το «σχέδιο»[1]και η αρχιτεκτονική της «κυψέλης»
ή το τίμημα της αιώνιας ομοιότητας
Βλέπω ολόκληρη την Αμερική, παραδομένη χωρίς φόβο στη μαζική παραγωγή του ενός ή του άλλου είδους και εντελώς ικανοποιημένη με τα αποτελέσματα. Σε όλα αυτά όμως βλέπει κανείς ένα μεγάλο λαό, που χτίζει πόλεις από τη μια ως την άλλη άκρη της ηπείρου, να προσαρμόζεται σ’ ένα σχέδιο τόσο αμετάβλητο όσο είναι και η αρχιτεκτονική της κυψέλης. Οι άνδρες και γυναίκες που ζουν στις πόλεις αυτές, περιστοιχισμένοι από μια μάζα μηχανικών συσκευών, βυθίζονται σε μια εύκολη τυποποίηση που δεν απαιτεί καμιάν ατομική πρωτοβουλία και που η προσωπική ευθύνη δεν έχει τίποτε το αξιόλογο να αναλάβει.
Η Αμερική πρωτοπορεί σε αυτές τις καινοτομίες. Οι άλλες χώρες ακολουθούν με δυσκολία. Οι άνθρωποι φαίνεται να ζηλεύουν την ξένοιαστη νοοτροπία ενός ζωντανού οργανισμού που έχει κερδίσει την αιώνια επιβίωση, πληρώνοντάς την με το τίμημα της αιώνιας ομοιότητας. Με κάθε μέσο οι άνθρωποι μαθαίνουν να δρουν και να μοιάζουν με έντομα. Τα αεροπλάνα τους είναι σαν λιμπελούλες, τα αυτοκίνητά τους σαν σκαθάρια ή σαν κατσαρίδες, οι αεροδυναμικές ατμομηχανές τους σαν λιτανεύουσες κάμπιες, οι μάσκες αερίων μάλλον σαν τους ίδιους, όταν η έσχατη μεταμόρφωσή τους θα έχει τελειοποιηθεί. Ολόκληρο το σύνολο θυμίζει την αποτρόπαιη προφητεία του Ρούντολφ Στάινερ, ότι σε κάποιο κύκλο ύπαρξης οι μηχανικές εφευρέσεις ενός προηγούμενου κύκλου επιβιώνουν ως ζωντανοί οργανισμοί στον επόμενο. Κάποτε το ανθρώπινο γένος θα πεθάνει, αλλά τα μηχανοκίνητα πλοία του και τα αεροπλάνα θα γίνουν ζωντανά όντα. Δεν είναι αναγκαίο να πιστέψει κανείς σε τούτο τον τερατώδη εφιάλτη. Όμως είναι γεγονός ότι παρ’ όλα αυτά οι άνθρωποι βαδίζουν σαν σμήνη, σταματούν όλοι μαζί και προχωρούν ξανά όλοι μαζί, χωρίς δική τους βούληση. Η στρατιωτική τους πειθαρχία, η βιομηχανική τους τυποποίηση, οι πολιτικές τους οργανώσεις, τα εργατικά τους συνδικάτα, είναι συσσωρεύσεις πολλών ειδών εξουσίας που για να τραφούν απαιτούν μάζες, όχι πρόσωπα.
Μία μονάχα χώρα αποτελεί εξαίρεση στη γενική αυτή τάση προς την τελειοποίηση της ζωϋφιακής ρουτίνας, και αυτή η χώρα είναι η Ελλάδα. Ζώντας εκεί για τόσα χρόνια, άρχισα να προβάλλω τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων σε χώρες που είναι βασικά διαφορετικές. Η κεντρική αποκάλυψη που οι αρχαίοι Έλληνες κληροδότησαν στον κόσμο ήταν η σημασία και η αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ατομικότητας. Η τεράστια ποικιλία των προσφορών τους στον πολιτισμό πηγάζει εξ ολοκλήρου από το θάρρος τους να διδάσκουν τους ανθρώπους να σκέφτονται και να δρουν σαν άτομα.
Μέσα από τις περιπέτειες τριών χιλιάδων χρόνων και πάνω, αυτό το χαρακτηριστικό δεν έχει αλλάξει. Ίσως η τοπογραφία της χώρας, με τα βουνά και τα φαράγγια της, τα νησιά και τους όρμους, όπου πουθενά δεν βρίσκεις δύο χωριά να μοιάζουν μεταξύ τους έχει βοηθήσει να διατηρηθεί αυτή η ιδιαίτερη αίσθηση της προσωπικής ανθρώπινης αξίας, που ήταν εξαρχής τόσο βαθιά ριζωμένη στη φύση τους. Όπως και αν έχει το θέμα, το γεγονός αυτό επισημαίνει μια ειδική αποστολή της Ελλάδας στην εποχή αυτή του κόσμου. Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι σε όλα τα έθνη που προτιμούν την ποιότητα από την ποσότητα …
… Οι Έλληνες αποτελούν ακόμη το έθνος που η σκλαβιά, η μιζέρια και η φτώχεια δεν μπόρεσαν να δαμάσουν.
