Λογοτεχνία

Μικρά κείμενα (*)
Διάλογοι Ελλήνων και ξένων στην Αθήνα του 19ου αιώνα

- Πιστεύω … ότι, αφού γνωρίσετε τας Αθήνας, δεν θέλετε τας εύρει τόσον φευκτάς.
- Αι Αθήναι μας αρέσκουν, πλην είμεθα ξένοι …
- Τι προς αυτό ; οι ξένοι μάλιστα συχνάζουν τας κλείνας Αθήνας. Εκ περάτων της γης έρχονται οι επισκεπτόμενοι. Προχθές έφυγεν ο εκ Παρισίων φίλος μου κόμης Σαβώ· ο αστείος φίλος μου λόρδος Βέκσων θέλει διατρίψει όλον τον χειμώνα, και ο Πρίγκιψ Φουφόρ εκ Μόσχας, τον οποίον προ ολίγων ημερών εγνώρισα, με είπεν ότι κετεγοητεύθη υπό των ενταύθα καλλονών.
- Οι φίλοι σας ούτοι είναι περιηγηταί, και αυτοί βέβαια αρέσκονται εις τα ξένα, αλλ’ ημείς …
- Ό,τι θέλετε ευρίσκετε εδώ. Είναι εν μικρογραφία το Παρίσιον· έχετε χορούς, θέατρον, αμαξηλασίας, εργαστήρια γέμοντα όλων των ειδών της πολυτελείας· εντός ολίγων ημερών μάλιστα γίνεται και ιπποδρόμιον, το οποίον θέλουν προεδρεύσει οι Άνακτες, απονέμοντες εις τους αριστεύοντας το βραβείον, θέλω δε φροντίσει να έχετε κατάλληλον θέσιν εις το θέαμα τούτο.
- Σας ευχαριστώ, είμαι περίεργος να ίδω τους ίππους σας και την ιππικήν τέχνην σας· υποθέτω ότι θέλει ομοιάζει το τουρκικόν τζιρίτ.
- Και άλλα θεάματα δυνάμεθα να σας προσφέρωμεν …

(*) Παύλου Καλλιγά, Θάνος Βλέκας, σ.σ. 121-122, Νεοελληνική Βιβλιοθήκη, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 1991

Ποίηση

Μικρά κείμενα
Μορφές ηρώων(*)

Από τις ηρωικές μορφές του νέου Ελληνισμού είναι ο Κωστής Παλαμάς. Ο Σικελιανός τον λέει κάπου άγιο. Μας θυμίζει μάλιστα ότι δεν είναι ο πρώτος στη γενιά των Παλαμάδων. Ένας άλλος Παλαμάς έχεο αγιάσει, ο Γρηγόριος, επίσκοπος Θεσσαλονίκης, που ψέλνεται η ακολουθία του τη δεύτερη Κυριακή της Σαρακοστής. Μα είναι αυτός προγονός του ; Νομίζω, όχι. Όπως κι’ αν είναι, δεν αλλάζει τίποτα.

Η φύση, η πανσοφία της, χαρίζει κάθε τόσο στις ομάδες τους ήρωες, για να υψώνει τη μέση ανθρωπότητα σ’ άμεση και ζεστή κοινωνία με την ανώτερη ουσία της ζωής, ξεσκεπάζοντας το λαμπρό νόημά της. Πλάθει μ’ άλλα λόγια, τα όργανα, που παιδαγωγούν τους λαούς και τους οδηγούν στους αιώνιους, μεγάλους σκοπούς της. Μέσα σ’ αυτήν, την εξαίσια φάλαγγα των διαλεχτών της, που είναι όλοι αδέρφια, γιατί βγαίνουν απ’ την ίδια φύτρα – αδιάφορο σε πια μορφή ενέργεια φανερώνονται – και ξεσκεπάζουν κάθε φορά ο καθένας με τον τρόπο του, το μυστικό θέλημά της, ο ήρωας του λόγου έχει μια θέση ξεχωριστή. Αν η πράξη είναι στην αρχή, όπως λέει ο Γκαίτε, ο λόγος είναι το φως της, το φως που την δείχνει, την θερμαίνει και την γονιμοποιεί. … Απ’ την μαγεία της λέξης δημιουργήθηκε η άλλη, μεγάλη μαγεία του παραμυθιού, που μας έφερε στην κατάκτηση του κόσμου και της ζωής, για να μας ανεβάσει στην σημερινή μας αξιοπρέπεια. Χωρίς το παραμύθι δεν θα υπήρχε τίποτα· ούτε φύση, ούτε ζωή, ούτε άνθρωπος, ούτε λαός, ούτε θεοί, ούτε λατρείες, ούτε ιστορίες και πολιτισμός, ούτε ποίηση και τέχνη, ούτε έρωτας και ομορφιά. Αγρίμι, μέσα στ’ αγρίμια, θ’ απόμενε ο άνθρωπος, το πιο αξιοδάκρυτο απ’ όλα, κατατρεγμένος, περίφοβος και ζαρωμένος στα βάθη μιας σκοτεινής σπηλιάς. Ο λόγος τον τράβηξε στο φως, το παραμύθι τον έστησε στην σημερινή του κυριαρχία. Γι’ αυτό, στην περίλαμπρη φάλαγγα των ηρώων έχει την πρώτη θέση ο ήρωας του λόγου, ο πλάστης του μύθου. Είναι ο ιερέας τους.

(*) Σπύρου Μελά, Δάσκαλοι του Γένους, σ. 217, εκδόσεις Μπίρης, Αθήναι 1972

Ιστορία

Μικρά κείμενα
Κλέφτες (*)

Οι κλέπται διέφεραν από τους αρματωλούς εις τούτο πρηγουμένως, ότι επροτιμούσαν φανεράν επανάστασιν κατά των Τούρκων παρά συμφώνησιν μ’ αυτούς οποιανδήποτε. Η μόνη διάκρισις, μα την αλήθειαν, ηφανίζετο, όταν, ως πολλάκις συνέβαινεν, ο δυσαρεστημένος ή καταδυναστευόμενος αρματωλός εγίνετο κλέπτης, ή όταν εσυνέφερεν εις κανένα Πασάν να τους περιλάβη εις το ίδιον όνομα. Εξ αιτίας τούτου, εκατάντησεν ώστε συχνά να μεταχειρίζωνται τας λέξεις αδιακρίτως· και εις την Θεσσαλίαν δε η λέξις κλέπτης εσήμαινεν ή τον ένα ή τον άλλον, ή και τους δύο. Ο γενικός των χαρακτήρ και αι έξεις των ζωγραφούνται ως ακολούθως από θερμόν τινά φίλον της Ελληνικής ελευθερίας.

«Των κλεπτών η ευρωστία ήτον υπερβολή μεγάλη. Μην έχοντες σκήνωμα στερεόν, επεριφέροντο το καλοκαίριον εις τους πλέον υψηλούς, και τον χειμώνα εις τους πλέον χαμηλούς βουνώδεις τόπους. Είχαν όμως πάντοτε μέρος τι, όπου εσυναθροίζοντο και ενίοτε επαροικούσαν, λεγόμενον λιμέρι, και τοποθετημένον πλησίον εις το αρματωλίκιον εκ του οποίου είχαν διωχθήν. Όταν δεν ήσαν απασχολημένοι εις εκστρατείαν, επερνούσαν καιρόν ως επιτοπλείστον καταγινόμενοι εις πολεμικούς αγώνας, και ιδιαιτέρως πυροβολούντες εις σημάδιόν τι. Αδιάλειπτος δε γυμνάσια εις τούτο τους έφερεν εις εκπληκτικόν βαθμόν εμπειρίας. Την ημέραν ηδύναντο να κτυπήσωσιν αυγόν, ή και να περάσωσιν πάλαν διά μέσω δακτυλιδίου σχδόν του αυτού διαμέτρου, ενώ έστεκαν 200 βήματα μακράν· και εις το πλέον δε πισσώδες σκότος, ημπόρουν να πληγώσωσιν εχθρόν, διευθυνόμενοι μόνον από την λάμψιν του τουφεκίου του. …»

(*) Σάμιουελ Σέρινταν Γουΐλσων, Το Παλληκάριον, σ.σ. 30-31, Νεοελληνική Βιβλιοθήκη, Ίδρυμα Κώστα & Ελένης Ουράνη, Αθήνα 1990

Φιλοσοφία

Μικρά κείμενα (*)
Η στωική αντίληψη για τον θάνατο

Σύμφωνα με την άποψη του Επίκτητου για τη ζωή, ακόμα και η τελική σκηνή μας ίσως να έχει κάτι το ιδιαίτερο να μας προσφέρει. Αντί να φοβάσαι τον θάνατό σου, ο Επίκτητος υποστηρίζει ότι πρέπει «να τον κάνεις δόξα σου, ή μια ευκαιρία για ‘σένα που θα δείξει στην πράξη τι είδος προσώπου είναι ο άνθρωπος ο οποίος συμμορφώνεται με τη θέληση της φύσης»(1). Αφού επισημάνει ότι «δεν μπορώ να αποφύγω τον θάνατο», ο Επίκτητος ρωτά ρητορικά: «αντί να αποφύγω τον φόβο του θανάτου, θα πεθάνω μέσα στη θλίψη και τον τρόμο ;»(2). Αποδεχόμενος το αναπόδραστο του θανάτου ο φιλόσοφος ελευθερώνει τον εαυτό του για να εστιάσει το ενδιαφέρον του στη διατήρηση της ειρήνης του νου του. Όταν εξετάζει την θνητότητά του, ο Επίκτητος ελπίζει πως «ας με βρει ο θάνατος τη στιγμή που δεν θα φροντίζω τίποτε άλλο παρά την προαίρεσή μου, για να είμαι απαθής, ανεμπόδιστος, χωρίς εξαναγκασμούς, ελεύθερος»(3)

(*) Μαρκ Κουζνέφσκι & Ρόναλντ Πολάνσκυ, Βιοηθική, σ. 453, εκδόσεις Τραυλός, Αθήνα 2007
(1) Διατριβαί ΙΙΙ.20.13
(2) Διατριβαί Ι.27.9-10
(3) Διατριβαί ΙΙΙ.5.7

δοκιμιογραφικές ασκήσεις

ο εχθρός[1]

Το τέρας είναι ο πιο πολύτιμος ανάμεσα στους εχθρούς, γι’ αυτό και αναζητείται. Οι υπόλοιποι εχθροί μπορούν απλούστατα να επιτεθούν· είναι οι Γίγαντες, οι Τιτάνες, εκπρόσωποι μιας τάξης που ετοιμάζεται να υποσκελισθεί ή θέλει να εκδικηθεί γιατί υποσκελίσθηκε. Εντελώς διαφορετική είναι η φύση του τέρατος. Το τέρας περιμένει κοντά στην πηγή, το τέρας είναι η πηγή και δεν έχει ανάγκη τον ήρωα. Ενώ ο ήρωας το έχει ανάγκη για να υπάρξει, γιατί η δύναμή του θα προστατευθεί από το τέρας και από το τέρας πρέπει να την αρπάξει. Όταν ο ήρωας αντιμετωπίζει το τέρας δεν έχει ακόμη δύναμη, αλλά ούτε γνώση. Το τέρας είναι ο κρυφός του πατέρας, που θα τον ντύσει με τη δύναμη και τη σοφία που είναι μόνον ενός ατόμου και μόνον το τέρας μπορεί να του μεταβιβάσει.

Το τέρας, στην απαρχή, βρισκόταν στο κέντρο, στο κέντρο της γης και τ’ ουρανού, εκεί όπου αναβρύζουν τα νερά. Όταν το τέρας σκοτώθηκε από τον ήρωα, το διαμελισμένο σώμα του μετακινήθηκε και ανασυντέθηκε στις τέσσερις γωνιές του κόσμου. Μετά περιέβαλε τον κόσμο σ’ έναν κύκλο από φολίδες και νερά. Ήταν το σύνθετο όριο των πάντων, ήταν η κορνίζα.

---

[1] Ρομπέρτο Καλάσσο, «οι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας», σ. 382, εκδόσεις Γνώση 1991.