Τα αποσπάσματα που ακολουθούν προέρχονται από αφιέρωμα της Νέας Εστίας στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο[1]. Αν και το συγκεκριμένο άρθρο[2] υπό τον γενικό τίτλο «η ευρωπαϊκή σκέψη του Παναγιώτη Κανελλόπουλου» στοχεύει στην κριτική παρουσίαση του συγγραφικού έργου του Έλληνα λόγιου και πολιτικού οι διαχρονικές αλήθειες που προβάλλονται το καθιστούν επίκαιρο, ιδιαίτερα στην σημερινή δυσχερή συγκυρία.Ι.Λ.
«Στο σχολείο δεν θυμάμαι να μας μίλησαν ποτέ για τους Έλληνες ποιητές του ΙΘ΄ αιώνα … Γινόταν μια συστηματική αποσιώπηση του έργου και της προσφοράς των λογοτεχνών μας»
Παν. Κανελλόπουλος
Το ελληνικό φραγκοφορεμένο κρατίδιο του 1832 είχε ξεχάσει την οργανική σχέση που συνέδεε τον ελληνισμό με την Ρωμανία. Το δράμα αυτό της αλωμένης ελληνικής ψυχής συνεχίσθηκε – παρά τις κραυγές απελπισίας και αντιστάσεως που είχαν προβάλει ο Περικλής Γιαννόπουλος, ο Ίων Δραγούμης και ο Αθανάσιος Σουλιώτης Νικολαΐδης – σε όλην την διάρκεια του ΙΘ΄ και του Κ΄ αιώνος.
… Η Ψυχαρική επιβολή της δημοτικής από τους λογίους Έλληνες δημοτικιστές, με το επιχείρημα ότι πρέπει ν’ ακολουθούμε την «ζωντανή γλώσσα του λαού», είναι εισαγώμενο δυτικό επιχείρημα που εχρησιμοποιήθη φερ’ ειπείν για την επιβολή στην ελβετική λογοτεχνία της ελβετικής γερμανικής διαλέκτου – της λεγόμενης σβύτσερ ντυτς – ή στον Καναδά για την επιβολή στα μυθιστορήματα της γαλλικής διαλέκτου του Κεμπέκ, της λεγόμενης ζουάλ. Με το λαϊκιστικό επιχείρημα πως πρέπει να «χρησιμοποιούμε την γλώσσα της γιαγιάς», οι Γερμανοελβετοί και οι Γαλλοκαναδοί εκινδύνευσαν να απομονωθούν από τον μεγάλο κορμό του γερμανικού και γαλλικού πολιτισμού έως που εκατάλαβαν το λάθος τους. Ομοίως το δυτικοφερμένο κίνημα του δημοτικισμού είχε ως αποτέλεσμα να αποξενώσει τους Έλληνες του σημερινού ελλαδικού κρατιδίου των δέκα εκατομμυρίων, από την παγκοσμιότητα της ελληνικής γλώσσης και επέτρεψε στους Δυτικούς να ισχυρισθούν πως τα αρχαία ελληνικά ήσαν – όπως και τα λατινικά – μια νεκρή γλώσσα και πως τα νέα ελληνικά ήσαν μια διάλεκτος ουδόλως πιο σημαντική από τα δανικά ή τα ολλανδικά. …
… Ο Ντυροζέλ, παρουσιάζει τους Δυτικούς Λατίνους Άγιο Αυγουστίνο, Άγιο Ιερώνυμο, πάπα Γρηγόριο Α΄ και τον Καρλομάγνο, το Άσμα του Ρονάλδου, τον Αβελάρδο, τον Βερνάρδο του Κλαιρβώ, το Άσδμα των Νιμπελούνγκεν, τους καθολικούς αγίους όπως τον Φραγκίσκο της Ασσίζης, τον Δάντη, τους Πετράρχη και Βοκκάκιο, τον Μάιστερ Εκχαρτ, τον αγγλικό προτεσταντισμό, την ιταλική ζωγραφική και γλυπτική, τους Τζιόττο, Λεονάρντο ντα Βίντσι και Μιχαήλ Άγγελο, τον Σαβοναρόλα, τους Μεδίκους της Ιταλικής Αναγεννήσεως, το μακιαβέλλι, τον προτεσταντισμό των Λουθήρου και Καλβίνου, τον Ουμανισμό, τον Ντύρερ και την γερμανική τέχνη, την Πορτογαλία και την Ισπανία, την φλαμανδική και ολλανδική τέχνη, την Αγγλία του Σαίξπηρ, την γαλλική λογοτεχνία και φιλοσοφία, τον Πασκάλ, τους Ιησουΐτες και τουςε Γιανσενίστες, την αγγλική φιλοσοφία, την ιταλική λογοτεχνία, το γερμανικό πνεύμα, την δυτική μουσική, την αμερικανική λογοτεχνία, την Ρωσία του ΙΘ΄ αιώνος, τους Σουηδούς, τους Δανούς, τους Νορβηγούς, τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό.
… ενώ δεν ξεχνά ούτε τους Νορβηγούς, ενώ προσθέτει στην Ευρώπη ακόμη και τους Αμερικανούς, δεν λέει λέξη όχι μόνον για τους Έλληνες και Βαλκανίους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας … δεν αφιερώνει ούτε μια γραμμή στην ελληνική σκέψη του κράτους των Αθηνών στο ΙΘ΄ και στον Κ΄ αιώνα, σε μια σύνθεση που όμως περιλαμβάνει, για τον Κ΄ αιώνα, τον Αραγκόν και τους «Αμερικανούς και Άγγλους ποιητές στις μέρες μας».
…
«Ο Αυγουστίνος ήταν ένας πρόδρομος. Ύστερα από τον θάνατό του [το 430 μΧ] ήρθαν αιώνες δύσκολοι, σκοτεινοί, γεμάτοι από βαριάν ατμόσφαιρα της προσδοκίας και της προπαρασκευής … Αιώνες ολόκληρους δεν ξεχωρίζει καμιά ατομική πνευματική δημιουργία … στο Βυζάντιο δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί ο νεώτερος ευρωπαϊκός άνθρωπος … Το Βυζάντιο έμεινε ποιητικά άφωνο … Εκτός από τον φιλόσοφο Γεμιστό (Πλήθωνα) που πέρασε μόνο για λίγο από την Φλωρεντία και που άλλωστε δεν πρόφτασε ν’ αναγεννήσει ουσιαστικά το ελληνικό πνεύμα … Κανένας άλλος, απ’ όσους καταφύγανε στη Δύση ή απ’ όσους έδρασαν στο Βυζάντιο κι ακούστηκαν στη Δύση, δεν ήταν προικισμένος με ζωντανό δημιουργικό πνεύμα».
… καταδικάζει την Ορθοδοξία στο πρόσωπο του Ιωάννου του Χρυσόστομου και υποστηρίζει πως οι νεώτεροι Έλληνες δεν είναι οι συνεχιστές των προγόνων τους. Συνεχιστές των Αρχαίων Ελλήνων είναι οι δυτικοευρωπαίοι καθολικοί και προτεστάντες. Έτσι βγαίνει αβίαστα το συμπέρασμα της δυτικής Παρατάξεως, από την εποχή ήδη του Κοραή, ότι για να ξαναβρούν σήμερα οι Έλληνες την ελληνικότητά τους πρέπει προηγουμένως να γίνουν Γάλλοι, Άγγλοι ή Γερμανοί, οι οποίοι και είναι οι επίγονοι των Αρχαίων Ελλήνων …
