Περί Ρήγα του Βελενστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων[1]Εκ των εν Bιέννη αρχείων εξαχθέντων και δημοσιευθέντων υπό Αιμυλίου Λεγγράν καθηγητού της νέας Ελληνικής γλώσσης εν τη εθνική σχολή των Ανατολικών γλωσσών εν Παρισίοις μετά μεταφράσεως Ελληνικής υπό Σπυρίδωνος Π. Λάμπρου, καθηγητού της ιστορίας του εθνικού Πανεπιστημίου εν Αθήναις.
Υπουργείον Εσωτερικών
Έκθεσις
Ο υποφαινόμενος έχει να προσθέση εις τας παρατηρήσεις περί της εκθέσεως της αναφερομένης εις τους Έλληνας και τα εξής :
Κατά τους λόγους του γνωστού Έλληνος Ν. Πολυζώη ως προς την ελευθέρωσιν της Ελλάδος είνε και μένει μεμαρτυρημένον γεγονός, ότι οι Έλληνες εν Κωνσταντινουπόλει ήδη αφ’ ικανού ρόνου ευρίσκονται εις διαπραγματεύσεις προς τους Γάλλους, όπως διά Γαλλικής βοηθείας απαλλαγώσι του Τουρκικού ζυγού. Η δε υπόθεσις λεπτομερέστερον έχει ως εξής :
Τύκας τις (ίσως Δούκας) εκ Κωνσταντινουπόλεως, ως και διάφοροι άλλοι εκ του Μωρέως (Πελοποννήσου) και του Αιγαίου Πελάγους διέτριψαν εφ’ ικανόν χρόνον εν Παρισίοις, Λονδίνω και Αμστελοδάμω. Τοιούτων δε οι εν Παρισίοις εζήτησαν την βοήθειαν των Γάλλων προς απελευθέρωσιν από των Τούρκων, εις αντάλλαγμα δε υπεσχέθησαν οι Έλληνες εις τους Γάλλους να παραχωρήσωσιν εις αυτούς Ελληνικάς τινάς νήσους και να διεξάγωσιν εν τη Ανατολή το εμπόριον μόνον μετά των Γάλλων.
Η πρότασις αύτη έτυχε της επιδοκιμασίας πολλών Γάλλων τόσω μάλλον, καθόσον οι Τούρκοι δεν ήσαν ευμενείς προς τους Γάλλους.
...
Καίτοι δε μετά ταύτα οι Γάλλοι συνήψαν στενήν φιλίαν προς τους Τούρκους, ουχ’ ήττον εύρον οι Έλληνες πάντοτε παρά τοις Γάλλοις φίλους, και διά τούτο δεν εγκατελείφθη το περί απελευθερώσεως αυτών σχέδιον. Άρχονται δ’ εκ νέου και πάλιν αι ενέργειαι, επειδή η τύχη του πολέμου ηυνόησε τα όπλα των Γάλλων εν Ιταλία, και οι Γάλλοι κατά την δοθείσάν ποτε υπόσχεσιν άρχονται συνδεόμενοι προς τους Έλληνας.
...
Επειδή λοιπόν ως εξάγεται εκ των λόγων Ελλήνων λογίων ενταύθα διατριβόντων και εκ των παρατηρήσεων του Ν. Πολυζώη πολλοί Έλληνες και Ιλλιριοί Χριστιανοί ευρίσκονται εις σχέσιν προς τους Ιταλούς και συμμετέχωσι του σχεδίου τούτου της απελευθερώσεως, ουδέν άπορον, ότι τα Ιλλυρικά και Κροατικά στρατεύματα δεν εκτελούσι το καθήκον των, αλλ’ ως οι Έλληνες έμποροι συμμεταβάλλονται προς τας περιστάσεις.
Το σχέδιον των Ελλήνων περί ελευθερώσεως βαίνει και περαιτέρω. Σκέπτονται δηλαδή όταν η Ιταλία τύχη διά των Γάλλων της λεγομένης ελευθερίας, να ενωθώσι καθ’ ολοκληρίαν μετά των Ιταλών, όταν δε εκλείπη η Βενετική Αριστοκρατία, ήτις κατά το σήμερον κρατούν πολίτευμα μέλλει καταλυθή, η δε Βενετία μεταβληθή εις τελείαν δημοκρατίαν, θέλουσι να προσεταιρισθώσι τη επινεύσει των Βενετών, τον Βενετικόν στόλον, όστις άλλως έχει πολλούς Έλληνας και Αλβανούς εν τοις πληρώμασι και τότε να ανησυχώσιν εν τοις ύδασι τούτους εκ των Ελληνικών νήσων και του Μωρεώς τους Τούρκους, να προσβάλλωσι δε αυτούς και από ξηράς διά των επί τούτω ωρισμένων ανταρτών.
Εν Βιέννη, 27 Νοεμβρίου 1796
(Υπογ. διαγεγραμμένη)
[1] Γιώργης Έξαρχος, «Ρήγας Βελεστινλής», σ. 336-338, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1998.
