στην εσχατιά της Ευρώπης

«Οι ημέτεροι πολιτικοί όχι μόνον αγνοούσι και απεχθάνονται την ιστορίαν αλλά τρέφουσι προς αυτήν βαθυτάτην περιφρόνησιν»

Δημ. Βερναρδράκης, σε κριτικό του σημείωμα για το έργο του Ν. Δραγούμη «Ιστορικαί Αναμνήσεις», 1874

Στο δραματικό χρονικό δύο χιλιετιών ο ελληνισμός αντιστάθηκε εναντίον επιδρομέων και κατακτητών, αγωνίσθηκε εναντίον της ξενοκρατίας. Απέφυγε τον εκρωμαϊσμό, τον εκλατινισμό και τον εξισλαμισμό γιατί υπερασπίσθηκε την πολιτιστική παράδοση και την ελληνικότητά του. Αλλά η μεταπελευθερωτική υποτέλεια και κυρίως η εξάρτηση … άφησε βαθειές ουλές στο εθνικό σώμα. Ευτέλισε τον δημόσιο βίο και εξαχρείωσε την ελληνική κοινωνία. Άνοιξε βαθύ χάσμα μεταξύ κράτους και πολιτών, καλλιέργησε τεχνητό κλίμα μισαλλοδοξίας, επέφερε τον εκχυδαϊσμό αρ΄χων και αξιών, την ηθική διάβρωση του ατόμου, το φίλαυτον, το ακήδεστον, το απροσδιόνυσον, την πολιτική νηπιότητα και την πνευματική ραστώνη.

Και τώρα, στο πέρασμα προς την Τρίτη χιλιετία, ο ελληνισμός αντιμετωπίζει τη χειρότερη δοκιμασία της ιστορίας του. Το έθνος με τις πλουσιότερες και συνταρακτικότερες εμπειρίες απειλείται με ολοσχερή εκδυτικισμό, με αφανή και βουβή απορρόφηση και σύντηξη στο σύστημα των ανισοτήτων, όπου κυριαρχούν και αλληλομάχονται οι οικονομικοί και πολιτικοί βροντόσαυροι. Απειλείται δηλαδή με πολιτιστική αλλοτρίωση και αφελληνισμό. Για να καταντήσει το ελληνικό έθνος μια ασήμαντη επαρχία στην εσχατιά της ευρωπαϊκής ηπείρου που θα μιλάει μια νεκρή μεσογειακή διάλεκτο. Σ’ αυτή τη χώρα άλλοι θα αποφασίζουν για τις ελευθερίες και το βιοτικό επίπεδο του λαού. Αλλά ο τόπος αυτός δεν θα είναι πια Ελλάδα.

·        

Κυριάκου Σιμόπουλου, «Ξενοκρατία, μισελληνισμός και υποτέλεια», σ. 21, Αθήνα 1990 

Ελληνική ιστορία

Υπάρχει Θεός και θυμάται[i]

… έσπασε το μέτωπο … Καταστροφή …

Οι ειδήσεις μαύρα κοράκια μοναχικά κι άλλοτε κοπαδιαστά, έριχναν τον φόβο στον ουρανό του χωριού.

Έκαναν βόλτες στα στόματα, γεννοβολούσαν κι ύστερα τεράστια μαυροπούλια ξανάπαιρναν το δρόμο. Περνούσαν τη Χίο, άγγιζαν στην Ελλάδα και συνέχιζαν το ταξίδι εις τας Ευρώπας, τα χυδαίας, τας τουρκικάς στο θρήσκευμα και στο πολίτευμα χριστιανάς, να κρώζουν για έλεος και βοήθεια απλοϊκών, γλυκόκαρδων ανθρώπων.

…

-          Φευγάτε ! Τί κάθεστε ; Οι τσέτες κατεβαίνουν με τσεκούρια.

…

-          Στη Σμύρνη μεγάλο κακό. Ήμουν εκεί. Καΐκια φεύγουν φορτωμένα φοβισμένους ανθρώπους κι άλλα αράζουν και ξεφορτώνουν σακιά σταφίδες. Ένας Θεός γνωρίζει μονάχα «τι μέλλει γενέσθαι».

…

Ο Τούρκος κατεβαίνει … νικητής και τροπαιούχος, με την αβάντα των αγγλογάλλων.

…

Οι σκλάβοι ελευθερώνονται. Οι δούλοι ποτέ τους.

Απομακρύνθηκε μ’ εκείνο το ίσιο αγρoτικό του βήμα. Ψηλός και λαμπερός μέσα στην απόφαση της εκλογής του για ζωή και θάνατο. Μια θυσία χωρίς αντίκρυσμα, γιατί αυτοί που μας διαφεντεύουν, ανάξιοι κι ανίκανοι, ανιδέατοι, δούλοι των ξένων, στείροι και στεγνοί καθώς είναι, δανείζονται από τους φραγκολεβαντίνους ιδέες και γνώμες και μ’ αυτές προσπαθούν να κουμαντάρουν τον Ελληνισμό και τους Έλληνες.

…

-          Σφαγείο τ’ Αλάτσατα …

-          Ατιμία.

-          Πολλοί τρελάθηκαν απ’ τα μαρτύρια.

…

-          Θρήνος, σας λέω.

-          Με τους Τούρκους είναι Γάλλοι και Άγγλοι και Ιταλοί ντυμένοι τσέτες. Το τί γίνεται …

-          Δεν βλέπει ο Θεός, δεν λυπάται ;

…

-          Τούρκος είναι, σας λέω. Στη Σμύρνη τους είδα μέσα απ’ το καΐκι του νονού μου. Είχαν πιάσει θέσεις στην πόλη κι όπου έβλεπαν ψυχή, μπαμ και κάτω. Και δίπλα τους ήταν Γάλλοι και Ιταλοί και Εγγλέζοι και δεν τους εμπόδιζαν. Άνομοι, είπα, θα τα πληρώσετε μια μέρα. Υπάρχει Θεός και θυμάται.

…

---

[i] Γεωργή Διλμπόη, «ο άνεμος της παλληκαριάς», σ.σ. 19, 20, 35, 44, 51, 66, εκδόσεις άλφα πι, Χίος 2015

Ελλήνων ιστορία

Η αποτυχία στην Ευρώπη[i]

Προετοιμασίες για την εισβολή

Παρά την απειλή που αντιμετώπιζαν, οι Έλληνες δεν κατάφεραν να σχηματίσουν μια αποτελεσματική αντιπερσική συμμαχία. Φυσικά, όλοι απευθύνθηκαν για συμβουλές στους Δελφούς, όπου ο Απόλλωνας τούτη τη φορά υπερέβαλλε εαυτόν. Στους Σπαρτιάτες, τους οποίους είχε ήδη προειδοποιήσει ο Δημάρατος, η Πυθία είπε πως ο εχθρός που ερχόταν είχε τη δύναμη του Δία και δεν μπορούσαν να τον σταματήσουν ούτε ταύροι ούτε λιοντάρια. Ακόμα τους προειδοποίησε πως είτε θα καταστρεφόταν η πόλη τους είτε θα σκοτωνόταν ο βασιλιάς τους[ii]. Ο χρησμός προς τους Αθηναίους ήταν ακόμα πιο φρικτός : η Πυθία τους ρώτησε γιατί καθυστερούσαν και δεν έφευγαν τρέχοντας στην άκρη της γης, εγκαταλείποντας τα σπίτια και την πόλη τους. Η πόλη τους θα παραδινόταν στην φωτιά, τα τείχη και οι ναοί τους θα γίνονταν ολοκαύτωμα, μαύρο αίμα θα κυλούσε και αν ήθελαν να σωθούν θα έπρεπε να φύγουν αμέσως. Οι απεσταλμένοι ξαναγύρισαν στον ναό σαν ικέτες και παρακάλεσαν για ευνοϊκότερο χρησμό˙ και πάλι η Πυθία τους απάντησε πως έπρεπε να υποχωρήσουν μπροστά στον εχθρό και να εγκαταλείψουν τη γη τους, αν και τους έδωσε ελπίδα σωτηρίας «μέσα στο ξύλινο τείχος» και κατέληξε πως η ιερή Σαλαμίνα θα οδηγούσε στο χαμό πολλά παλικάρια˙ ο Θεμιστοκλής με κόπο κατάφερε να πείσει τους Αθηναίους πως με τα ξύλινα τείχη ο Απόλλωνας εννοούσε τον στόλο τους[iii]. Στο Άργος, το οποίο ήδη βάραιναν υποψίες πως επιζητούσε την περσική επέμβαση, μετά τη συντριπτική ήττα του από τη Σπάρτη, δόθηκε η συμβουλή να υιοθετήσει στάση ένοπλης ουδετερότητας[iv]. Στους Κρήτες, που ρώτησαν αν θα είχαν όφελος προσφέροντας βοήθεια στους Έλληνες της ηπειρωτικής χώρας, το μαντείο απάντησε ωμά να μην φανούν τόσο ανόητοι όσο τότε που είχαν προσφέρει βοήθεια στον Μενέλαο, στον Τρωικό πόλεμο[v]. Ο κερκυραϊκός στόλος προφασίστηκε κακοκαιρία για να μην ξεκινήσει[vi] . Ο Γέλωνας, ο τύραννος των Συρακουσών, υποσχέθηκε μεγάλη βοήθεια, με τον όρο να τον κάνουν αρχιστράτηγο, αλλά τελικά έστειλε μόνο τρία μικρά πλοία, που παρακολουθούσαν από μακριά την έκβαση της σύγκρουσης[vii].

Αποθαρρυμένοι από την απάθεια και, ακόμα χειρότερα, από την ενδοτικότητα των ολιγάριθμων Ελλήνων Δύσης, οι οποίοι διατηρούσαν ακόμα την ανεξαρτησία τους, τα μέλη της Ελληνική Συμμαχίας τρομοκρατήθηκαν ακόμα περισσότερο από την αυτοπεποίθηση του Ξέρξη, ο οποίος, όταν συνέλαβε τρεις κατασκόπους τους, στις Σάρδεις, το 481, αντί να τους τιμωρήσει, διέταξε μόνο να τους δείξουν τον τεράστιο στρατό του και κατόπιν τους άφησε ελεύθερους για να αναφέρουν στην πατρίδα τους όσα είχαν δει[viii].  Την άνοιξη του 480 ο περσικός στρατός ξεκίνησε από τις Σάρδεις … και …έφτασε τελικά στο Ίλιο. Το νερό του άλλοτε φημισμένου Σκάμαδρου αποδείχτηκε πολύ λίγο για να ξεδιψάσει όλο το περσικό στράτευμα. Ο Ξέρξης ανέβηκε στο πέργαμο (ακρόπολη) του Πριάμου, όπου θυσίασε χίλια βόδια στην Αθηνά του Ιλίου, ενώ οι Μάγοι πρόσφεραν σπονδές στους υπερασπιστές της Τροίας. Με τον τρόπο αυτό ο Ξέρξης αυτοανακηρύχτηκε πρωταγωνιστής ενός καινούργιου Τρωικού πολέμου.

---

[i] Αλβέρτου Όλμστηντ, ιστορία της Περσικής αυτοκρατορίας, σ.σ. 388-389, 1948 πανεπιστήμιο Σικάγου, 2002 βιβλιόπολις_Οδυσσέας

[ii] Ηρόδοτος, Ζ΄ 220, 239

[iii] Στο ίδιο, 139 κ.εξ.

[iv] Στο ίδιο, 148 κ.εξ.

[v] Στο ίδιο, 169

[vi] Στο ίδιο, 168

[vii] Στο ίδιο, 153, 157-158

[viii] Στο ίδιο, 146 κ.εξ.

Διπλωματική ιστορία

Ο ρόλος της αποφασιστικότητας στις διαπραγματεύσεις και το ζωτικό συμφέρον του κράτους

Ήδη, από τα πρώτα βήματά του, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα γνώρισε δυνατούς κραδασμούς, εξαιτίας της επιθετικής οικονομικής πολιτικής της Γερμανίας και των δορυφόρων της. Στην μικρή Ευρώπη της δεκαετίας του ’60 κύριος αντίπαλος της Γερμανίας ήταν η Γαλλία. Με αφορμή το γράμμα των κειμένων των πρώτων συνθηκών, ο γερμανικός επεκτατισμός εκδηλώθηκε δι’ εφόδου κατά του προαιωνίου του εχθρού. Αγαθή τύχη θέλει την εποχή εκείνη το τιμόνι της Γαλλίας να κρατούν τα στιβαρά χέρια του γερόλυκου του β΄ παγκοσμίου πολέμου, στρατηγού Ντε Γκωλ. Ο πατριωτικός εθνικισμός που τον διακατείχε δεν θα επέτρεπε ποτέ στους Γερμανούς να αναλάβουν τα σκήπτρα της πρώιμης Ευρώπης. Η ρήξη ήταν αναπόφευκτη. Και μέσω της ρήξης, η Γαλλία κρατήθηκε ζωντανή για δεκαετίες. Ακολουθεί, στα γαλλικά, ένα πολύ μικρό απόσπασμα της εξιστόρησης των δραματικών εκείνων γεγονότων από τον Γάλλο ιστορικό Ντουροζέλ. Στην σημερινή δυσχερή συγκυρία, ίσως θα έπρεπε και η Πατρίδα μας να επανεκτιμήσει τα οφέλη που ενδεχομένως προσφέρει ο δρόμος της ρήξης, όταν θίγονται ζωτικά συμφέροντα του κράτους και του λαού.

Ιωάννης Λιάκουρας

Les ultimatums français[i]

De 1963 a 1966, la crise du Marché commun porta sur les revendications françaises en matière agricole. Le traité de Rome de 1957 avait prévu un plan d’ union douanière concernant les produits industriels, mais avait été peu explicite en ce qui concerne l’ agriculture. La France était la principale puissance agricole du Marché commun et sa population agricole atteignait encore 17% du total. L’ agriculture française était en pleine modernization et la production augmentait. Aux yeux du gouvernement français, il était donc essential que le Marché commun pût contribuer à résoudre le problem de l’ exportation des surplus agricoles. Or, quoique les prix agricoles fussent plus bas en France, aux Pays Bas et surtout en Italie qu’ en Allemagne, ils restaient supérieurs aux prix mondiaux ; faire du Marché commun une zone privilégiée pour les produits français correspondait  évidement à l’ intérêt national de la France. Alors que jusqu’ à present, les négociations entre partenaires du Marché commun s’ étaient déroulées dans une atmosphere de coopération , c’ est cette notion de l’ intérêt national qui va désormais domineer les débats. Au cours de négociations d’ ailleurs extrêmement techniques et compliquées, la France utilisa le système des ultimatums qui, en general, aboutirent in extremis à des compromise à la suite de discussions épuisantes qu’ on a affublées du nom de “marathons agricoles”.

---

[i] Jean-BaptisteDuroselle, Histoire diplomatique de 1919 à nos jours, jurisprudence générale dalloz, 10e edition, 1990, σελ. 695

Ομήρου Οδύσσεια

Στα παλάτια του Οδυσσέα[i]

Αφιερωμένο στη μνήμη της αρχαιολόγου και ανασκαφέως της Ιθάκης, Λίτσας Κοντορλή – Παπαδοπούλου

Ετούτα θα ‘ναι τα λαμπρά παλάτια του Οδυσσέα

Που ανάμεσα σε πάμπολα μπορείς να τα ξανοίξης.

Απ’ το ‘να στ’ άλλο μέσα πας, κ’ έχουν αυλή σιμά τους,

Με τείχισμα στεφανωτό και στεριωμένες πόρτες

δικάνατες˙ και ποιος μπορεί να τα καταφρονέση ;

Βλέπω και μέσα περισσοί πίνουν και τρώνε ανθρώποι˙

Καπνού προβάλλει μυρουδιά, κι ακούγονται της λύρας

Οι κόρδες, που οι αθάνατοι για τα τραπέζια ορίσαν.

---

[i] Ομήρου Οδύσσεια, σε μετάπλαση στη νεοελληνική από τον Αργύρη Εφταλιώτη και τον Ιάκωβο Πολυλά, ραψωδία ρ΄, στ. 264-271, Διαχρονικές εκδόσεις ΑΕ, Αθήνα 1998

ιστορία της διπλωματίας

Η σημασία της Ελλάδος

στις παραμονές του Ρωσσοτουρκικού πολέμου του 1877-1878[i]

Οι Ρώσσοι αντιλαμβανόμενοι την σπουδαιότητα της συμπράξεως των Ελλήνων κατά τον επικείμενον πόλεμον, εδεικνύοντο καθ’ ημέραν φιλοφρονέστεροι προς την εν Αθήναις κυβέρνησιν και προσεπάθουν να πείσουν του Έλληνας ότι η Ρωσσία ενδιεφέρετο δι’ αυτούς όσον και διά τους Σλάβους. Οι Άγγλοι τουναντίον δεν παρέλειψαν να παραστήσουν εις την Ελληνικήν κυβέρνησιν την υποχρέωσιν, ην είχε να εμποδίση παντί τρόπω τους εν Τουρκία Έλληνας από του να επαναστατήσουν εναντίον κυριάρχου, μεθ’ ου ο βασιλεύς Γεώργιος Α΄ διετέλει εν ειρήνη. Ούτως η Ελληνική κυβέρνησις, ευρισκομένη μεταξύ των παροτρύνσεων αφ΄ ενός της Ρωσσίας και αφετέρου των μέχρις απειλών ενίοτε εξικνουμένων συμβουλών της Αγγλίας, αμφεταλαντεύετο ως προς την στάσιν, ην έδει  να τηρήση. Οι διασταγμοί της δε ηύξησαν έτι μάλλον μετά την επίσημον πλέον κήρυξιν του Ρωσσοτουρκιού πολέμου. Βεβαίως αι ευχαί του έθνους ήσαν εν τω συνόλω υπέρ των ομοδόξων Ρώσσων. Αλλ’ η κυβέρνησις εδίσταζε να εμπλακή εις πόλεμον λόγω του απειλούμενου κινδύνου να ίδη τον τουρκικόν στόλον, ισχυρότερον τότε του ελληνικού και διοικούμενον υπό Άγγλου ναυάρχου διατελούντος εις την υπηρεσίαν του Σουλτάνου, βομβαρδίζοντα τους λιμένας και τα παράλια της Ελλάδος, κινδύνου εις ον προσετίθετο και ο προερχόμενος εξ ενδεχόμενης εν τω μέλλοντι υπέρ των Τούρκων ενεργού επεμβάσεως της Αγγλίας˙ εις όλους ήτο ακόμη ζωηρά η ανάμνησις του Κριμαϊκού πολέμου.

Ο βασιλεύς Γεώργιος Α΄ εθεώρησεν ότι εις τόσον κρισίμους στιγμάς επεβάλλετο ο σχηματισμός οικουμενικής κυβερνήσεως, συνεννούσης όλους τους εξέχοντσας πολιτικούς άνδρας της χώρας, και ούτω την 7 Ιουνίου 1877 ανέλαβε την αρχήν κυβέρνησις με πρόεδρον τον γηραιόν Κανάρην και με υπουργόν των Εξωτερικών τον Χαρίλαον Τρικούπην.

Το έργον της νέας κυβερνήσεως δεν ήτο ευχερές. Είχε να αναστυλώση την πίστιν της χώρας από οικονομικής απόψεως και να ανοίξη εις την Ελλάδα τας μεγάλας χρηματαγοράς του εξωτερικού, εις τρόπον ώστε να δυνηθή να επιβάλη τον σεβασμόν των δικαίων του έξω των συνόρων Ελληνισμού διά μιας ενόπλου ουδετερότητος και ενδεχομένου δι’ ενός πολέμου.

Καθ’ ον χρόνον η Αγγλία εξηκολούθει καταβάλλουσα πάσαν δυνατήν προσπάθειαν, ίνα παραμείνει η Ελλάς αδρανής, η Ρωσσία, φυσικώ τω λόγω, επεδίωκε να επιτύχη ακριβώς το αντίθετον.

---

[i] Μ.Θ. Λάσκαρι, «το Ανατολικόν ζήτημα, 1800-1923», σελ. 289-290, εκδόσεις Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1978

η ιστορία διδάσκει

τον καιρό της αλλαγής ...

Βασίλειος ο Μακεδών[i]

Μόλις την υπέρτατη παρέλαβε εξουσία, προσκάλεσε αμέσως τη γερουσία και τους αξιωματούχους και άνοιξε το θησαυροφυλάκιο. Δεν βρέθηκε όμως τίποτα άλλο από τόσο απόθεμα χρημάτων παρά … τρία μονάχα κεντηνάρια. Εζήτησε λοιπόν ο βασιλιάς απογραφή εξόδων, κι’ όταν τη βρήκε σε κάποιον γέροντα ευνούχο και έμαθε πού πήγανε τα χρήματα, έθεσε προς συζήτηση το θέμα στους αρίστους. Κι’ όταν ψηφίστηκε απ’ αυτούς, όσοι κακώς τα χρήματα έλαβαν να τα επιστρέψουν στο δημόσιο, ο Βασίλειος την υπερβολική αυτή απαίτηση εμετρίασε κι’ έδωσε διαταγή να επιστρέψουν στο βασιλικό ταμείο τα μισά απ’ όσα ο καθένας είχε πάρει. Κι’ έτσι συνάχθηκαν για το δημόσιο τριακόσια κεντηνάρια χρυσού.

…

Μόλις την εξουσία έλαβε ο Βασίλειος, το πρώτο που έκαμε ήταν να επιλέξει για τα διάφορα αξιώματα ακέραιους ανθρώπους, που ήταν βέβαιο γι’ αυτούς ότι τα χέρια καθαρά είχαν φυλάξει από τα κέρδη τα αισχρά. Έπειτα για τη δικαιοσύνη εφρόντισε και την ισονομία των υπηκόων, προσέχοντας στην πράξη, ώστε οι φτωχότεροι να μην καταπιέζονται απ’ τους πλούσιους. Εξάλλου σε όλους έκαμε γνωστό διά διαταγμάτων, ότι η αδικία είναι ανάγκη να εκλείψει εντελώς. … Κατέβαινε επίσης σ’ αυτό που λέγουν Γενικό και εξέταζε τους φόρους που εισπράττει το δημόσιο, για να ελέγχει άδικες εισπράξεις και έτσι ερχόταν βοηθός σε όσους αδικούνταν.

---

[i] Ιωάννου Σκυλίτση, χρονογραφία, σε μετάφραση Διονυσίου Μούσουρα, σ.σ. 157, 158, εκδόσεις Μίλητος

πολιτική φιλοσοφία

Οι βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας[i]

«Ηλίθιος ονομάζεται το άτομο που οι πράξεις του προκαλούν ζημιές σε ένα άλλο άτομο ή σε μια ομάδα ατόμων, χωρίς το ίδιο να αποκομίζει κέρδη, ενώ πιθανά να υφίσταται ακόμη και ζημιές»

Μετά τον Δαρβίνο γνωρίζουμε πως έχουμε κοινή καταγωγή με τα κατώτερα μέλη του ζωικού βασιλείου. Τα σκουλήκια, όπως και οι ελέφαντες, αναγκάζονται να υπομείνουν το καθημερινό τους μερίδιο από δοκιμασίες, παθήματα και κακουχίες. Τα ανθρώπινα όντα, όμως, έχουν το προνόμιο να είναι υποχρεωμένα να υπομείνουν ένα επιπλέον φορτίο, ένα πλεόνασμα βασάνων που δημιουργούνται καθημερινά από μία ομάδα ατόμων μέσα στο ίδιο το ανθρώπινο είδος. Αυτή η ομάδα είναι πολύ πιο ισχυρή από τη Μαφία …

Όπως όλα τα ανθρώπινα όντα, έτσι και οι ηλίθιοι άνθρωποι παρουσιάζουν τεράστιες διακυμάνσεις αναφορικά με τη δυνατότητά τους να επηρεάζουν τους συνανθρώπους τους. Ορισμένοι ηλίθιοι άνθρωποι υπό φυσιολογικές συνθήκες προκαλούν μόνο περιορισμένες ζημιές, ενώ άλλοι καταφανώς επιτυγχάνουν να προκαλούν ανείπωτες και εκτεταμένες καταστροφές όχι απλά σε ένα ή δύο άτομα, αλλά σε ολόκληρες κοινότητες ή κοινωνίες. … το δυναμικό ενός ηλίθιου ατόμου σχετίζεται με την ισχύ και τις ευθύνες της θέσης που καταλαμβάνει στην κοινωνία. Μεταξύ των γραφειοκρατών, των στρατηγών, των πολιτικών και των αρχηγών κρατών είναι αρκετά εύκολο να εντοπιστούν εξαιρετικά παραδείγματα, ουσιαστικά, ηλιθίων ανθρώπων, των οποίων η καταστροφική δυνατότητα είχε (ή έχει) αυξηθεί τρομακτικά λόγω της θέσης εξουσίας που κατείχαν (ή κατέχουν). … Το ερώτημα, που συχνά εγείρουν οι λογικοί άνθρωποι, είναι πώς και γιατί τα ηλίθια άτομα καταφέρνουν να καταλάβουν υπεύθυνες θέσεις εξουσίας.

Η τάξη και οι κάστες ήταν οι κοινωνικές ρυθμίσεις που σταθερά ευνοούσαν την προώθηση ηλίθιων ατόμων σε θέσεις εξουσίας, στις περισσότερες κοινωνίες πριν από τη βιομηχανική επανάσταση. Η θρησκεία ήταν ένας ακόμη παράγοντας που συνέτεινε στην επιδείνωση του φαινομένου. Στον σύγχρονο βιομηχανικό κόσμο, οι τάξεις και οι κάστες έχουν ξορκιστεί τόσο ως λέξεις αλλά και ως έννοιες, και η θρησκεία φθίνει. Αλλά αντί για τάξεις και κάστες έχουμε πολιτικά κόμματα και γραφειοκρατία …

---

[i] Καρόλου Μ. Τσίπολλα, «οι βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας», σ.σ. 17-18, 44 και 57 & επ., εκδόσεις Κέδρος 2012