Το Πανεπιστήμιο Αθηνών[1]Το Πανεπιστήμιο ιδρύθηκε με δύο αλλεπάλληλα βασιλικά διατάγματα, της 14ης Απριλίου 1837 και 22ας Απριλίου 1837. Το πρώτο θεσμοθετεί έναν προσωρινό κανονισμό του Πανεπιστημίου και το δεύτερο βεβαιώνει την σύστασή του: επικυρώνει τον προσωρινό κανονισμό και διορίζει το καθηγητικό προσωπικό, ονοματίζοντας συνάμα, ανάμεσα στους καθηγητές, τα πρόσωπα που θα αποτελέσουν την πρώτη διοίκηση, τον πρύτανη, δηλαδή και τους τέσσερις καθηγητές που τοποθετούνται επικεφαλής των τεσσάρων Σχολών, όσες ιδρύονται έτσι και τους οποίους ονοματίζει με τον τίτλο του σχολάρχη, ό,τι τελικά θα είναι ο κοσμήτωρ. Για την ομοιογένεια και για την ενότητα της ορολογίας, έχω κρατήσει απαρχής τον τελευταίο αυτόν τίτλο, που καθιερώθηκε ολίγο μεταγενέστερα, τον Οκτώβριο του 1841.
Ήδη από την αρχή το διδακτικό αυτό κατάστημα ονομάζεται πανεπιστήμιον ή, συχνά, Πανεπιστήμειον. Οι δύο όροι εναλλάσσονται μεταξύ τους και με έναν τρίτο: Πανδιδακτήριον. Εδώ, παρεκτός από τα βιβλιογραφικά, όπου, φυσικά, ακολουθούμε κάθε φορά το πρωτότυπο, χρησιμοποιούμε, σταθερά, την συνηθισμένη για μας μορφή, Πανεπιστήμιο. Ας σημειωθεί ότι και οι τρεις λέξεις είναι νεολογημένες και λόγιες βέβαια. Έτσι, η χρήση τους δεν παρουσίαζε αρκετή άνεση ώστε να δώσει, όπως έδωσε αργότερα, λαβή στην παραγωγή άλλων όρων, περαιτέρω, επιθέτων, επιρρημάτων. Όμως, στην αναδρομική του ορμή, ο νέος ελληνισμός, καθώς είχε δανεισθεί από την αρχαία την λέξη ακαδημία για παράλληλες χρήσεις, στην σημασία, δηλαδή, των υψηλού επιπέδου διδακτηρίων, εδανείσθηκε εκείθε ό,τι του εχρειαζόταν σχετικό[2]. Έτσι έχουμε ακαδημαϊκός, ή και ακαδημιακός και ίσως ολίγο αργότερα, ακαδημεικός, ως υποκατάστατα του ανυπάρκτου πανεπιστημιακός: ακαδημαϊκόν συμβούλιον, ακαδημαϊκή σύγκλητος, πολιτογράφησις, δηλαδή εγγραφή, ποινή, ακαδημαίκός βαθμός, πολίτης. Αυτό το τελευταίο είναι, νομίζω, το πιο ζωντανό κατάλοιπο από την χρήση εκείνην, που το βρίσκουμε ενίοτε, όπως και άλλες λέξεις της καθαρεύουσας, με κάποιαν ελαφρώς ευθυμογραφική χροιά.
Τέλος, το ίδρυμα (σύλλογος, όπως τιτλοφορείται σε τυπική νομική διατύπωση), με το συστατικό του Διάταγμα ετιτλοφορήθηκε του Όθωνος. Πολύ γλήγορα γράφεται σε επίσημα κείμενα της εποχής Πανεπιστήμιον Όθωνος, Οθώνειον Πανεπιστήμιον ή και Οθωνικόν. Και εδώ επροτίμησα τον τελευταίο αυτόν τύπο, πιο σύμφωνο με την τωρινή μας συνήθεια.
Πραγματικά, στις 31 Δεκεμβρίου του 1836 είχε εκδοθεί ένα Διάταγμα όπου θεσμοθετείται το Πανεπιστήμιο, ορίζονται το πρώτο διδακτικό προσωπικό και οι πρώτες πανεπιστημιακές αρχές. Στο Διάταγμα αυτό εστηρίχθηκε μία σειρά διορισμών της 15ης Ιανουαρίου. Όλες οι Πράξεις αυτές, έργα της Αντιβασιλείας, συντάσσονται και δημοσιεύονται με απουσιάζοντα τον Όθωνα. Φαίνεται να ανήκουν σε μία ισχυρή προσπάθεια του Άρμανσπεργ για να επιδείξει δραστηριότητα[3] στους μακρούς μήνες της απουσίας του βασιλιά.
Ωστόσο εκείνος πια, επιστρέφοντας, θα εκδώσει τα δύο καινούρια διατάγματα που αναφέρονται ανωτέρω, του Απριλίου 1837. Τα δύο μαζί αναθεωρούν και τροποποιούν τις αμέσως προηγούμενες Πράξεις της Αντιβασιλείας.
[1] Κ. Θ. Δημαράς, "Εν Αθήναις τη 3 Μαΐου 1837", εκδόσεις του Εθνικού και καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα 1987.
[2] Μακιαβέλλι: στο Υπόμνημά του για το δέκατο βιβλίο της Ιστορίας του Τίτου Λιβίου, ο Φλωρεντινός ιστοριογράφος και θεωρητικός της πολιτικής συσταίνει: «όταν θέλουμε μία δημοκρατία ή μία θρησκέια να διατηρηθούν πολύ, πρέπει να τις επαναφέρουμε συχνά στην αρχή τους».
[3] Φραγκίσκος Γκιζώ, «εκ του καρπού το δένδρον γνωσθήσεται».
