Η μετανάστευσις των λαών[i]
Κατά τον Δ΄ αιώνα τα μεγάλα
προβλήματα της αυτοκρατορίας είναι δύο : η διασφάλισις των συνόρων από των
απαύστως επερχομένων βαρβάρων και αι χριστολογικαί έριδες.
Αι μετακινήσεις λαών συνιστούν
θεμελιώδες γεγονός του τέλους του αρχαίου κόσμου και απέβησαν βασικός παράγων
εις την διαμόρφωσιν των κρατών της μεσαιωνικής Ευρώπης. Εις τον χώρον της
πεπολιτισμένης Οικουμένης, ένθα κατώκουν οι Έλληνες και οι δεχθέντες την ελληνικήν
επίδρασιν πληθυσμοί της Ανατολής αφ’ ενός και οι Ρωμαίοι και οι εκλατινισθέντες
κάτοικοι της Δύσεως αφ’ ετέρου, ενεφανίσθησαν νέοι λαοί, χαρακτηριζόμενοι με
τον κοινόν όρον βάρβαροι[ii].
Η μετακίνησίς των δεν ήτο αποκλειστικόν αποτέλεσμα του πάθους της κατακτήσεως.
Ήδη κατά την δημοκρατικήν ρωμαϊκήν περίοδον και τους πρώτους αιώνας της
Ηγεμονίας προσήγγισαν τα σύνορα του ρωμαϊκού κράτους ομάδες ξένων λαών, άλλοτε
πειρώμεναι να καταλάβουν βιαίως τον χώρον, άλλοτε ζητούσαι την άδειαν
εγκαταστάσεως αντί παροχής στρατιωτικής υπηρεσίας.
Ο υπερπληθυσμός, ως εξήγησις του
προς τον orbis Romanus μεταναστευτικού ρεύματος, δεν είναι επαρκής. Η αιτία των
μεγάλων επιδρομών πρέπει να αναζητηθή κυρίως εις τας υπό των ασιατικών λαών
προκλειθείσας αναστατώσεις, ότε ούτοι ευρέθησαν υπό την πίεσιν των Ούννων. Οι
τελευταίοι ούτοι από του Α΄μ.Χ. αιώνος μετεκινήθησαν προς την Δύσιν, ωθούντες
δυτικώτερον άλλας ομάδας ασιατικών λαών, αίτινες πάλιν περέσυρον τους Γερμανούς
και Σλάβους. Ούτω κατέστη αδύνατον να τεθούν φραγμοί εις τα μεγάλα κύματα των
μεταναστών, αναζητούντων κατοικίαν και καλλιεργήσιμον γην. Ούτοι επορεύθησαν
προς διαφόρους κατευθύνσεις˙ η εγκατάστασίς των άλλοτε είχεν ειρηνικόν
χαρακτήρα, άλλοτε όμως συνεδέετο με εξοικισμούς και καταστροφάς.
Ο αντίκτυπος των γεγονότων
ενεφάνη εις τους στόχους της ρωμαϊκής εξωτερικής πολιτικής. Αύτη ήδη προ των
μέσων του Γ΄ μ.Χ. αιώνος εστράφη εις την διασφάλισιν των συνόρων, αφού δεν ήτο
πλέον εφικτόν το πολιτικόν ιδεώδες της pax romana, «της οργανώσεως της παγκόσμιας τάξεως κατά τα
κοσμοκρατορικάς αντιλήψεις της Ρώμης». Τα σύγχρονα ρωμαϊκά νομίσματα, απηχούντα
κάλλιον παντίς άλλου τας νέας ιδεολογικάς κατευθύνσεις, περιλαμβάνουν εις τας
επιγραφάς των μεταξύ των άλλων πολιτικών ιδεών και την Securitas.
Οι μετά τον Κωνσταντίνον άρξαντες
κατά τον Δ΄ αιώνα αυτοκράτορες αγωνίζονται σθεναρώς εις την Βρεττανίαν, τον
Ρήνον, τον Δούναβιν να κρατήσουν μακράν της ρωμαϊκής επικρατείας τα στίφη των
επιδρομέων, οίτινες τελικώς επέτυχον κατά τους τέταρτον και πέμπτον αιώνας να
διασπάσουν τον κλοιόν.
