Όταν η επανάσταση ήταν το τέκνο του πολέμου[1]Η επανάσταση ήταν τέκνο του πολέμου του εικοστού αιώνα : αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη Ρωσική επανάσταση του 1917 που δημιούργησε τη Σοβιετική Ένωση και τη μετέβαλε σε υπερδύναμη κατά τη δεύτερη φάση του Πολέμου των Τριάντα και Ενός Ετών, αλλά ισχύει γενικότερα για την επανάσταση ως παγκόσμιας σταθεράς στην ιστορία του αιώνα. Από μόνος του ο πόλεμος δεν οδηγεί τις εμπόλεμες χώρας στην κρίση, την κατάρρευση και την επανάσταση. Πράγματι, πριν το 1914 επικρατούσε η αντίθετη ακριβώς αντίληψη, τουλάχιστον για τα εδραιωμένα καθεστώτα με παραδοσιακή νομιμοποίηση. Ο Ναπολέων ο Α΄ εξέφραζε πικρά παράπονα για το γεγονός ότι ο αυτοκράτορας της Αυστρίας άνετα μπορούσε να επιζήσει, ακόμα κι αν έχανε εκατό μάχες, όπως ο βασιλιάς της Πρωσίας επέζησε αν και υπέστη στρατιωτική πανωλεθρία και έχασε τα μισά εδάφη του, ενώ ο ίδιος, τέκνο της Γαλλικής Επανάστασης, διακινδύνευε τη θέση του αν υφίστατο μία και μοναδική ήττα. Όμως, πιέσεις του ολοκληρωτικού πολέμου του εικοστού αιώνα πάνω στα κράτη και τους λαούς που συμμετείχαν σ’ αυτόν, δεν είχαν προηγούμενο και ήταν τόσο ισχυρές ώστε τα κράτη αναγκάστηκαν να φτάσουν στα όριά τους και, είτε το ήθελαν είτε όχι, σε σημείο κατάρρευσης. Μόνο οι ΗΠΑ εξήλθαν από τους παγκόσμιους πολέμους στην ίδια σχεδόν κατάσταση που ήταν πριν συμμετάσχουν, και μάλλον ισχυρότερες. Για όλες τις άλλες χώρες, το τέλος των πολέμων σήμαινε εκρηκτική αναταραχή.
Φαινόταν προφανές ότι ο παλαιός κόσμος ήταν καταδικασμένος. Η παλαιά κοινωνία, η παλαιά οικονομία, τα παλαιά πολιτικά συστήματα «έχασαν την εντολή του ουρανού», όπως λέει μια κινέζικη ρήση. Η ανθρωπότητα περίμενε μια εναλλακτική λύση. Το 1914 μια τέτοια εναλλακτική λύση ήταν οικεία. Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, την εναλλακτική αυτή λύση εκπροσωπούσαν τα σοσιαλιστικά κόμματα που βασίζονταν στην στήριξη της αυξανόμενης εργατικής τάξης στις χώρες τους και εμπνέονταν από την πεποίθηση ότι η νίκη τους ήταν ιστορικά αναπόφευκτη. Φαινόταν πως χρειαζόταν κάποιο σήμα για να ξεσηκωθούν οι λαοί, να αντικαταστήσουν τον καπιταλισμό με το σοσιαλισμό και κατά συνέπεια να μεταβάλουν τα άνευ νοήματος δεινά των παγκοσμίων πολέμων σε κάτι πιο θετικό : οι αιματηρές ωδίνες του τοκετού και οι συσπάσεις ενός νέου κόσμου. Το σινιάλο αυτό έδωσε στον κόσμο η Ρωσική επανάσταση ή, για την ακρίβεια, η Οκτωβριανή επανάσταση των Μπολσεβίκων του 1917. Επομένως, η επανάσταση αυτή αποτέλεσε γεγονός τόσο κεντρικής σημασίας για την ιστορία του εικοστού αιώνα όσο και η Γαλλική επανάσταση του 1789 για τον δέκατο ένατο. Πράγματι, δεν είναι τυχαίο ότι η ιστορία του Σύντομου Εικοστού Αιώνα … δεν συμπίπτει ουσιαστικά με τη διάρκεια ζωής του κράτους που γεννήθηκε από την Οκτωβριανή επανάσταση.
Ωστόσο η Οκτωβριανή επανάσταση είχε πολύ πιο βαθιές και παγκόσμιες συνέπειες από την πρόγονό της, διότι εάν οι ιδέες της Γαλλικής επανάστασης επέζησαν πέραν του Μπολσεβικισμού, όπως είναι φανερό σήμερα, οι πρακτικές συνέπειες του 1917 ήταν πολύ πιο μεγάλης έκτασης και διάρκειας απ’ αυτές του 1789. Η Οκτωβριανή επανάσταση αναμφισβήτητα παρήγαγε το πιο εκπληκτικά οργανωμένο επαναστατικό κίνημα στην σύγχρονη ιστορία. Η παγκόσμια επέκτασή της δεν έχει το όμοιό της στην ιστορία από την εποχή των κατακτήσεων του Ισλάμ και μετά. Μέσα σε τριάντα με σαράντα χρόνια από την άφιξη του Λένιν στον Σταθμό της Φιλανδίας στο Πέτρογκραντ, το ένα τρίτο της ανθρωπότητας βρέθηκε να ζει υπό καθεστώτα τα οποία προέκυψαν άμεσα από τις «Δέκα Μέρες που Συγκλόνισαν τον Κόσμο» και το οργανωτικό πρότυπο του Λένιν, το Κομμουνιστικό Κόμμα. Οι περισσότερες απ’ αυτές τις χώρες ακολούθησαν την ΕΣΣΔ σ’ ένα δεύτερο κύμα επαναστάσεων αναδύθηκε από τη δεύτερη φάση του μακροχρόνιου παγκοσμίου πολέμου στην περίοδο 1914-1945.
[1] Ερίκκου Χομπσμπάουμ, «η εποχή των άκρων», σ. 79-81, εκδόσεις Θεμέλιο, 1997.
