβρωμένους από τους παντοειδείς υπονομευτές της δύσμοιρης Χώρας πολιτικούς σχηματισμούς που αυτός έχρισε δυνάστες του και που με τον ενδοτισμό τους τον οδήγησαν στην χρεοκοπία, στην απόγνωση, τον εξευτελισμό, τις αυτοκτονίες (αλήθεια δεν είδα την δικαιοσύνη να ασχολείται με το έγκλημα αυτό της φυσικής δηλαδή εξόντωσης χιλιάδων, όπως φαίνεται, Ελλήνων πολιτών, με δράστη φανερό, ιθύνοντα νου φανερότερο και όπλο προφανές). Αναφέρομαι στον ελληνικό λαό που ξέχασε, ως φαίνεται, πως αυτός και μόνο αυτός μπορεί την εναλλακτική πολιτική του 3% να την καταστήσει κυρίαρχη και αντίστροφα. Αναφέρομαι στον κυρίαρχο, κατά τα φαινόμενα, ελληνικό λαό που ξέχασε πως υπάρχουν και σήμερα εναλλακτικές φωνές, που όμως αρνείται να ακούσει, ίσως επειδή παραιτήθηκε της προσπάθειας, επειδή το προσπάθησε στο παρελθόν και έφαγε τα μούτρα του. Θα μου πείτε, ελέφαντας η ψωροκώσταινα ; Η Ιταλία με το πολλαπλάσιο οικονομικό μέγεθος ίσως. Η Ελλάδα, όμως, μάλλον για ποντικάκι δείχνει. Απαντώ : το ποντικάκι φοβάται, περισσότερο από κάθε τι, ο ελέφαντας. Ιδού λοιπόν η ιστορία …

Ι.Λ.

Όταν ήμουν μικρός μου άρεσε πολύ το τσίρκο, και στο τσίρκο μου άρεσαν πιο πολύ τα ζώα. Μου έκανε τρομερή εντύπωση ο ελέφαντας που, όπως έμαθα αργότερα, είναι το αγαπημένο ζώο όλων των παιδιών. Στην παράσταση, το θεόρατο ζώο έκανε επίδειξη του τεράστιου βάρους του, του όγκου και της δύναμής του. Όμως, μετά την παράσταση και λίγο προτού επιστρέψει στη σκηνή, ο ελέφαντας στεκόταν δεμένος συνεχώς σ’ ένα μικρό ξύλο μπηγμένο στο έδαφος. Μια αλυσίδα κρατούσε φυλακισμένα τα πόδια του.

Ωστόσο, το ξύλο ήταν αληθινά μικροσκοπικό κι έμπαινε σε ελάχιστο βάθος μέσα στο έδαφος. Μολονότι η αλυσίδα ήταν χοντρή και ισχυρή, μου φαινόταν ολοφάνερο ότι ένα ζώο που μπορεί να ξεριζώσει δέντρα με τη δύναμή του, θα μπορούσε εύκολα να λυθεί και να φύγει.   

Το θεωρούσα αληθινό μυστήριο.

Μα τί τον κρατάει ;

Γιατί δεν το σκάει ;

Όταν ήμουν πέντε ή έξι ετών πίστευα ακόμα στη σοφία των μεγάλων. Ρώτησα τότε κάποιον δάσκαλο, τον πατέρα μου ή ένα θείο μου, για το μυστήριο του ελέφαντα. Κάποιος μου εξήγησε ότι ο ελέφαντας δεν το έσκαζε γιατί ήταν δαμασμένος.

Έκανα τότε την προφανή ερώτηση : «Κι αφού είναι δαμασμένος, γιατί τον αλυσοδένουν ;»

Δεν θυμάμαι να πήρα κάποια ικανοποιητική απάντηση. Με τον καιρό, ξέχασα το μυστήριο του ελέφαντα με το παλούκι, και το θυμόμουν μόνο όταν βρισκόμουν με κάποιους που είχαν αναρωτηθεί κάποτε πάνω στο ίδιο θέμα.

Πριν από μερικά χρόνια ανακάλυψα – ευτυχώς για μένα – ότι κάποιος είχε αρκετή σοφία ώστε ν’ ανακαλύψει την απάντηση.

Ο ελέφαντας του τσίρκου δεν το σκάει γιατί τον έδεναν σ’ ένα παρόμοιο παλούκι από τότε που ήταν πολύ, πολύ μικρός.

Έκλεισα τα μάτια και φαντάστηκα τον νεογέννητο κι ανυπεράσπιστο ελέφαντα δεμένο στο παλούκι. Είμαι βέβαιος ότι τότε το ελεφαντάκι είχε σπρώξει, τραβήξει και ιδρώσει πασχίζοντας να λευτερωθεί. Μα παρ’ όλες τις προσπάθειές του, δεν τα είχε καταφέρει, γιατί εκείνο το παλούκι ήταν πολύ γερό για τις δυνάμεις του.

Φαντάστηκα ότι θα κοιμόταν εξαντλημένο και την επόμενη μέρα θα προσπαθούσε ξανά, και τη μεθεπόμενη το ίδιο. Ώσπου, μια μέρα, μια φρικτή ημέρα για την ιστορία του, το ζώο θα παραδεχόταν την αδυναμία του και θα υποτασσόταν στη μοίρα του.

Αυτός ο πανίσχυρος και θεόρατος ελέφαντας που βλέπουμε στο τσίρκο δεν το σκάει γιατί νομίζει ότι δεν μπορεί, ο δυστυχής.

Η ανάμνηση της αδυναμίας που ένιωσε λίγο μετά τη γέννησή του είναι χαραγμένη στη μνήμη του.
Και το χειρότερο είναι ότι ποτέ δεν αμφισβήτησε σοβαρά αυτή την ανάμνηση.
Ποτέ μα ποτέ δεν ξαναπροσπάθησε να δοκιμάσει τις δυνάμεις του ...

Κι ένα τελευταίο σχόλιο. Σεβασμός στους λαούς που εξακολουθούν να αντιστέκονται. Ντροπή και ανάθεμα σε όσους έχουν αποδεχτεί τη μοίρα τους. Κι όπως είπε κι η γηραιά και σοφή βασίλισσα της Αγγλίας, λίγο πριν από το δημοψήφισμα για την παραμονή ή ΟΧΙ της Βρετανίας στην φυλακή της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Γερμανών : «δώστε μου τρεις καλούς λόγους για να μείνουμε στην Ε.Ε.»[ii] … η απάντηση είναι προφανής.

---

[i] Χόρχε Μπουκάι, «Να σου πω μια ιστορία», τίτλος πρωτοτύπου “Dejame que te cuente”, μετάφαση Κρίτων Ηλιόπουλος, σ. 7-9, εκδόσεις opera, Αθήνα 2011

[ii] https://www.protothema.gr/world/article/588936/vasilissa-elisavet-doste-mou-treis-kalous-logous-gia-meinoume-stin-ee/

2018 ... θνησιγενή ονόματα

το Κράτος του Αλέξανδρου

Η Πρώτη Ιουστινιανή … δηλαδή … η περιφέρεια των Σκοπίων[i]

Η σημερινή Βαλκανική χερσόνησος ελέγετο κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους Ιλλυρικόν, από δε του Μεγάλου Κωνσταντίνου μόνον το δυτικόν τμήμα αυτής,από του Δουνάβεως μέχρι της Ελλάδος μετά της Κρήτης, των Κυκλάδων νήσων και των Σποράδων. Όταν το κράτος διενεμήθη μεταξύ Ουάλεντος και Ουαλεντιανού, εγεννήθη ζήτημα περί του Ιλλυρικού, το οποίον το 379 παρεχωρήθη προς διοίκησιν υπό του Γρατιανού εις τον Θεοδόσιον τον Μέγαν. Μετά τον θάνατον τούτου ο Στιλίχων ήθελε να κυβερνήση αυτός το Ιλλυρικόν και δι’ αυτό επενέβη εις τα πράγματα της Ανατολής κατά τα πρώτα έτη του Αρκαδίου. Και πολιτικώς μεν παρέμεινε πλέον το Ιλλυρικόν υπό την διοίκησιν του Βυζαντίου, εις το οποίον προσετέθη το 437 και το λεγόμενον δυτικόν Ιλλυρικόν με πρωτεύουσα το Σίρμιον, αλλ’ εξηκολούθησε να εξαρτάται από την εκκλησιαστικήν δικαιοδοσίαν του Πάπα. …

Αντιπρόσωπος του Πάπα εις το Ιλλυρικόν ήτο ο επίσκοπος Θεσσαλονίκης, αλλ’ ο Ιουστινιανός ιδρύσας εις την πατρίδαν του, την περιφέρειαν των σημερινών Σκοπίων, την μητρόπολιν της Πρώτης Ιουστινιανής περιώρισε προσωρινώς την δικαιοδοσίαν της Θεσσαλονίκης. Η Πρώτης όμως Ιουστινιανή δεν ήκμασε, διότι αι επιδρομαί των Αβάρων και Σλάβων επέφεραν καταστροφάς εις το βόρειον Ιλλυρικόν και δεν έχομεν ειδήσεις περί αυτής μετά το 602.

…

… Οι Σλάβοι από του Ηρακλείου εγκαθίστανται προς νότον του Δουνάβεως, αλλά βέβαια βαθμηδόν και όχι χωρίς εμπόδια.

Επί Ηρακλείου αναφέρεται και επίθεσις Σλάβων ή Σλάβων και Αβάρων κατά της Θεσσαλονίκης[ii], η οποία δεν επέτυχεν, αλλά πάντως συνετέλεσε να φέρη Σλάβους νοτιώτερα και δι’ αυτό γίνονται επί των διαδόχων του Ηρακλείου εκστρατείαι των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου κατ’ αυτών εις την ανατολικήν Μακεδονίαν. Τα θαύματα του Αγίου Δημητρίου αναφέρουν[iii] διαφόρους Σλαβικάς φυλάς εις την Μακεδονίαν. Το γραφέν όμως[iv] ότι ήδη υπήρχαν «Σκλαβηνίαι» εις την κυρίως Μακεδονίαν δεν είναι ακριβές. Εις την Ροδόπην και τον άνω Στρυμώνα κατώκησαν πυκνότεροι οι Σλάβοι και αυταί αι περιφέρειαι ωνομάσθησαν Σκλαβηνίαι.

…

Ο Κώνστας επωθελήθη τας αραβικάς ανωμαλίας διά να αναλάβη τον αγώνα (568) κατά των Σλάβων, οι οποίοι είχαν φθάσει μέχρι Μακεδονίας[v]. Αύτη είναι η πρώτη μαρτυρία ασφαλούς εγκαταστάσεως των Σλάβων εις την Μακεδονίαν.

…

Όπως ο Κώνστας Β΄, ηναγκάσθη να εκστρατεύση και ο Ιουστινιανός Β΄ κατά των Σλάβων της Μακεδονίας, ίσως κατά το 688, ότε επροχώρησε μέχρι Θεσσαλονίκης[vi], τότε δ’ άλλους ηχμαλώτισε, άλλους «ομολογία παρέλαβε»[vii] και μετώκισεν εις το θέμα Οψίκιον της Μικράς Ασίας ήτοι εις την Βιθυνίαν.

…

Το 747 συνέβη φοβερός λοιμός («θανατικόν» κατά τον Θεοφάνη 1, 429), ο οποίος ηραίωσε τον πληθυσμόν της Κωνσταντινουπόλεως. …

Εξ αφορμής του λοιμού αναφέρεται το πρώτον η ασφαλής ύπαρξις Σλάβων εν Ελλάδι υπό του Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου[viii]: «εσλαβώθη δε πάσα η χώρα και γεγονε βάρβαρος, ότε ο λοιμικός θάνατος πάσα εβόσκετο την οικουμένην (=Βυζαντινόν Κράτος), οπηνίκα Κωνσταντίνος, ο της κοπριάς επώνυμος (=Κοπρώνυμος) τα σκήπτρα των Ρωμαίων διείπε αρχής»

---

[i] Κωνσταντίνου Ι. Αμάντου, «Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους», τόμος πρώτος, Σελ. 170-171, 290-291, 325, 334-335, 362-363, εν Αθήναις 1939

[ii] Tafrali, ενθ’ ανωτ. Σ. 108 και 118. Ίσως εις τας επί Ηρακλείου επιδρομάς αναφέρεται και η ανωτέρω εικών σ. 274 του Αγίου Δημητρίου. Επίσης σχετική είναι και η εξής επιγραφή του Αγίου Δημητρίου : «Κτίστας θεωρείς του πανενδόξου δόμου, εκείθεν ένθεν μάρτυρός Δμητρίου του βαρβάρων κλύδωνα, βαρβάρων στόλον μετατρέποντος και πόλιν λυτρουμένου»

[iii] Migne PG. τ. 116 στ. 1325 : «πλήθος άπειρον … Δρογουβιτών, Σαγουδατών, Βελεγεζητών, Βαϊουνητών, Βερζητών και λοιπών εθνών».

[iv] Diehl – Marcais 1, 152.

[v] Θεοφαν 1.347. Jirecek, Gesch. D. Serben, 1, 106. Προς την εκστρατείαν του Κώνσταντος εσχετίσθη (ΒΖ τ. Ι7 [1908] σ. 380) επιγραφή του αγίου Δημητρίου περί της οποίας έγινε λόγος ανωτέρω.

[vi] Προς την εκστρατείαν κατά των Σλάβων και την πιθανήν εις Θεσσαλονίκην είσοδον του Ιουστινιανού Β΄ αναφέρεται, νομίζω, και η εν CJG αρ. 8642 επιγραφή, η οποία εκεί σχετίζεται υπό του εκδότου προς τον Ιουστινιανόν Α΄: «Ω μεγαλομάρτυς Δημήτριε, μεσίτευσον προς Θεόν, ίνα τω πιστώ σου δούλω, τω επίγειω βασιλεί Ρωμαίων Ιουστινιανώ δοίη μοι νικήσαι τους εχθρούς μου και τούτους υποτάξαι υπό τους πόδας μου»

[vii] Νικηφ. Ιστορ. Σ. 36 – Πβλ. Θεοφάν. 1, 364.

[viii] Κ. Πορφυρ. Τ. 3, 53 (περί θεμάτων)