Πολιτικοί στοχασμοί [1]
Το πολιτεύεσθαι βέβαια δεν είναι θεωρία, ούτε φιλοσοφική ούτε επιστημονική. Είναι τέχνη που πρέπει να παρακολουθή την αδιακόπον κίνησιν της ομαδικής ζωής και των συμφερόντων της, την διηνεκώς μεταμορφουμένην πλοκήν, το αιώνιον γίγνεσθαι. Χρειάζεται μεν επιστημονικήν προπαρασκευήν και παρατήρησιν η πολιτική, αλλά επιστήμη δεν είναι. Τα πολιτικά προγράμματα, συνεπώς θα ήσαν περιττά, εάν δεν ήσαν μόνον θεωρητικώς λογικά, εάν δεν ελάμβανον υπ’ όψει την γύρω πραγματικότητα και εάν είχαν την αξίωσιν να παραμείνουν αιώνια και αναλλοίωτα, πετρωμένα και αποκρυσταλλωμένα, και να εξαντλούν όλας τας δυνατάς προβλέψεις.
Τα πολιτικά προγράμματα γίνονται διά να αντιμετωπίσουν ανάγκας και συνθήκας ωρισμένης εποχής. Ή μάλλον είναι απαυγάσματα και αντανακλάσεις ωρισμένης εποχής και ωρισμένης χώρας. Ευρίσκονται δηλαδή τεθειμένα εν τόπω και χρόνω απείρως μεταμορφώσιμα, όχι απόλυτα, ουδ’ ισχύοντα εις αιώνα τον άπαντα.
Εν τούτοις η αφετηρία ενός πολιτικού προγράμματος είναι σταθερά, απορρέει από την ιδιοσυγκρασίαν εκείνων που το συλλαμβάνουν και η ιδιοσυγκρασία των αυτή είναι σταθερά και μόνιμη. Αυτή κυβερνά τον νουν και κατευθύνει την προσοχήν του πολιτικού.
Περισσοτέραν επομένως σημασίαν από τα προγράμματα έχει η ψυχική διάθεσις και σύστασις των προσώπων που πολιτεύονται και διευθύνουν ένα κόμμα. Περισσοτέρας εγγυήσεις παραδείγματος χάριν, ημπορεί να δώση εις τον λαόν η ειλικρινώς φιλελευθέρα ροπή των πολιτικών ανδρών παρά το περιεχόμενον του προγράμματός των ή ο τίτλος του κόμματος.
Εις χώρας μη τελείως εξειλιγμένας οικονομικώς, ως είναι η Ελλάς, τα κόμματα και τα πολιτικά των προγράμματα διαλέγουν συνήθως ένα τίτλον είτε απλώς διά να προξενήση εντύπωσιν εις τους πολλούς είτε διά να αντιτίθεται – ονομαστικώς μόνον εννοείται – εις τον τίτλον του αντιπάλου κόμματος.
Εις την Ελλάδα τα προγράμματα είναι αντιγραφή το ένα του άλλου, καταστρώνονται δε συνήθως εις παραμονάς εκλογών διά να τεθούν αμέσως μετά τας εκλογάς κατά μέρος. Είναι ένα είδος εκλογικού εθίμου. Τελευταίως ήρχισε να γίνεται αντιγραφή μερικών κεφαλαιών και από πολιτικά προγράμματα κομμάτων της αλλοδαπής, χωρίς να ανταποκρίνεται το περιέχόμενόν των προς πραγματικάς ανάγκας της Ελλάδος.
[1] Ιωνός Δραγούμη, το κείμενο – μικρό απόσπασμα του οποίου παρατίθεται, σήμερα, εδώ – δημοσιεύτηκε σε παράρτημα της «Πολιτικής Επιθεωρήσεως» τον Μάιο του 1916. σελ. 12-13, εκδόσεις Μπάϋρον, Αθήναι 1972.
