Το Δίκαιο της Πυγμής (1)
Έχουν, άραγε, κατά έναν αδυσώπητο νόμο, καταδικαστεί οι μικροί και οι αδύνατοι – είτε είναι άτομα είτε ολόκληροι λαοί – να υποτάσσονται στους μεγάλους και στους δυνατούς και όταν δυσανασχετούν ή εξεγείρονται γι’ αυτή τη μεταχείριση, να εξοντώνονται από τούτους αλύπητα ; Ότι η ιστορία του ανθρώπου βεβαιώνει το πράγμα (ακόμα και με σπάνιες εξαιρέσεις στον κανόνα) δύσκολα μπορεί κανείς να το αρνηθεί. Είναι όμως όχι μόνο ιστορικό γεγονός, αλλά και φυσικού νόμου επιταγή ο άοπλος και ο αφελής να γίνεται παίγνιο, δούλος και βορά του αρματωμένου και του πανούργου ;
Ως θεωρία ηθική και πολιτική φιλοσοφία η γνώμη αυτή είναι πανάρχαιη· τη βρίσκομε κιόλας άριστα διατυπωμένη στους χρόνους των Ελλήνων σοφιστών. Ο Πλάτων μέσα στο «Γοργία» βάζει τον μαθητή τους Καλλικλή να την υποστηρίζει αδιάλλακτα απέναντι στον ίδιο το Σωκράτη, που όμως δεν εννοεί να παραδεχτεί ότι σε τελική ανάλυση την ευτυχία του ανθρώπου την τρέφει και την ασφαλίζει η υπεροχή – έστω και με τη βία. "Η ίδια η Φύση" λέγει ο Καλλικλής «δηλώνει, νομίζω, καθαρά ότι το δίκαιο είναι να έχει ο καλύτερος περισσότερα από τον χειρότερο και ο δυνατότερος περισσότερα απ’ τον αδύναμο. Τούτο γίνεται φανερό σε πολλές περιπτώσεις, και στων άλλων ζώων τις σχέσεις και στων ανθρώπων, καθώς και στις σχέσεις ολόκληρων πόλεων και γενών· έτσι έχει κριθεί το δίκαιο, ο καλύτερος να εξουσιάζει τον χειρότερο και να έχει περισσότερα απ’ αυτόν» (483 d) . Η βία, λοιπόν, είναι «νόμος της φύσεως», «το της φύσεως δίκαιον».
Όπως είναι γνωστό, αυτό κατά τον Θουκυδίδη υποστήριξαν και οι Αθηναίοι στον περίφημο διάλογό τους με τους Μηλίους : «Και μεις γνωρίζομε και σεις ότι κατά τον ανθρώπινο νόμο τα δίκαιο κρίνονται μόνο από ίσους, ενώ τα δυνατά τα πράττουν οι ισχυροί και τα παραδέχονται οι ασθενείς». «Και οι θεοί, όπως πιστεύουν οι άνθρωποι, και αναμφισβήτητα οι άνθρωποι αναγκάζονται πάντοτε από φυσικήν ορμή να εξουσιάζουν εκείνους από τους οποίους υπερτερούν» (Ε 89, 105).
Τώρα, πώς συμβαίνει αρχαίες και νέες νομοθεσίες να καταδικάζουν την αυθαιρεσία και την πλεονεξία των ισχυρών εις βάρος των ασθενών – τούτο, λέγει ο Καλλικλής του πλατωνικού διαλόγου (24 ολόκληρους αιώνες πριν το επαναλάβει ο Νίτσε), δεν είναι καθόλου δύσκολο να το εξηγήσομε: "Τους νόμους τους θέτουν οι αδύνατοι άνθρωποι και το πλήθος. Κατά τα δικά τους λοιπόν μέτρα και σύμφωνα με το δικό τους συμφέρον νομοθετούν … διακηρύσσοντας, για να εκφοβίζουν όσους έχουν τη ρώμη και την ικανότητα να πλεονεκτούν, ώστε να μην αρπάζουν τα περισσότερα, ότι είναι άσχημο και άδικο πράγμα η πλεονεξία, και αδικία η απαίτηση να έχει κανείς πιο πολλά από τους άλλους" (483 b, c).
Με τις ελληνικές ρίζες του το «δίκαιο της πυγμής» σταδιοδρόμησε λαμπρά στο θεωρητικό πεδίο, όπως άλλωστε είχε και στο πρακτικό ευδοκιμήσει μυριάδες χρόνια πριν από τη φιλοσοφική γραφή του, και εξακολουθεί, αλίμονο, να ακμάζει.
(1) Ε.Π. Παπανούτσου, «το Δίκαιο της Πυγμής», σ.σ. 11-12, εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1989.
Έχουν, άραγε, κατά έναν αδυσώπητο νόμο, καταδικαστεί οι μικροί και οι αδύνατοι – είτε είναι άτομα είτε ολόκληροι λαοί – να υποτάσσονται στους μεγάλους και στους δυνατούς και όταν δυσανασχετούν ή εξεγείρονται γι’ αυτή τη μεταχείριση, να εξοντώνονται από τούτους αλύπητα ; Ότι η ιστορία του ανθρώπου βεβαιώνει το πράγμα (ακόμα και με σπάνιες εξαιρέσεις στον κανόνα) δύσκολα μπορεί κανείς να το αρνηθεί. Είναι όμως όχι μόνο ιστορικό γεγονός, αλλά και φυσικού νόμου επιταγή ο άοπλος και ο αφελής να γίνεται παίγνιο, δούλος και βορά του αρματωμένου και του πανούργου ;
Ως θεωρία ηθική και πολιτική φιλοσοφία η γνώμη αυτή είναι πανάρχαιη· τη βρίσκομε κιόλας άριστα διατυπωμένη στους χρόνους των Ελλήνων σοφιστών. Ο Πλάτων μέσα στο «Γοργία» βάζει τον μαθητή τους Καλλικλή να την υποστηρίζει αδιάλλακτα απέναντι στον ίδιο το Σωκράτη, που όμως δεν εννοεί να παραδεχτεί ότι σε τελική ανάλυση την ευτυχία του ανθρώπου την τρέφει και την ασφαλίζει η υπεροχή – έστω και με τη βία. "Η ίδια η Φύση" λέγει ο Καλλικλής «δηλώνει, νομίζω, καθαρά ότι το δίκαιο είναι να έχει ο καλύτερος περισσότερα από τον χειρότερο και ο δυνατότερος περισσότερα απ’ τον αδύναμο. Τούτο γίνεται φανερό σε πολλές περιπτώσεις, και στων άλλων ζώων τις σχέσεις και στων ανθρώπων, καθώς και στις σχέσεις ολόκληρων πόλεων και γενών· έτσι έχει κριθεί το δίκαιο, ο καλύτερος να εξουσιάζει τον χειρότερο και να έχει περισσότερα απ’ αυτόν» (483 d) . Η βία, λοιπόν, είναι «νόμος της φύσεως», «το της φύσεως δίκαιον».
Όπως είναι γνωστό, αυτό κατά τον Θουκυδίδη υποστήριξαν και οι Αθηναίοι στον περίφημο διάλογό τους με τους Μηλίους : «Και μεις γνωρίζομε και σεις ότι κατά τον ανθρώπινο νόμο τα δίκαιο κρίνονται μόνο από ίσους, ενώ τα δυνατά τα πράττουν οι ισχυροί και τα παραδέχονται οι ασθενείς». «Και οι θεοί, όπως πιστεύουν οι άνθρωποι, και αναμφισβήτητα οι άνθρωποι αναγκάζονται πάντοτε από φυσικήν ορμή να εξουσιάζουν εκείνους από τους οποίους υπερτερούν» (Ε 89, 105).
Τώρα, πώς συμβαίνει αρχαίες και νέες νομοθεσίες να καταδικάζουν την αυθαιρεσία και την πλεονεξία των ισχυρών εις βάρος των ασθενών – τούτο, λέγει ο Καλλικλής του πλατωνικού διαλόγου (24 ολόκληρους αιώνες πριν το επαναλάβει ο Νίτσε), δεν είναι καθόλου δύσκολο να το εξηγήσομε: "Τους νόμους τους θέτουν οι αδύνατοι άνθρωποι και το πλήθος. Κατά τα δικά τους λοιπόν μέτρα και σύμφωνα με το δικό τους συμφέρον νομοθετούν … διακηρύσσοντας, για να εκφοβίζουν όσους έχουν τη ρώμη και την ικανότητα να πλεονεκτούν, ώστε να μην αρπάζουν τα περισσότερα, ότι είναι άσχημο και άδικο πράγμα η πλεονεξία, και αδικία η απαίτηση να έχει κανείς πιο πολλά από τους άλλους" (483 b, c).
Με τις ελληνικές ρίζες του το «δίκαιο της πυγμής» σταδιοδρόμησε λαμπρά στο θεωρητικό πεδίο, όπως άλλωστε είχε και στο πρακτικό ευδοκιμήσει μυριάδες χρόνια πριν από τη φιλοσοφική γραφή του, και εξακολουθεί, αλίμονο, να ακμάζει.
(1) Ε.Π. Παπανούτσου, «το Δίκαιο της Πυγμής», σ.σ. 11-12, εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1989.
