Από την «χρεωκοπία» των οικονομικών θεωριών[1]Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η «χρεωκοπία» του μεγενθυμένου δημοσίου τομέα και η ιδεολογική απόρριψη του παρεμβατικού κράτους επέφερε μεταβολές στην ταυτότητα και την σύνθεση του δημοσίου τομέα. Επικράτησε … σε όλο σχεδόν τον πλανήτη, από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες έως και τις πλέον φιλελεύθερες οικονομίες, ένα νέο ρεύμα προσέγγισης και δημόσιας οικονομικής παρέμβασης. Το ρεύμα αυτό προκάλεσε το κύμα των αποκρατικοποιήσεων, οι οποίες διαμόρφωσαν τον δημόσιο επιχειρηματικό τομέα, όπως σήμερα αποτυπώνεται.
Οι αποκρατικοποίησεις διέφεραν από τις προηγούμενες μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις στον οικονομικό ρόλο του κράτους, καθόσον δεν συγκαταλέγονταν στις συνήθεις και αλληλοδιαδεχόμενες φάσεις παρεμβατισμού και αποκρατισμού ή φιλελευθερισμού. Δεν περιορίζονταν σε απλές μεταβολές στην έκταση της κρατικής παρέμβασης, αλλά προέβαλαν το αίτημα για δραστική και ολοκληρωτική αποχώρηση του κράτους από μια συγκεκριμένη οικονομικής του επέμβαση, από την δημόσια επιχειρηματική δραστηριότητα.
Το αίτημα για αποκρατικοποιήσεις δεν εξαντλείτο σε σχέδια απομάκρυνσης του κράτους από συγκεκριμένους επιχειρηματικούς τομείς, αλλά κατελάμβανε μία ευρεία παραίτηση … από την άσκηση δημόσιας επιχειρηματικής δραστηριότητας – ακόμη και από μονοπώλια ή τομείς κοινής ωφέλειας.
Πρώτο βήμα στην προσπάθεια αυτή αποτελούσε η μεταβίβαση των ήδη λειτουργουσών δημοσίων επιχειρήσεων στον ιδιωτικό έλεγχο. Οι συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις δεν συνοδεύονταν ευθέως από διαδικασίες απορρύθμισης, το αντίθετο μάλιστα, την θέση σχεδόν κάθε δημόσιας επιχειρηματικής παρουσίας κατελάμβανε μία εποπτεύουσα διοικητική αρχή με μεταρρυθμιστική κυρίως αρμοδιότητα. Οι μεταρρυθμίσεις πάντως πεοϋπέθεταν την απελευθέρωση των αγορών από τα νομικά μονοπώλια[2], τα οπόαι δεν συγχωρείτο να λειτουργούν πλέον εκτός ανταγωνισμού και υπό ιδιωτικό έλεγχο[3].
…
Οι αποκρατικοποίησεις, παρά τις ελάχιστες περί του αντιθέτου απόψεις, στερούνταν ιδιαίτερης ιδεολογικής φόρτισης ή ορθότερα προσαρμόσθηκαν να εξυπηρετούν τις περισσότερες ιδεολογικές φόρμες, καθόσον στηρίχθηκαν στον κοινό τόπο περί αδήριτης ανάγκης για μεταρρύθμιση ενός παρηκμασμένου δημόσιου τομέα[4]. Ο εξορθολογισμός της κρατικής δομής θα επιτυγχανόταν, αφενός με την απομάκρυνση του κράτους από την οικονομία της αγοράς, και αφετέρου με την ενδυνάμωση του παραδοσιακού διοικητικού ρόλου του κράτους. Εντούτοις, η εφαρμογή των διαδικασίων αποκρατικοποίησης δεν επιβεβαίωσε τους σκοπούς της.
…
Όταν στα τέλη του 2008 επιβεβαιώθηκαν οι φόβοι ότι το αρρύθμιστο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό περιβάλλον[5] είναι έτοιμο να καταρρεύσει και να οδηγήσει σε οικονομική καταστροφή και την πραγματική οικονομική δραστηριότητα, τότε όλα τα κράτη του κόσμου επεχείρησαν με μέτρα εκτεταμένων κρατικών παρεμβάσεων να αποτρέψουν την εξέλιξη αυτή[6]. Στη χώρα μας θεσπίστηκε ο ν. 3723/2008, ο οποίος μοναδική μέριμνα επέδειξε προς την κατεύθυνση της κεφαλαιακής ενίσχυσης των τραπεζών. Ο νόμος προέβλεψε την δυνατότητα και επέτρεψε στο δημόσιο να συμμετάσχει, κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διατάξεως, στο μετοχικό κεφάλαιο των τραπεζών.
…
Δεν υφίσταται … εύλογη εξήγηση στο ερώτημα, υπό ποία ιδιότητα παρενέβη το κράτος, όταν διά νόμου επεχείρησε να συμμετάσχει στο μετοχικό κεφάλαιο υγιών (;) τραπεζικών επιχειρήσεων, οι οποίες μάλιστα ήταν εντελώς απρόθυμες να κάνουν χρήση των οικείων διατάξεων και κατά τις δηλώσεις τους μάλλον σύρθηκαν στην επιλογή αυτή. Η προληπτική … κεφαλαιακή ενίσχυση υγιών (;) εταιρειών από το κράτος και η απόκτηση συμμετοχής στο μετοχικό τους κεφάλαιο δεν προδίδει εύλογο ή αυτονόητο δημόσιο συμφέρον[7].
[1] Απόσπασμα από το άρθρο του Αθανασίου Τσιρωνά, υπό τον τίτλο «Θεσμικές αλλοιώσεις της δημόσιας επιχείρησης. Από το κράτος επιχειρηματία στο κράτος επενδυτή», Νομικό Βήμα, τ. 58, τεύχος 4, Μάιος 2010.
[2] πχ τηλεπικοινωνίες
[3] Γ. Δελλύη, Κοινή ωφέλεια και αγορά, σ. 206 επ.
[4] για την παραδοσιακή έννοια του δημοσίου τομέα, βλ. Ο. Καραγιαννακίδη, Η έξοδος φορέων από τον Δημόσιο Τομέα, ΕΔΔ 1994, τ. 151, σ. 361 επ.
[5] Π. Σταϊκούρα, Το χρηματοοικονομικό κραχ του 2007-2008.
[6] Ν. Ρόκα, Η παγκόσμια οικονομική κρίση και μέτρα αντιμετώπισής της, σ. 241 επ.
[7] Δ. Κοντόγιωργα – Θεοχαροπούλου, Η ρήτρα του δημοσίου συμφέροντος, 2005, σ. 6 επ.
